Jad kiełbasiany (toksyna botulinowa, botulinotoksyna, botulina, z
łac.
botulus –
kiełbasa
) – bakteryjna
egzotoksyna
wytwarzana przez bezwzględnie
beztlenowe
laseczki
Clostridium botulinum
oraz nielicznych innych przedstawicieli tego rodzaju. Chemicznie jest to mieszanina kilku różnych
białek
.
Rozróżnia się kilka rodzajów tej
toksyny
, oznaczanych kolejnymi literami alfabetu od A do G, z czego największe znaczenie dla człowieka mają typy: A, B i E, a w weterynarii C i D.
Do wytwarzania tej toksyny dochodzi głównie w glebie, osadzie dna morskiego i niewłaściwie wytwarzanych i przechowywanych
konserwach
mięsnych, rybnych i jarzynowych. Spożycie zakażonej żywności prowadzi do
zatruć jadem kiełbasianym
. Toksyna ta jest jedną z najsilniejszych znanych
neurotoksyn
.
Dawka śmiertelna
dla człowieka oceniana jest na ok.:
Botulina wrażliwa jest na wysoką temperaturę i zasolenie podłoża. Zbudowana jest z dwóch łańcuchów
polipeptydowych
: lekkiego, o
masie cząsteczkowej
ok. 50
kDa
oraz ciężkiego, o masie cząsteczkowej ok. 100 kDa, połączonych
mostkiem dwusiarczkowym
.
Działanie biologiczne
Toksyczne działanie toksyny botulinowej polega na trwałym połączeniu z
płytką nerwowo-mięśniową
i porażeniu skurczu mięśnia. Dokonuje tego przez fragmentację
białka
SNAP-25 niezbędnego do wydzielania
acetylocholiny
z zakończeń presynaptycznych. Do powrotu przekazywania impulsów dochodzi stopniowo wraz z tworzeniem się nowych zakończeń nerwowo-mięśniowych.
Botulina w medycynie
Zatrucie toksyną botulinową nazywane jest botulizmem. Bakterie odpowiedzialne za to zatrucie, Clostridium botulinum (dawniej
Bacillus
botulinum), odkrył i nazwał w
1897
belgijski
bakteriolog Emile Pierre van Ermenghen[2]. W
1944
Edward Schantz z
amerykańskiego
ośrodka badania broni biologicznej w Fort Detrick wyizolował botulinę z ich hodowli. Toksyna botulinowa stosowana w odpowiednich dawkach znalazła zastosowanie terapeutyczne. Edward Schanz wraz z Alanem B. Scottem byli pionierami terapeutycznego zastosowania botuliny używanej od końca
lat siedemdziesiątych XX w.
najpierw w leczeniu zeza, a później w medycynie estetycznej.
Stosuje się ją w stanach, w których pożądane jest wywołanie porażenia określonego mięśnia lub ich grupy, np. w:
Oprócz tego znajduje także zastosowanie w medycynie kosmetycznej, jako środek przeciwzmarszczkowy, efektywny w przypadku zmarszczek mimicznych – tu toksyna bardziej znana jest pod nazwą botox[3]. Podaje się go
iniekcyjnie
, podskórnie w pożądanym miejscu. Efekt utrzymuje się około 6 miesięcy.
Przeciwwskazania do stosowania: ciąża, okres karmienia, dzieci poniżej 12 roku życia. Toksyny botulinowej nie należy także stosować u osób nadwrażliwych na składniki preparatu (głównie białka – albuminy), pacjentów ze schorzeniami neuromotorycznymi, schorzeniami zapalnymi skóry (zwłaszcza ropnymi – np. z trądzikiem) oraz równolegle z antybiotykami aminoglikozydowymi lub lekami rozkurczowymi[4].
Botulina jako broń biologiczna
CDC
klasyfikuje jad kiełbasiany do grupy A znaczenia, jako
broń biologiczna
, co oznacza, że jest stosunkowo dogodnym czynnikiem rażącym. Ze względu na działanie (toksyczne) ma charakter
broni chemicznej
, jednak tradycyjnie zalicza się ją do grupy broni biologicznej.
Nie są znane udokumentowane przypadki udanego użycia tej toksyny podczas wojen (mimo dość poważnego zaawansowania prac badawczych nad zastosowaniem jadu kiełbasianego jako broni biologicznej przez różne armie, m.in. Japończyków i Polaków [5] w
latach 30. XX w.
, Brytyjczyków i Kanadyjczyków podczas
II wojny światowej
oraz Amerykanów i Rosjan (ci ostatni doświadczenia prowadzili w tajnym laboratorium bakteriologicznym na
Wyspie Odrodzenia
na
Jeziorze Aralskim
) podczas "
zimnej wojny
", natomiast pod koniec XX wieku japońska sekta terrorystyczna "Najwyższa Prawda" (
Aum Shinrikyo
) wyhodowała pewną ilość pałeczek jadu kiełbasianego i między 1990 a 1995 rokiem sześciokrotnie usiłowała użyć ich rozpylając je w
Tokio
[6], ale z powodu być może zbyt małego stężenia próby ataków spełzły na niczym.
Przypisy
Zobacz też
