Bitwy II wojny punickej

Druga wojna punicka toczyła się w latach 218 - 201 p.n.e. między Kartaginą i Rzymem .

Prowadzona była na Półwyspie Apenińskim , Iberyjskim , na Sycylii i w Afryce Północnej . Jej główną postacią był Hannibal , kartagiński wódz z rodu Barkidów . Pretekstem do wojny było zaatakowanie przez Hannibala Saguntu , sprzymierzonego z Rzymem miasta-państwa na obecnym wybrzeżu katalońskim.

Hannibal przeprawiwszy się ze swoją armią z Hiszpanii przez Alpy do Italii postanowił zaskoczyć Rzymian od północy. Mimo wyczerpującej przeprawy przez góry (armia straciła m.in. większość słoni bojowych ) odniósł szereg imponujących zwycięstw ( Bitwa nad Trebią , bitwa nad Jeziorem Trazymeńskim , bitwa pod Kannami ), jednakże z uwagi na ograniczone możliwości logistyczne i rekrutacyjne nie mógł wykorzystać swoich zwycięstw.

W tym czasie Rzymianie najpierw przystąpili do podboju kartagińskich posiadłości w Hiszpanii, a potem za radą Scypiona Starszego zaatakowali afrykańskie centrum kartagińskiego imperium, co spowodowało odwołanie armii Hannibala z Italii. W 202 p.n.e. Scypion Afrykański pokonał Hannibala w bitwie pod Zamą .

Po wojnie Rzym zagarnął posiadłości Kartaginy w Hiszpanii. Oprócz tego Kartagina musiała zniszczyć swoją flotę, przekazać część posiadłości afrykańskich numidyjskim sprzymierzeńcom Rzymu i zapłacić ogromną kontrybucję.

Szczegółowy przebieg wojny

Miasto Sagunt w Hiszpanii wystosowało do Rzymu list, w którymi była prośba o "opiekę", postawiło to w stan gotowości armię Kartaginy i, co za tym idzie, armię przeciwników. Na dodatek to samo miasto w 219 p.n.e. napadło na jedno z podległych Hannibalowi plemion iberyjskich . W odwecie kartagiński wódz rozpoczął oblężenie miasta. Po ośmiu miesiącach oblężenia, pozbawiony rzymskiej pomocy Sagunt skapitulował (219 p.n.e.). W związku z tym Rzym wysłał do Kartaginy poselstwo z żądaniem wydania Hannibala jako podżegacza wojennego. Powróciło ono jednak z niczym. Wojna stała się faktem.

Obie strony przyjęły taktykę ofensywną - Rzymianie planowali prowadzić wojnę w Hiszpanii i w Afryce, natomiast Hannibal w Italii. Szybszy okazał się wódz kartagiński. Wiosną 218 p.n.e. Hannibal wyruszył ze swej hiszpańskiej stolicy Nowej Kartaginy z armią liczącą ok. 50 tys. zbrojnych i przez Pireneje wkroczył do Galii . Maszerując wzdłuż śródziemnomorskiego wybrzeża dotarł do ujścia Rodanu . Aby ominąć idącą mu naprzeciw armię konsula Publiusza Scypiona, przeprawił się przez Rodan w górnym jego biegu i znalazł się u podnóża Alp, które przeszedł z dużymi stratami. Uzupełnił je jednak tysiącami Galów, którzy przyłączyli się do jego armii.

Do pierwszego starcia z Rzymianami doszło nad rzeką Ticinus , które - tak jak i następna bitwa nad rzeką Trebią - przyniosło Hannibalowi zwycięstwo, otwierające drogę do środkowej Italii.

W następnym roku podczas przemarszu doliną rzeki Arno Hannibal zaskoczył konsula Flaminiusza nad Jeziorem Trazymeńskim . Cała rzymska armia została zniszczona. Klęska spowodowała umocnienie się w Rzymie stronnictwa Fabiuszy - dyktatorem został Kwintus Fabiusz Maksymus . Drugim dyktatorem po kilku miesiącach (bardzo niezwykła sytuacja, bo zazwyczaj dyktator był jeden) obwołano Marka Minucjusza Rufusa , który przy Fabiuszu sprawował dotąd urząd magistra equitum . W roku 216 p.n.e. wybrano konsulami Terencjusza Warrona i Emiliusza Paulusa . Otrzymali oni pod swoje dowództwo gigantyczną armię. Konsulowie wydali Hannibalowi bitwę pod Kannami , w której pomimo dwukrotnej przewagi liczebnej zostali rozgromieni przez kartagińskiego wodza.

