Ichtiozaury (Ichthyosauria, od
gr.
ichtio – ryba + sauros – jaszczur) – rząd morskich
gadów
, które pojawiły się we wczesnym
triasie
, a największe zróżnicowanie osiągnęły od środkowego triasu do środkowej
jury
. We wczesnej
kredzie
zaczęły ustępować miejsca
plezjozaurom
, a od cenomanu także i
mozazaurom
by ostatecznie wymrzeć w późnej kredzie, w
turonie
, na ok. 25 mln lat przed wielkim
wymieraniem kredowym
. Były jednymi z najpowszechniejszych wśród
wyższych
kręgowców morskich. W erze
mezozoicznej
wiele z nich zajmowało niszę ekologiczną, którą obecnie zajmują
delfiny
. Miały podobny do nich pociskowaty kształt, przednie kończyny przekształcone w płetwy i ogon zakończony dużą pionową płetwą napędową w kształcie półksiężyca podobnie jak
tuńczyki
.
Pierwszy kompletny szkielet ichtiozaura odnalazła
Mary Anning
w 1811, w nadmorskim klifie, w południowej Anglii. Największy okaz nazwany
Shonisaurus sikanniensis
, którego przedstawiciele mogli osiągać 23 metry długości odnalazła w 1991 na terenie
Kolumbii Brytyjskiej
w Kanadzie Elizabeth Nicholls. Wcześniej za największego uchodził dochodzący do 16 metrów długości
Shonisaurus popularis
.
Budowa
Kształt ciała
Typowy jurajski ichtiozaur miał krótkie ciało, lekko bocznie spłaszczone wrzecionowatego kształtu, zakończone dobrze rozwiniętą płetwą ogonową kształtu księżyca podobnie jakie mają współczesne tuńczyki i makrele co znaczy, że musiały rozwijać znaczne prędkości. Prawdopodobnie mogły pływać z prędkością nawet 70 km/h.
Płetwa grzbietowa
Najwcześniejsze rekonstrukcje ichtiozaurów pomijały grzbietową płetwę, która nie nie była usztywniona elementami kostnymi i dopiero odnalezienie świetnie zachowanych okazów w 1890 w
Fossillagerstätte
w
Holzmaden
w Niemczech ujawniło ślady płetwy grzbietowej.
Szkielet
Pas miednicowy utracił połączenie z kręgosłupem i był słabiej rozwinięty od pasa barkowego. Żebra ciągnęły się aż po nasadę ogona wzdłuż całego tułowia. Ogonowy odcinek kręgosłupa charakterystycznie zagięty ku dołowi.
Kończyny
Wiosłowate kończyny przednie miały zredukowaną długość. Kości ramieniowe bardzo krótkie, natomiast palce wydłużone przez wykształcenie licznych, dodatkowych segmentów palcowych (hiperfalangia). U niektórych form uległa zwiększeniu ilość palców (hiperdaktylia), a u innych zmniejszeniu poniżej 5 (hipodaktylia).
Głowa
Czaszka szyję krótką zakończona długim dziobem powstałym wskutek przerostu kości międzyszczękowych i nosowych chociaż kości szczękowe nie były duże. Część skroniowa czaszki mocno zredukowana. Zewnętrzne otwory nosowe były mocno przesunięte ku tyłowi i usadowione tuż przed oczodołami.
Oczy
Oczy wielkości małej piłki, największe do tej pory wśród kręgowców, zapewniały doskonałą widoczność w ciemnych głębokich wodach lub pozwalały polować nocą. Opatrzone były w dobrze wykształconą twardówką w postaci pierścienia drobnych kościstych płytek.
Słuch
Najprawdopodobniej utraciły
błonę bębenkową
, co było wynikiem przystosowania do dużego ciśnienia wody, a fale dźwiękowe odbierały elementami kostnymi, tak jak robią to
wieloryby
.
Szczęka
Zęby jednakowe ostro zakończone z rowkowaną powierzchnią posiadały korzeń i koronę. Rozmieszczone wzdłuż brzegu szczęki w jednym szeregu. W jednej szczęce liczba zębów mogła dochodzić do 200. Wydłużony pysk uzbrojony w liczne spiczaste zęby u szeregu form wykazywał tendencję do zaniku aż do wykształcenia całkowicie bezzębnych szczęk służących jedynie do zgniatania pokarmu.
Paleobiologia
Wszystkie ichtiozaury były drapieżnikami: żywiły się szybko pływającymi
głowonogami
-
belemnitami
oraz rybami. Większe ichtiozaury mogły polować na duże kręgowce, w tym morskie gady, nie wyłączając nawet innych ichtiozaurów. Niektóre gatunki ichtiozaurów odżywiały się oskuropionymi bezkręgowcami, takimi jak
amonity
,
małże
,
ślimaki
oraz
stawonogi
, np.
skorupiaki
.
Badania przeprowadzone przez Bernarda i współpracowników – polegające na porównaniu składu izotopu tlenu w zębach z tymi występującymi u ryb – sugerują, że ichtiozaury były w stanie utrzymywać wysoką i stałą temperaturę ciała w ekosystemach oceanicznych od tropików do wód chłodnych. Szacowana temperatura ciała, wynosząca 35–39 °C, sugeruje wysokie tempo przemiany materii, wymagane do drapieżnictwa i szybkiego przemierzania dużych terenów[1].
Rodziny tego rzędu
Przypisy
- ↑ Aurélien Bernard i inni. Regulation of body temperature by some Mesozoic marine reptiles. „Science”. 328 (5984), ss. 1379–1382 (2010).
doi:10.1126/science.1187443
(
ang.
).
Linki zewnętrzne
Nie znaleziono szukanej frazy! Poniżej znajduje się fraza najbardziej przypominająca szukaną.
