Henryk Wieniawski

Henryk Wieniawski (ur. 10 lipca 1835 w Lublinie , zm. 31 marca 1880 w Moskwie ) – polski kompozytor i skrzypek.

Życie

Dziadek Wieniawskiego był cyrulikiem Herszkiem Mejerem Helmanem z lubelskiego żydowskiego przedmieścia Wieniawa . Ojciec – Wolf Helman (Tobias Rufe Pietruszka) zmienił nazwisko na Tadeusz Wieniawski , żeby się wkomponować w polskie otoczenie. Nazwisko przyjął od dzielnicy w której mieszkał. Przed otrzymaniem dyplomu lekarskiego, ochrzcił się. Ze związku dr Wieniawskiego i córki żydowskiego lekarza z Warszawy dr Józefa Wolffa – Reginy (była siostrą zamieszkałego w Paryżu pianisty i kompozytora Edwarda Wolffa ) przyszedł na świat geniusz skrzypiec.

Dom Wieniawskich był prawdziwym lubelskim salonem. Odwiedzali go wybitni artyści, tu odbywały się koncerty, spotkania literackie i dyskusje. Zaważyło to nie tylko na późniejszej drodze życiowej Henryka Wieniawskiego, ale także dwóch jego braci, z których starszy, Julian, został pisarzem i publicystą, natomiast młodszy, Józef , poświęcił się karierze pianistycznej.

Pierwszą nauczycielką Henryka była jego matka, potem zaś uczył się u Jana Hornziela, skrzypka Teatru Wielkiego w Warszawie i Stanisława Serwaczyńskiego , solisty i koncertmistrza Opery Budapeszteńskiej. W 1843 , mając osiem lat, wyjechał do Paryża , gdzie studiował pod kierunkiem Lamberta-Josepha Massarta w Konserwatorium Paryskim. Konserwatorium ukończył jako 11-letni chłopiec w 1846 z I nagrodą i złotym medalem. Po studiach kontynuował przez 2 lata naukę u Massarta. Później – przez 2 miesiące – koncertował w Petersburgu, w krajach nadbałtyckich i Warszawie. W 1849 udał się ponownie do Paryża do Konserwatorium, gdzie w klasie Hipolita Colleta podjął studia kompozycji, które ukończył z wyróżnieniem w następnym roku.

W 1850 rozpoczął, wraz z bratem Józefem, działalność koncertową, występując początkowo we wszystkich większych miastach Imperium Rosyjskiego , następnie w wielu krajach europejskich, wszędzie wzbudzając nieopisany entuzjazm. Współpracę z bratem zakończył w 1855 . Po wielu dalszych sukcesach przyjął w 1860 funkcję pierwszego skrzypka dworu carskiego i solisty Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego. Równocześnie uczył gry na skrzypcach w tzw. klasach muzycznych Towarzystwa, przekształconych w 1862 w konserwatorium. Tu swoją kilkuletnią owocną działalnością pedagogiczną stworzył zalążek petersburskiej szkoły skrzypcowej, rozwiniętej przez Leopolda Auera we wspaniałą szkołę rosyjską. Każdego roku przez 3-4 miesiące koncertował w innych krajach Europy, głównie modnych kurortach.

W 1872 , po 12 latach opuścił Rosję i udał się z Antonim Rubinsteinem na wielkie tournée koncertowe po Stanach Zjednoczonych. W ciągu 8 miesięcy artyści dali 215 koncertów. Wieniawski pozostał w Ameryce do 1874 , koncertując ze słynną śpiewaczką Pauliną Luccą. Po powrocie do Europy w 1874 podjął pracę pedagogiczną w konserwatorium w Brukseli, jako następca chorego Henriego Vieuxtempsa i kontynuował ją do września 1877 (wśród jego prywatnych uczniów był Eugène Ysaÿe ). Wskutek nasilających się dolegliwości serca i nadmiernej otyłości w ostatnich latach życia koncertował na siedząco. Zmarł w Moskwie. Pochowany został w Warszawie. W manifestacyjnym pogrzebie uczestniczyło 40 tysięcy osób.

Grób na warszawskich Powązkach

Od 1935 roku odbywa się co 5 lat (z wyjątkiem okresu okupacji) Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego , przeznaczony dla skrzypków do 30 roku życia. Pierwszy konkurs odbył się z inicjatywy Adama Wieniawskiego, bratanka słynnego skrzypka, w Warszawie. Drugi konkurs miał miejsce dopiero w 1952 r. w Poznaniu, gdzie do dziś odbywają się kolejne jego edycje.

Muzyka

Wieniawski ceniony był nie tylko jako wirtuoz dysponujący fenomenalną techniką, ale także jako wielki liryk. W relacjach często opisywano go jako "poetę skrzypiec”. Był ostatnim wirtuozem skrzypiec, który przeszedł do historii muzyki również jako kompozytor. W jego utworach obecne są oba te przymioty: brawurowa wirtuozeria oraz liryzm. Komponować zaczął jako "cudowne dziecko". W późniejszych latach tworzył na własne potrzeby, niekiedy publikując swoje utwory.