Sytuacja Rzymu stała się groźna, cześć sprzymierzeńców przeszła na stronę Hannibala ( Samnici , Lukanowie, Brucjowie , Kapua i inne miasta kampańskie i greckie). Rzym, nie mogąc pokonać Hannibala, postanowił uderzyć w Hiszpanii i na Sycylii, gdzie Syrakuzy opowiedziały się po stronie Hannibala. W 212 p.n.e. armia dowodzona przez Marka Klaudiusza Marcellusa zdobyła Syrakuzy. W rękach rzymskich znalazła się cała Sycylia.

Również sytuacja w Hiszpanii zaczęła sprzyjać Rzymowi. W latach 218 i 217 p.n.e. bracia Korneliusze Scypionowie podjęli ofensywę i zdobyli Sagunt. Jednak w 211 p.n.e. zginęli, a ich dzieło kontynuował syn jednego z nich Publiusz Korneliusz Scypion. Zdobył on w 209 p.n.e. Nową Kartaginę i pokonał pod Baeculą w 208 p.n.e. brata Hannibala - Hazdrubala . Do 206 p.n.e. cała południowa część Półwyspu Pirenejskiego została podbita przez Rzymian. Tymczasem Hazdrubal podążył przez Pireneje i Alpy na pomoc bratu, którego sytuacja znacznie się pogorszyła, gdy w 211 p.n.e. Rzymianie zdobyli jego główną bazę w Italii - Kapuę, a następnie zajęli całą Kampanię i Tarent ( 209 p.n.e. ).

W tym czasie armia Hannibala składała się głównie z mieszkańców Italii. Ich morale było dużo słabsze niż wojsk, z którymi Hannibal przybył do Italii dziewięć lat wcześniej. Oligarchowie z Kartaginy nie nadsyłali mu obiecanych posiłków, bo obawiali się wzrostu jego potęgi i z zazdrości o pozycję jaką zajmował ród Barkidów. Hazdrubal dotarł do Italii, ale jego armia została zniszczona a on sam zginął w bitwie nad Metaurusem w 207 p.n.e. , zanim połączył się z bratem. Pozbawiony szans na otrzymanie posiłków Hannibal wycofał się na południe Italii i tam zawzięcie odpierał ataki wielokrotnie liczniejszych wojsk Rzymian.

W 204 p.n.e. rzymska armia pod wodzą Scypiona wylądowała w Afryce. W następnym roku Kartagina odwołała Hannibala z Italii do Afryki, by powstrzymał i pokonał Scypiona. Szczęście jednak odwróciło się od niego i w 202 p.n.e. pod Zamą poniósł klęskę w bitwie z wojskami rzymsko-numidyjskimi.

Kartagina nie była już w stanie dłużej prowadzić wojny. W 201 p.n.e. podpisano pokój, na mocy którego Kartagińczycy mogli zatrzymać tylko swoje posiadłości w Afryce. Nie mogli prowadzić wojen bez zgody Rzymu, a ponadto zmuszeni zostali do zapłacenia gigantycznej kontrybucji 10 tysięcy talentów srebra w ciągu 50 lat oraz musieli wydać Rzymowi cała swoją flotę z wyjątkiem 10 okrętów strażniczych i dać zakładników jako rękojmię wypełnienia wynikających z traktatu warunków. Poczynań Kartaginy w Afryce miał pilnować Masynissa król Numidii , który wspomagał Scypiona w bitwie pod Zamą.

