www.szkolnictwo.pl

inkwizycja

inkwizycja (łac. Inquisitio – śledztwo, badanie) — w Kościele katolickim instytucja powołana w XIII w. do przeprowadzania zarówno śledztwa jak i procesu sądowego w przypadkach herezji, niezależna od sądów biskupich oraz od świeckiej władzy sądowniczej, podległa papieżowi.

Informacje nieweryfikowalne mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Aby uczynić artykuł weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.

Jak podaje Encyklopedia katolicka, „Inkwizycja” (łac. inquisitio – badam, dochodzę), to instytucje kościelne zwane trybunałami wiary, powoływane od 1215 roku do wykrywania, nawracania i karania opornych heretyków (inquisitio haereticae pravitatis); od czasów papieża Grzegorza IX (1231) autonomiczne wobec władzy świeckiej i lokalnych władz kościelnych, wyposażone w szerokie kompetencje, powoływane przez papieży i przed nimi odpowiedzialne, działające w niektórych krajach katolickich do początków XIX wieku (w Hiszpanii do 1834 roku); inkwizycją nazywa się też specjalny rodzaj jurysdykcji sprawowanej przez przedstawicieli papieża w celu zwalczania herezji; w języku potocznym terminu Inkwizycja używa się do określenia wszelkich form ucisku, zwłaszcza w sytuacjach, gdy instytucje władzy stają się stróżami ideologii” .

W Kościele katolickim inkwizycja została powołana jako odpowiedź na szerzące się w całej Europie ruchy heretyckie oraz falę samosądów (np. król Francji Robert II Pobożny w 1022 roku rozpoczął wbrew woli Kościoła ściganie heretyków, a w 1028 roku w Mediolanie władze miejskie doprowadziły do podpalenia stosu pod heretykami). Inkwizycja stawiała sobie za cel umocnienie władzy religijnej Kościoła poprzez prowadzenie procesów w miejsce samosądów. Środkiem stosowanym w tym celu było sukcesywne ściganie przedstawicieli ruchów religijnych przeciwstawiających się kościelnej doktrynie wiary. W szczególności dotyczyło to ruchów albigeńskich, w których uczestniczyli m.in. Katarzy. Procedura prawna opierała się na prawodawstwie rzymskim, wypracowanym w I wieku n.e. Sądy inkwizycji katolickiej na większą skalę ustanowił papież Lucjusz III w 1184 roku podczas synodu w Weronie. Papież Grzegorz IX w 1231 roku rozszerzył działalność inkwizycji na wszystkie kraje katolickie i wprowadził oficjalnie urząd inkwizytorów. Powoływano ich przede wszystkim spośród dominikanów i franciszkanów. Od XV wieku inkwizycja została przekształcona w stałe trybunały kościelno-państwowe.

Imperatorzy rzymscy, zgodnie ze starożytną tradycją rzymską, według której cesarz był najwyższym kapłanem (pontifex maximus), chcieli być zwierzchnikami Kościoła i ingerowali również w kwestie doktrynalne. Wszelkie próby podważenia autorytetu religii państwowej cesarze traktowali jako zamachy na cały porządek państwowy. Przykładowo już w 387 roku prawa cesarskie przewidywały śmierć na stosie dla przywódców manichejczyków. Codex Teodosianus przyrównywał herezję do najcięższej ze zbrodni, za jaką uważano obrazę majestatu władcy, podobne stanowisko znalazło swój wyraz w prawodawstwie cesarzy Leona i Justyniana. W 453 r. cesarz Teodozjusz II uznał herezję za przestępstwo równe zdradzie stanu i przewidział za nie karę śmierci przez spalenie żywcem. Podobne postanowienia zawierał słynny kodeks Justyniana z 534 r. (Corpus Iuris Civilis). Było to jednak ustawodawstwo świeckie, a nie kościelne. Duchowieństwo często krytycznie odnosiło się do cesarskich ingerencji w sprawy wewnątrzkościelne, a za takie uważano sprawy herezji. Tym niemniej, Kościół chrześcijański poszedł w ślady innych religii państwowych i opierając się na władzy świeckiej, zaczął sam stosować przemoc wobec swych przeciwników i odszczepieńców.

