Jemioła pospolita
Systematyka [1]
Domena :	eukarionty
Królestwo :	rośliny
Klad :	rośliny naczyniowe
Klad :	rośliny nasienne
Klasa :	okrytonasienne
Rząd :	sandałowce
Rodzina :	sandałowcowate
Rodzaj :	jemioła
Gatunek :	jemioła pospolita
Nazwa systematyczna
Viscum album L. Sp. Pl. 2: 1023. 1753

Gatunek trujący

Gatunek leczniczy

Jemioła pospolita, jemioła biała, strzęśla^[2] (Viscum album L. ) – gatunek rośliny z rodziny sandałowcowatych (Santalaceae; czasem zaliczana do rodziny (lub podrodziny) jemiołowatych ). Występuje na terenie niemal całej Europy oraz w południowej i zachodniej Azji . W Polsce gatunek często spotykany. Jest to roślina półpasożytnicza , sama syntetyzuje substancje odżywcze, podczas gdy wodę i sole mineralne pobiera od drzewa-żywiciela. Potrzeby jemioły są znikome wobec możliwości gospodarza i z reguły jemioły krzywdy mu nie czynią. Wyjątkiem mogą być drzewa masowo porażone jemiołą i dodatkowo osłabione (np. drzewa rosnące w warunkach suszy miejskiej). Jemioła jest rośliną leczniczą . Odgrywała też ważną rolę w dawnych wierzeniach i obyczajach, rolę taką w niektórych krajach zachowała także współcześnie.

Jemioła pospolita na topoli

Liście

Owoc

Morfologia

Pokrój

Krzewinka zimozielona, o kształcie kulistym, osiągająca 1 m średnicy.

Łodyga

Zielona, niekorkowaciejąca, rozgałęziająca się pseudodychotomicznie (nibywidlasto).

Korzenie

Rozbudowany system ssawek rozrastający się w gałęziach drzewa dostarcza roślinie wody i soli mineralnych. System ssawek składa się ze ssawek biegnących między korą i drewnem oraz odgałęzień wtórnych wrastających w drewno.

Liście

Grube i skórzaste, szerokolancetowate, tępo zakończone, nakrzyżległe. Zrośnięte nasadą po 2. Przez większą część roku intensywnie zielone, zimą przybierają odcień oliwkowy (są zimotrwałe).

Kwiaty

Roślina dwupienna z jednopłciowymi kwiatami, niezdolna do samozapylenia . W strukturze płci stwierdzono dominację osobników żeńskich nad męskimi^[3]. Kwiaty są żółtawe i niewielkie (2–3 mm średnicy), zebrane w grupy usytuowane w rozwidleniach gałązek. Okwiat niezróżnicowany. Kwiaty mają miłą woń i wydzielają duże ilości nektaru . Pyłek przenoszą owady.

Owoce

Białe (u niektórych podgatunków żółtawe), okrągłe (u niektórych podgatunków jajowate) nibyjagody z niewielkimi owocami właściwymi ("nasionami") w środku, w grupach po 2–6. Każde "nasiono" zawiera od 1 do 3 zarodków (poliemrionia). "Owoce" utrzymują się na gałązkach przez całą zimę.

Biologia i ekologia

Rozwój

Jemioła kwitnie od lutego do kwietnia. "Owoce" dojrzewają późną jesienią i wczesną zimą . Stanowią pożywienie ptaków, które przyczyniają się do rozprzestrzeniania rośliny ( ornitochoria ). Przy czym tylko jemiołuszki i paszkoty połykają całe "owoce" umożliwiając rozprzestrzenianie roślin na większe odległości^[4]. Pozostałe ptaki skubią "owoce", które za sprawą kleistego miąższu łatwo przywierają do gałęzi drzewa. Nasiona kiełkują w maju. Młode rośliny początkowo przywierają do drzewa-gospodarza za pomocą ssawek, z czasem wytwarzają korzenie. Co roku przyrasta kolejne rozwidlenie i po ich liczbie można łatwo ustalić wiek rośliny^[2]. Wiek roślin ma wyraźny wpływ na zmienność ich cech. Poszczególne rośliny dożywają do ok. 30-40 lat^[3].

Skład fitochemiczny

Ziele zawiera: flawonoidy , aminy (m.in. cholina , histamina ), trójterpeny, kwasy organiczne (m.in. kwas kawowy , ferulowy , betulinowy, oleanowy, ursolowy ), wiskotoksyny (0,05–0,1%), syrengininę i jej glikozydy . Zawartość poszczególnych składników jest zmienna, co wiąże się ze zróżnicowaniem drzew, na których jemioła pasożytuje oraz warunkami pogodowymi^[2].

Siedlisko

Jemioła rośnie na drzewach pobierając substancje odżywcze od żywiciela. Wykazuje wyraźne zróżnicowanie jeśli chodzi o preferencje drzewa-gospodarza, przy czym istotne różnice pod tym względem wykazują poszczególne podgatunki^[5]. W Polsce stwierdzona została na ok. 200 taksonach drzew^[3]. Zasiedla drzewa, które ukończyły co najmniej 20 lat. Wykazuje także preferencje wobec drzew rosnących na glebach zasobnych w węglan wapnia ^[6].