Tak opisuje Polibiusz (XV,18) warunki traktatu zamykającego drugą wojnę punicką: Mogą Kartagińczycy zatrzymać w Afryce te miasta, które posiadali przed wydaniem tej ostatniej wojny Rzymowi, a także kraj dawny, bydło, służbę i resztę mienia, zobowiązują się naprawić Rzymowi wszelkie szkody, muszą wydać jeńców i zbiegów wojennych z całego okresu wojny, wydać wszystkie okręty wojenne z wyjątkiem 10 trier, podobnie słonie. Wojny nie wypowiadać nikomu poza Afryką w ogóle, a w Afryce tylko za zgodą Rzymian. (...) cokolwiek należy do króla Masynissy lub jego przodków w obrębie granic jakie im zostaną wskazane, oddać Masynissie (...) dostarczyć wyżywienie dla wojska rzymskiego na trzy miesiące i płacić mu tak długo żołd, aż z Rzymu nie nadejdzie odpowiedź co do warunków pokoju. Wypłacić Rzymowi dziesięć tysięcy talentów w ciągu lat pięćdziesięciu, ratami po 200 talentów eubejskich rocznie. Jako porękę wydać stu zakładników, w wieku od 14 lat do 30 lat. (przekład w: Dąbrowa E. Dzielska M., Wybór tekstów źródłowych...,UJ Kraków 1979).

Armia Hannibala

Wojsko Hannibala było istnym tyglem narodowościowym. Samych Kartagińczyków było w nim niewielu - wyjątek stanowiła grupa kilkuset oficerów, wyróżniających się purpurowymi płaszczami, trochę oddziałów saperskich, budujących mosty i machiny wojenne. Znakomitą lekką kawalerię stanowili Numidyjczycy , Maurowie znad Atlantyku i Garamanci w pancerzach ze skór węży. Ci pustynni jeźdźcy, uzbrojeni w oszczepy, sztylety i tarcze obite skóra słoni, specjalizowali się w zwiadzie i pościgu. Przeważnie na koniach poruszali się Balearowie, czyli "miotacze", uznawani za najlepyszch procarzy czasów starożytnych.^[] Na ramieniu mieli zawieszone 3 proce różnej długości. Ciężkozbrojną piechotę i jazdę tworzyli libijscy poddani Kartaginy, dzierżący włócznie o długich grotach. Ciężka kawaleria i piechota były rekrutowane również pośród Iberów i Celtyberów . Do tego zaliczyć należy również przeróżnej maści banitów, renegatów, świętokradców, którzy uciekli ze swoich krain spod katowskiego topora. Armię dodatkowo wzmacniało 37 słoniów bojowych , wśród nich największy - Syriusz, na którym od czasu do czasu zasiadał sam Hannibal.