Część wybitnych przedstawicieli Kościoła dopuszczała czy nawet zalecała stosowanie przymusu państwowego w walce z ruchami heretyckimi. Należał do nich Święty Augustyn, który przyjął taką postawę w związku z zamieszkami wywołanymi przez donatystów i ich brutalnymi napadami na chrześcijan. Byli i tacy, którzy opowiadając się za formami przymusu byli przeciwni zbyt surowym metodom uważając, że lepiej nawracać heretyków niż ich karać. Pierwsze stosy z heretykami zapłonęły, pomimo stanowczych protestów dostojników kościelnych, za panowania i z polecenia króla Roberta II w Orleanie w 1022 roku.

Przed ustanowieniem Inkwizycji przez Izabelę i Ferdynanda Katolickich w roku 1478, instytucja ta miała już swoją historię. Zanim chrześcijaństwo nie stało się oficjalną religią Imperium Rzymskiego, Kościół chrześcijański dysponował takimi środkami w walce z herezją jak perswazja, pokuta i ekskomunika. Legalizacja chrześcijaństwa w 313 roku, a następnie ogłoszenie go rzymską religią państwową w 380 r. nie zmieniły tych metod, zmieniło się jednak w zasadniczy sposób położenie Kościoła w państwie.

Inkwizycja średniowieczna

Do przełomu XII i XIII w. Kościół w zwalczaniu herezji stosował wobec heretyków środki przewidziane przez prawo kościelne, czyli pokuty i ekskomuniki. W XII wieku rozwinęły się odłamy religii chrześcijańskiej, jednoczące duchownych i wyznawców w niezależne od papieża, samoistne zakony, z których najsłynniejszymi byli waldensi (zwani również Biedakami z Lyonu) i katarzy, zwani inaczej albigensami – od miasta Albi w południowej Francji. Na niektórych obszarach, takich jak południowa Francja, północne Włochy, i Szwajcaria, zakony heretyckie zdobyły tylu wyznawców, że władze Kościoła odczuły to jako zagrożenie dla katolicyzmu jako wyłącznej religii państwowej.

Dziewięćdziesiąt lat między synodem biskupów w Tours (1163 r.) a bullą Ad extirpanda Innocentego IV (1252) to okres, w którym dokonał się proces instytucjonalizacji średniowiecznej nietolerancji. Stworzone w tym czasie normy prawne i mechanizmy techniczno-organizacyjne mające służyć zwalczaniu herezji zostały w dwa wieki później skopiowane w swych zasadach przez Inkwizycję hiszpańską. W roku 1184 cesarz Fryderyk I Barbarossa i papież Lucjusz III w Weronie ogłosili bullę Ad abolendam pravitatem zobowiązującą wszystkich biskupów do wizytowania podległych im parafii przynajmniej raz na dwa lata i wyszukiwania w nich – z pomocą zaufanych ludzi – osób podejrzanych o herezję. Bulla ta nie wspominała nic o prześladowaniach fizycznych, ani o możliwości karania heretyków śmiercią. Jednakże już w 1199 roku papież Innocenty III w dekrecie Vergetis in senium, skierowanym do władz Viterbo, miasta gdzie mieszkało szczególnie dużo heretyków, przyrównywał herezję do zbrodni obrazy majestatu, a więc do przestępstwa, za które w większości krajów europejskich groziła kara śmierci. Król Aragonii Piotr II w 1197 roku nakazał opuszczenie swego królestwa wszystkim waldensom i innym heretykom uznanym za nieprzyjaciół Krzyża Chrystusowego, gwałcicieli wiary katolickiej i publicznych wrogów władcy i monarchii. Heretycy schwytani po Wielkiej Nocy mieli zostać spaleni żywcem, zaś ich mienie podlegało konfiskacie. Wiek XIII przyniósł dalsze zaostrzenie walki z herezją. W roku 1202 Innocenty wysłał do hrabstwa Tuluzy dwóch legatów - Arnolda Amalrica i Piotra de Castelnau - którzy mieli zwalczać wpływy albigensów. Jednak trwająca kilka lat misja przyniosła mizerne rezultaty. 15 stycznia 1208 roku rycerze Rajmunda VI, hrabiego Tuluzy, zabili Piotra de Castelnau, co papiestwo odebrało jako prowokację.

