Imiona słowiańskie to
imiona
wywodzące się z
pogańskiej
,
przedchrześcijańskiej
tradycji
słowiańskiej
lub tworzone na ich wzór.
Charakterystyczne cechy
Charakterystyczną cechą imion
słowiańskich
, wyróżniającą je spośród innych imion
ludów indoeuropejskich
, był brak odwołań w używanych imionach do wyznawanych
bogów
(prawdopodobnie temat
tabu
).
U Słowian nie było też imion związanych z bronią (imię
Mieczysław
to imię stworzone przez
Jana Długosza
, który próbował w ten sposób wyjaśnić pochodzenie imienia
Mieszko
). Wśród imion złożonych nie spotyka się nazw zwierząt (wyjątkiem jest imię
Wilkomir
, poświadczone jednak w tylko jednym źródle, w dodatku późnym).
Właściwe imiona nadawane były prawdopodobnie w czasie
postrzyżyn
. Miały one magiczne znaczenie i stanowiły życzenie - wróżbę dla osoby je noszącej. Dzieci zanim otrzymały swoje prawdziwe imię (w wieku około siedmiu lat) nosiły imiona zastępcze, pozornie umniejszające wartość dziecka, a tym samym chroniące je przed złymi mocami np. Niemoj, Nielub, itp.
Imiona Słowian były abstrakcyjne. Ich zadaniem było zaopatrywanie młodych ludzi w cnoty niezbędne w boju albo w radzie plemiennej, oraz do utrzymywania zgody i porządku. Miały również przypominać o szacunku dla starszych.
Historia imion słowiańskich
Imiona złożone (dwuczłonowe)
Dawne imiona słowiańskie składały się często z dwóch członów (
leksemów
), dlatego nazywa się je dwuczłonowymi lub złożonymi, np. imię
Bolesław
składa się z członów bole- i -sław. Niektóre leksemy występowały tylko na początku imienia (czyli jako pierwszy leksem) lub tylko na końcu (czyli tylko jako drugi), a inne zarówno na początku jak i na końcu.
Przykładowe człony to: bor "walka" (
Borzymir
,
Dalibor
), ciech "uciecha, pociecha" (
Ciechosław
,
Wojciech
,
Sieciech
), gniew (
Gniewomir
,
Mścigniew
,
Zbigniew
), mir "pokój, spokój, dobro" (
Chociemir
,
Mirogod
), sław "sława" (
Sławobor
,
Gościsław
,
Jarosław
), dom (
Domarad
), goj "lek, obfitość, pokój" (
Częstogoj
), woj "wojownik" (
Wojsław
,
Częstowoj
), (w)uj "wuj" (
Gościwuj
), żyr "pokarm, życie" (
Domażyr
,
Żyrosław
), rat "wojna, walka" (
Racimir
,
Ratsław
), mysł "myśleć" (
Myślimir
,
Drogomysł
).
Psł.
*domъ oznacza "pomieszczenie, gdzie człowiek żyje ze swoją rodziną"; "wszystko, co jest w domu, rodzina, mienie, majątek", "ród, pokolenie", "strony rodzinne, kraj ojczysty". Imiona z członem Doma- || Domo- w językach słowiańskich wystąpiły w liczbie 21 męskich i 2 żeńskie.
Prasłowiańska
*sěmьja może nieść ze sobą m.in. znaczenia: "rodzina, ród; czeladź, służba; własność". Imiona z członem Siemi- || Siemo- wystąpiły: męskie 17-krotnie, a żeńskie jednokrotnie, w językach południowosłowiańskich, w polskim,
czeskim
i
słowackim
, sporadycznie w
połabskim
i
łużyckim
; badacze nie znaleźli śladów takich imion w materiałach
staroruskich
. *Rodъ oznaczał "pokolenie, generację, ród" i z tym członem odnotowano 2 imiona w jęz. polskim, czeskim, ruskim i serbo-chorwackim.
