Inwokacja otwierająca Pana Tadeusza , pierwodruk wydania z 1834

Inwokacja (łac. invocatio = wezwanie) – rozbudowana apostrofa otwierająca utwór literacki, zazwyczaj poemat epicki , w której zwykle autor zwraca się do muzy , bóstwa lub duchowego patrona z prośbą o natchnienie, pomoc w tworzeniu dzieła.

Przez wiele wieków za wzorcowe uważano (także w epoce nowożytnej) inwokacje otwierające Iliadę (Gniew Achilla, bogini, głoś, obfity w szkody (...), tłum. Dmochowskiego ) i Odyseję (Muzo! Męża wyśpiewaj, co święty gród Troi / Zburzywszy, długo błądził i w tułaczce swojej (...), tłum. Lucjana Siemieńskiego ). Inwokacja stała się podstawowym środkiem stylistycznym otwierającym eposy . W średniowieczu zastąpiono bóstwa greckie symbolami chrześcijańskimi, a inwokacja rozpoczynała już nie tylko eposy bohaterskie, ale także krótsze utwory, dialogi etc. Przykładami mogą być np.: Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (Gospodzinie Wszechmogący, / Nade wszystko stworzenie większy, / Pomoży mi to działo złożyć, / Bych je mógł pilnie wyłożyć, / Ku Twej fały rozmnożeniu, / Ku ludzkiemu polepszeniu!^[1]) i wiersz Słoty o chlebowym stole (Gospodnie, da mi to wiedzieć, / Bych mógł o tem co powiedzieć, / O chlebowem stole!^[1]). W okresie renesansu chrześcijańskie symbole zostały zastąpione muzami (np. Jana Kochanowskiego Muza), a w baroku były to najczęściej zwroty do Matki Boskiej ^[2]. Z kolei w poematach heroikomicznych przyjmowały formę parodii inwokacji eposów bohaterskich (np. początek Antymonachomachii Ignacego Krasickiego ).

Najbardziej znaną^[1] w literaturze polskiej inwokacją jest początek Pana Tadeusza Adama Mickiewicza . Autor początkowo kieruje słowa do ojczystej ziemi, następnie przechodzi do prośby skierowanej do Matki Boskiej o cud powrotu do ojczyzny.

Przypisy

Bibliografia

• Słownik terminów literackich. Janusz Sławiński (red.). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2000, s. 221. . 
• Aleksandra Achtelik, Romuald Cudak, Marek Pytasz: Słownik wiedzy o literaturze. Katowice: Videograf II, 2005, ss. 139-141. .