Zmienność

Jemioła pospolita rozpierzchła

W Polsce występują 3 podgatunki:

• Jemioła pospolita typowa (Viscum album L. ssp. album) – owoc biały i kulisty, pestka trójgraniasta lub sercowata. Rośnie na drzewach liściastych, ale nie wszystkich. Najczęściej i najobficiej porasta topole i brzozy , rośnie także na lipach , robiniach akacjowych , klonach , jabłoniach , gruszach , jarzębinach . Nie rośnie na buku zwyczajnym , jesionie wyniosłym (choć na pensylwańskim już tak), rodzimych gatunkach dębów (czyli dębie szypułkowym i bezszypułkowym ).
• Jemioła pospolita rozpierzchła (V. album ssp. austriacum (Wiesb.) Volim., syn. V. austriacum Wiesb. ex Dichtl, V. laxum Boiss. & Reut.) – owoc żółty z eliptyczną pestką. Liście znacznie węższe niż w podgatunku typowym oraz żółto-zielone. Rośnie na sosnach , rzadziej na modrzewiach i świerkach . Występuje rzadziej niż podgatunek typowy, w wielu miejscach jest bardzo rzadka lub jej brak.
• Jemioła pospolita jodłowa (V. album ssp. abietis (Wiesb.) Abrom, syn. V. abietis Fritsch) – owoc jajowaty i biały, z eliptyczną pestką. Liście większe – do 8 cm długości i 3 cm szerokości. Rośnie tylko na jodłach . Najrzadszy z podgatunków spotykanych w Polsce.

Spoza granic Polski opisywane są następujące podgatunki:

• V. album subsp. meridianum (Danser) D.G.Long. – owoc żółty, liście 3-5 cm długości. Rośnie na klonach , grabach , orzechach , jarzębach . Występuje w południowo-wschodniej Azji.
• V. album subsp. creticum Böhling et al. – owoc biały, liście krótkie. Opisany ze wschodniej Krety , gdzie rośnie na sośnie kalabryjskiej .

Zagrożenia i ochrona

Prawna ochrona jemioły ma miejsce w krajach Europy północnej^[3]. W Polsce chronione są tylko osobniki występujące w granicach różnych obszarów chronionych . Poza tym bywają niszczone z powodu posądzania o uśmiercanie drzew lub zaleca się usuwanie porażonych jemiołą gałęzi (np. w celu dokarmiania zwierzyny)^[7].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Własności lecznicze jemioły opisywał już w III w. p.n.e. Teofrast , uczeń Arystotelesa . W Japonii leczono nią niepłodność kobiet.

Surowiec zielarski

Młode pędy i liście (Herba Visci).

Działanie

Wyciąg z pędów i liści stosuje się pomocniczo w leczeniu choroby nadciśnieniowej, ponieważ obniża ciśnienie tętnicze krwi, działając bezpośrednio na serce . Stosowany przy podwyższonym ciśnieniu krwi lub jego zmianach pod wpływem bodźców psychicznych, w okresie pokwitania, pomocniczo przy miażdżycy . Z jemioły przemysł farmaceutyczny produkuje preparaty 'Cardiosan", "Neocardina", "Sklerosan".

Inne zastosowania

• Pędy i liście jemioły są chętnie zjadane przez kozy, owce i krowy.
• W starożytnym Rzymie kleisty miąższ owoców jemioły wykorzystywany był w pułapkach jako lep. Naukowa nazwa rodzajowa jemioły viscum oznacza po łacinie lep.

Uprawa

Roślina nie jest gatunkiem uprawianym i jest pozyskiwana ze stanu dzikiego. Jednak możliwe jest jej wyhodowanie. W celu jej rozmnożenia należy zerwać owoce wczesną zimą i rozgnieść je na gałęzi drzewa, najlepiej gatunku łatwo kolonizowanego przez jemiołę. Najlepsze efekty daje "sadzenie nasion" na dolnej stronie gałęzi i konarów^[6].

Obecność w kulturze i wierzeniach

• Często podczas świąt Bożego Narodzenia i w Nowy Rok gałązki jemioły wieszane są w domach przy suficie lub nad drzwiami. Jemioła ma przynieść domowi i jego mieszkańcom szczęście w nadchodzącym roku. Zwyczaj ten narodził się w krajach nordyckich , gdzie jemioła zawieszona nad wejściem do domostwa promieniować miała na cały dom zgodą, miłością i szczęściem odpędzając uroki i demony.
• Zwyczaj bezkarnego całowania się pod jemiołą wywodzi się przypuszczalnie z XVII-wiecznej Anglii . Po każdym pocałunku mężczyzna zrywał z krzaku po jednym owocu. Wierzono, że gdy zerwie ostatni, otrzyma dar płodności. Wiąże się to wierzeniem, że z powodu lepkości soku z owoców, uważano go za boskie nasienie.
• Nierzadko znaleźć można informacje o szczególnych właściwościach jemioły rosnącej na dębach. Według poradników zielarskich to właśnie jemioły z dębów mają najlepsze właściwości lecznicze. Kapłani Gallów odprawiali ceremonie religijne pod dębami, na których rosnąć miała jemioła. Według druidów jemioła ścięta złotym sierpem z dębu szóstego dnia po nowiu uznawana była za bezcenny dar niebios. Stanowiła talizman przeciw czarom, przynosiła szczęście w bitwie i chroniła niemowlęta. Jednak jemioła nie rośnie na europejskich dębach, spotkać ją można natomiast na północnoamerykańskim dębie czerwonym . Na południe i południowy zachód od Polski na dębach rośnie gązewnik europejski Loranthus europaeus, z którego surowiec farmaceutyczny nazywany bywa Viscum quercinum czyli jemiołą dębową (w wielu językach europejskich gązewnik nazywany jest także w ten sposób). Ze względu na przypisywane mu właściwości magiczne, roślina ta była rozprzestrzeniana i część jej stanowisk (np. w Niemczech ) wiązanych jest z dawnym osadnictwem. Najprawdopodobniej to właśnie błędne tłumaczenie źródeł odnoszących się do gązewnika winne jest informacjom o "jemiołach" rosnących na dębach i ich magicznych właściwościach.

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

• Dr H. St. Różański. Szczegółowo o własnościach leczniczych jemioły
• Jemioła. Serwis botaniczny