Charakterystyczną cechą jest dla nich możliwość przestawienia kolejności członów, przez co powstawały pary imion takie jak
Sławomir
i
Mirosław
,
Radomił
i
Miłorad
,
Gniewomir
i
Mirogniew
.
Imiona kobiece tworzono dodając końcówkę -a do imienia męskiego (np.
Wszebora
czy
Stronisława
). Niektóre człony występują tylko w imionach kobiecych: -wola (
Boguwola
,
Bohuwola
), -cześć (
Przybycześć
), -wieść (
Dobrowieść
), -włość (
Boguwłość
), -żyźń (
Dobrożyźń
,
Świętożyźń
). Znane są też złożone imiona żeńskie, których męskie odpowiedniki nie zostały znalezione w średniowiecznych dokumentach:
Cirzpisława
,
Częstobrona
,
Dobromiła
,
Dobroniega
,
Dziadumiła
,
Ludomiła
,
Ludźmiła
,
Niedomira
,
Nieluba
,
Niemiła
,
Włościsława
,
Wyszeniega
,
Świętomira
.
Zarówno imiona męskie jak i żeńskie były często skracane lub zdrabniane, przez co powstały np. formy: Cieszym z
Cieszymysła
, Bliz z
Blizbora
, Kaźmir z
Kazimira
, Sulim z
Sulimira
,
Radochna
z
Radosławy
. Często człon skrócony rozszerzano
formantem
o wygłosie -ch lub -sz (przykładem są imiona takie jak: Bolech, Częstoch, Milich, Gniewosz, Budzisz, Bogusz, Przybysz), albo formantami -ek, -ko, -ik, -yk, -ina, -yna, -on, -ęta, -ota (np. Godek, Sławek, Chwałko, Milik, Dobrzyk, Męcina, Borzyna, Miron, Chwalęta, Radzięta, Jarota).
Dotychczas zrekonstrowano około 600 imion dwuczłonowych męskich i 120 imion żeńskich używanych w języku staropolskim, zawierających 150 odrębnych rdzeni leksykalnych. Wiele imion odtworzono dzięki analizie nazw miejscowości oraz nazwisk.
Można odnotowac występowanie w innych językach słowiańskich imion, których odpowiedników nie ma w języku polskim. Są to np:
-
języki południowosłowiańskie
– Domomyslъ (Domomysł), Sěmignevъ (Siemigniew), Sěminěgъ (Sieminieg), Domaněga (Domaniega, fem.), Sěmitěchъ (Siemiciech), Sěmibądъ (Siemibąd)
Imiona niezłożone (jednoczłonowe)
Wśród imion słowiańskich spotykano też imiona jednoczłonowe, pochodzące od przymiotników bądź rzeczowników pospolitych (np. Poznan, Goszczon, Kochan, Wygnan, Krszczon, Baran, Szydło, Kąkol, Broda, Żyła, Uchacz, Łopata, Żaba, Rus, Cich).
Niekiedy były to przydomki używane w funkcji imienia. Imion takich zachowało się wiele więcej niż imion złożonych, obecnie nie pełnią już funkcji imion.
Dawne i nowe imiona słowiańskie
Poniżej znajdują się odnośniki do starodawnych imion słowiańskich, jak i nowszych, na ich wzór utworzonych, wraz z datami imienin.
Męskie imiona słowiańskie
Żeńskie imiona słowiańskie
Ważniejsza literatura
- A.Cieślikowa (red.) Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych t.1, Kraków 2000,
- A.Cieślikowa Derywacja paradygmatyczna w staropolskiej antroponimii, Kraków 1991,
- A. Brückner Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 1985
- M. Malec Imię w polskiej antroponimii i kulturze, Kraków 2001,
- M. Malec, Obraz rodziny w słowiańskich imionach złożonych, [w:] Rozprawy slawistyczne nr 16, Słowiańskie composita antroponimiczne, Lublin 2000
Linki zewnętrzne