Najważniejsze bitwy

Miejsca najważniejszych bitew drugiej wojny punickiej

• 218 p.n.e.
  • bitwa nad rzeką Ebro
  • bitwa nad Rodanem
  • bitwa nad rzeką Durencja
  • bitwa pod Cissis (Rzymianie Gnejusza pokonali Kartagińczyków - 600 zabitych, 2000 jeńców)
  • bitwa nad rzeką Ticinus (zwycięstwo Kartagińczyków nad Rzymianami Publiusza Scypiona)
  • bitwa nad Trebią
• 217 p.n.e.
  • bitwa nad Jeziorem Trazymeńskim
  • bitwa morska u ujścia Ebro (Gnejusz Korneliusz Scypion pokonał flotę punicką zdobywając kilka okrętów)
• 216 p.n.e.
  • bitwa pod Gerunium (Hannibal wciągnął w zasadzkę armię Rufusa zadając jej wielkie straty)
  • bitwa pod Kannami
• 215 p.n.e.
  • bitwa pod Grumentum (Rzymianie Longusa - 280 zabitych - zwyciężyli Kartagińczyków Hanno - 2000 zabitych)
  • bitwa pod Nolą (Rzymianie Marcellusa - 1000 zabitych - pobili Kartagińczyków Hannibala - 5000 zabitych)
  • bitwa pod Cagliari (22000 rzymskiej piechoty i 1200 jazdy pod wodzą Torquatusa pokonało Kartagińczyków Hazdrubala (pojmany) - 12000 zabitych, 3700 jeńców)
  • bitwa pod Iberą (Hazdrubal Barkida pokonany przez Scypionów)
  • bitwa pod Iliturgi (16000 Rzymian zwyciężyło 60000 Kartagińczyków)
  • bitwa pod Intibili (zwycięstwo Rzymian nad Kartagińczkami - 13000 zabitych, 2000 jeńców)
• 214 p.n.e.
  • bitwa pod Beneventum (Rzymianie Grachusa - 2000 zabitych pobili Kartagińczyków Hannona - 16000 zabitych)
  • bitwa pod Nolą (Rzymianie Marcellusa - 400 zabitych - zwyciężyli Kartagińczyków Hannibala - 2000 zabitych)
• 213 p.n.e.
  • bitwa pod Mundą
  • bitwa pod Aurinks (Rzymianie Gnejusza Scypiona pokonali Kartagińczyków - 8000 zabitych)
• 212 p.n.e.
  • pierwsza bitwa pod Herdonią
  • oblężenie Syrakuz
• 211 p.n.e.
  • oblężenie Kapui
  • bitwy pod Lorca, Porta Collina
  • bitwa pod Castulo (Caslona) 211 p.n.e.
• 210 p.n.e.
  • bitwa morska pod Sapriportis
  • masakra Kartagińczyków w Akragas
  • druga bitwa pod Herdonią (Kartagińczycy Hannibala pobili Rzymian Gnejusza Fulwiusza Centumalusa, który poniósł śmierć)
  • bitwa pod Numistro
• 209 p.n.e.
  • bitwa pod Canusium (Kartagińczycy Hannibala pokonali Rzymian Marcellusa - 2700 strat)
  • Bitwa o Nową Kartaginę
  • zdobycie Kaulonii (30000 ludzi Rzymianie sprzedali w niewolę)
• 208 p.n.e.
  • bitwa pod Petelią (5000 Kartagińczyków zabiło w zasadzce 2000 Rzymian a 1500 wzięło do niewoli, krótko potem w tej samej okolicy w zasadzkę wpadli podczas rekonesansu dwaj konsulowie, którym towarzyszyło zaledwie 300 konnych; Klaudiusz Marcellus zginął, ciężko ranny Tytus Kryspinus uszedł z zasadzki, ale zmarł od odniesionych ran)
  • bitwa pod Baeculą (porażka Hazdrubala)
  • bitwa pod Wenuzją (Numidyjczycy pokonali Rzymian Marcellusa (poniósł śmierć) i Crispinusa (odniósł rany))
  • bitwa morska pod Kelibią (Rzymianie Valeriusa pobili Kartagińczyków, którzy stracili 18 z 83 okrętów)
• 207 p.n.e.
  • bitwa morska pod Aspis (największa morska bitwa w czasie wojny - 100 okrętów rzymskich pod wodzą Lewinusa pokonało 83 jednostki kartagińskie)
  • bitwa nad Metaurusem
• 206 p.n.e.
  • bitwa pod Ilipą (Alcala del Rio-klęska wojsk Hazdrubala Giskona)
  • bitwa morska pod Carteią (Rzymianie Laeliusa - 8 okrętów - pokonali Kartagińczyków Adherbala - również 8 okrętów; 2 zatopione, 1 uszkodzony)
• 204 p.n.e.
  • bitwa pod Kroton (nierozstrzygnięte starcie Kartagińczyków Hannibala i Rzymian Semproniusza)
• 203 p.n.e.
  • bitwa na przepolach Cyrty (klęska Syfaksa ) 23 czerwca 203 p.n.e.
  • bitwa pod Utyką (klęska armii punickiej)
  • bitwa nad rzeką Bagradas (bitwa na Wielkich Równinach) - klęska Punijczyków
• 202 p.n.e.
  • bitwa pod Zamą (43000 Rzymian Scypiona pokonuje 48000 Kartagińczyków Hannibala; straty rzymskie: 1500 zabitych, 4000 rannych; straty kartagińskie: 20000 zabitych, 15000 jeńców)

Literatura

• Bernard Nowaczyk: Kartagina 149-146 p.n.e. Wyd. Bellona, Warszawa 2008.

Zobacz też

• wojny punickie
• I wojna punicka
• III wojna punicka