Zabójstwo Piotra stało się momentem zwrotnym w polityce kościelnej wobec herezji. Krucjata przeciw katarom przyśpieszyła proces kształtowania się inkwizycji średniowiecznej. W roku 1215 zebrał się w Rzymie IV Sobór Laterański, który zajął się na dobre problemem herezji. Mianowicie stwierdzał: tych, którzy odmówią przyjęcia zasad wiary katolickiej należy ekskomunikować i przekazać w ręce władz świeckich, by te wymierzyły karę. Rodzaj kary nie był jeszcze określony, ale w każdym przypadku pociągała ona konfiskatę całego mienia. Podejrzanych, którzy nie zdołali się oczyścić w ciągu roku od chwili oskarżenia, ekskomunikowano i traktowano jako skazanych za herezję. Ludzie mający powiązania z heretykami mogli zostać aresztowani i ukarani jako obrońcy i wspólnicy heretyków. Walki z katarami trwały do 1229 roku i wtedy po raz pierwszy na wielką skalę zastosowano postanowienia dekretów Lucjusza (bulla Ad abolendam). W roku 1216 Papież Honoriusz III powołał do życia zakon Dominikanów, którego szczególnym zadaniem miała być walka z herezjami, i z którego wywodziła się większość inkwizytorów. Ponieważ trybunały biskupie nie działały zbyt sprawnie i okazywały się podatne na kumoterstwo i różne zewnętrzne naciski, za pontyfikatu Grzegorza IX ukształtowała się instytucja inkwizytorów, czyli niezależnych od miejscowych biskupów działających w imieniu Papieża i tylko jemu podległych sędziów delegowanych.

W 1231 roku papież Grzegorz IX ogłosił konstytucję Excomunicamus et anathematisamus. Bulla ta miała ogromne znaczenie dla instytucjonalizacji Inkwizycji średniowiecznej, bowiem podnosiła do rangi powszechnie obowiązujących praw wszystkie dotychczasowe dekrety antyheretyckie powstałe przed rokiem 1231.

Wiele inkwizytorów odznaczało się sprawiedliwością i umiarem w karaniu, uważając za swoje zadanie bardziej nawrócenie heretyka niż jego ukaranie, lecz niemało było i fanatyków. Szczególną brutalnością i bezwzględnością wyróżniał się francuski inkwizytor (były katar) Robert Bougre. Mianowany inkwizytorem w 1233 r. już w rok po swojej nominacji na skutek protestów biskupów Sens i Reims wywołanych jego brutalnością i samowolą Bougre został zawieszony w obowiązkach. W 1235 przywrócony na stanowisko inkwizytora na terenie Szampanii rozpoczął na nowo masowe palenie na stosie (m.in. 29 maja 1239 doprowadził do spalenia 180 heretyków, w tym jednego biskupa), a jego działalność znów wywołała masowe protesty duchowieństwa i władz świeckich. W 1239 r. papież nakazał wszczęcie śledztwa przeciw Bougre`owi, w wyniku czego stwierdzono mnóstwo nadużyć i niesłusznych wyroków i skazano go na "wieczne więzienie". Podobnie złą sławą cieszył się fanatyczny Konrad z Marburga, którego działalność w Niemczech wywołała powstanie chłopskie poparte przez miejscowych książąt i duchowieństwo. Konrad został 30 lipca 1233 zabity przez krewnych jednej ze swoich licznych ofiar. Równie fanatyczny i okrutny pomocnik i następca Konrada z Marburga, Konrad Dorso, który deklarował: "Spaliłbym i stu niewinnych, gdyby między nimi znalazł się choć jeden winny" i także masowo skazywał na stos, został zabity przez możnowładcę, który dowiedział się, że Dorso podejrzewa go o herezję i w obawie o własne życie postanowił zlikwidować Dorsa. Działalność inkwizytorów średniowiecznych często wywoływała konflikty z miejscowymi biskupami, a zwłaszcza z władzą świecką, która pragnęła podporządkować sobie Inkwizycję, co na ogół udało się na początku XIV w.

Końcowy etap formowania się Inkwizycji średniowiecznej wyznaczyła pochodząca z 1252 roku bulla Innocentego IV Ad extirpanda, zbierająca i kodyfikująca wszystkie wcześniejsze rozporządzenia na ten temat. Bulla ta ustanawiała stałe trybunały inkwizycyjne we wszystkich diecezjach. W ich skład miało wchodzić dwóch inkwizytorów, lokalny biskup bądź jego reprezentant oraz dwunastu, dobranych przez nich, prawowiernych katolików (boni viri), rekrutujących się najczęściej spośród miejscowego kleru. Przy podejmowaniu decyzji obowiązywała zasada kolegialności, choć głos decydujący należał do inkwizytorów. Trybunał miał prawo zatrudniać dwóch notariuszy i parę osób niższego personelu - lekarza, woźnych, gońców, etc. Ponieważ był on właściwe bezradny bez technicznej i organizacyjnej pomocy władz świeckich, bulla nakazywała tym ostatnim, pod karą ekskomuniki, ścisłą współpracę z trybunałem. Ponadto w bulli tej porównywano heretyków do kryminalistów, co zostało zinterpretowane jako zgoda papieża na torturowanie w sprawach o herezję. W przeciwieństwie do późniejszej Inkwizycji hiszpańskiej, Inkwizycja średniowieczna nie torturowała dzieci, starców ani kobiet w ciąży. Od czasów bulli Ad extirpanda inkwizycja papieska uległa już tylko nieznacznym modyfikacjom. Podporządkowana już władzy świeckiej Inkwizycja często była wykorzystywana do procesów politycznych czego najbardziej znanymi przykładem jest sfingowany proces templariuszy toczący się w latach 1305 - 1314. Proces przeciw zakonowi był możliwy, bo królowi Francji Filipowi IV Pięknemu i jego doradcy Wilhelmowi de Nogaretowi udało się przekupić Wilhelma Imberta z Paryża.

Inkwizycja średniowieczna naprawdę sprawnie działała tylko we Francji, Włoszech, Aragonii i krótko w Niemczech. Apogeum jej aktywności przypadało na wiek XIII, będący zarazem okresem jej formowania się i krzepnięcia. Wiek XIV przyniósł stopniową dekadencję inkwizycji średniowiecznej we Francji, Aragonii i we Włoszech, gdzie została poddana kontroli urzędników królewskich.

Inne hasła zawierające informacje o "inkwizycja":

Zakon Kaznodziejski Kościoła . Jeden z najwybitniejszych intelektualnie dominikanówNiechlubna karta historii Kościoła i Zakonu Kaznodziejskiego, inkwizycja , sąd nad Galileuszem Inicjatywa poznańskich dominikanów i o. Jana Góry - Lednica ...

Święte Oficjum ...

Miguel Servet ...

Mikrohistoria ...

Legat papieski dlatego stanowili silną linię obronną przeciwko panoszącej się w Europie herezji katarskiej .Początkowo inkwizycja legatów była powierzona cystersom , którzy przemierzali Europę głosząc swoje nauki i ...

1600 ...

Pius V ...

Paweł IV (papież) ...

Paweł III (papież) ...

1478 ...

Inne lekcje zawierające informacje o "inkwizycja":

104 Kontrreformacja w Europie (plansza 7) ...

039 Kryzys kościoła łacińskiego w późnym średniowieczu (plansza 5) również, prócz Kościoła, zagrożenie dla feudalnego porządku. Więc w 1215 r. powstała inkwizycja Święte Oficjum, którą skierowano przede wszystkim przeciwko wszystkim tym ruchom, lecz ...

108 Katolicy przeciwko protestantom (plansza 7) ...