Dzięki Wieniawskiemu do europejskiej literatury skrzypcowej wszedł polonez . Wśród kilku takich utworów dwa znalazły stałe miejsce w repertuarze: Polonez D-dur op. 4 i Polonez A-dur op. 21. Wieniawski stylizował też mazurki . Najpopularniejsze są wśród nich dwa opublikowane jako op. 19 z podtytułem "mazurki charakterystyczne": żywiołowy Obertas i Dudziarz, wyraźnie naśladujący charakterystyczne, dudziarskie kwinty. Wiele miniatur, głównie powstałych na początku lat pięćdziesiątych, było jednak zaledwie typowymi, salonowymi utworami - sentymentalnymi, albo popisowymi, nierzadko wykorzystującymi popularne rytmy taneczne.

Największą popularność zyskał Koncert skrzypcowy d-moll op. 22. Po koncertach Paganiniego jest to najczęściej nagrywany i wykonywany dziś koncert skrzypcowy napisany przez wirtuoza. Pomysł utworu narodził się zimą 1855 roku, zrealizowany został jednak dopiero po upływie siedmiu lat. Wcześniejszy Koncert skrzypcowy fis-moll, skomponowany przez osiemnastolatka, jest mniej interesujący, gdyż stanowi przede wszystkim popis technicznej brawury. Reakcje pierwszych słuchaczy były jednak odwrotne: Koncert fis-moll od razu obudził entuzjazm słuchaczy, Koncert d-moll - musiał poczekać na uznanie.

Spośród dzieł typowo wirtuozowskich najczęściej wykonuje się dzisiaj Scherzo-tarantelę oraz wariacje i fantazje na obce, powszechnie znane tematy. W tej grupie utworów największą popularność zyskała Fantazja faustowska skomponowana sześć lat po premierze opery Charles Gounoda . Melodie z opery Faust opracowywało wielu skrzypków (m.in. Vieuxtemps , Alard, Sarasate ), lecz dzisiaj grywa się przede wszystkim utwór Wieniawskiego. Liryzm w twórczości Wieniawskiego uosabia Legenda, wykonywana nie tylko w oryginalnej wersji na skrzypce z orkiestrą, ale jeszcze częściej z fortepianem, skomponowana podobno jako wyznanie miłości do Izabeli Hampton, przyszłej żony artysty.

Utwory

Henryk Wieniawski

• Grand caprice fantastique sur un theme original op. 1 (1847)
• Wariacje na temat własnego mazurka (ok. 1847)
• Aria z wariacjami E-dur (przed 1848)
• Fantazja i wariacje E-dur (1848)
• Nocturne pour violon seul (1848)
• Romance (ok. 1848)
• Rondo alla polacca e-moll (1848)
• Allegro de sonate, presto pour violon et piano concertant op. 2 (1848?) (napisane wspólnie z bratem, Józefem Wieniawskim , u którego jest to ten sam nr opusowy)
• Duo concertant na temat z opery Łucja z Lammermooru Donizettiego (ok. 1850)
• Duo concertant na temat hymnu rosyjskiego A. Lwowa (ok. 1850)
• Duo concertant na temat rosyjskiej melodii ludowej (ok. 1850)
• Fantazja na temat z opery Prorok Meyerbeera (ok. 1850)
• Mazur wiejski(ok. 1850)
• Fantazja na temat z opery "Ryszard Lwie Serce" Gretry'ego (ok. 1851)
• Duet na tematy finlandzkich pieśni (ok. 1851)
• Dwa mazurki (1851)
• Marsz (1851)
• Wariacje na temat hymnu rosyjskiego (ok. 1851)
• Wariacje na temat Jechał Kozak zza Dunaju (ok. 1851)
• Prémière Polonaise de concert D-dur op. 4 (ok. 1852)
• Adagio elegiaque A-dur op. 5 (ok. 1852)
• Souvenir de Moscou, deux romances russes op. 6 (ok. 1852)
• Caprice-valse E-dur op. 7 (1852)
• Grand duo polonais pour violon et piano concetrant op. 8 (ok. 1852) (napisane wspólnie z bratem, Józefem Wieniawskim , u którego jest to op.5)
• Romance sans paroles et rondeau élégant op. 9 (ok. 1852)
• Prémier grand concerto fis-moll op. 14 (1852)
• Le carnaval Russe, improvisations et variations humoresques op. 11 (ok. 1853)
• Deux mazourkas de salon: La champêtre (Sielanka, 1850?) et Chanson polonaise (Pieśń polska) op. 12 (1853)
• Fantaisie pastorale op. 13 (ok. 1853)
• Kujawiak a-moll(1853)
• Wariacje na temat hymnu austriackiego(1853)
• Souvenir de Posen, mazurek d-moll op. 3 (1854)
• L'école moderne. Études-caprices pour le violon seul op. 10 (1854)
• Thème original varièe (wariacje A-dur) op.15 (1854)
• Rozumiem, pieśń na głos z fortepianem (1854)
• Souvenir de Lublin, polka koncertowa (ok. 1855)
• Fantazja na tematy z opery Lunatyczka Belliniego (ok. 1855)
• Scherzo-tarantelle g-moll op. 16 (1855)
• Legenda op. 17 (ok. 1860)
• Deux mazourkas characteristiques:Obertass(Obertas G-dur) et Le menetrier (Dudziarz) op. 19 (1860?)
• Études-caprices na dwoje skrzypiec op. 18 (1862)
• Fantaisie orientalle a-moll op. 24 (1862?)
• Fantaisie brillante sur Faust opera de Charles Gounod op.20 (ok. 1865)
• Polonaise brillante A-dur op. 21 (ok. 1870)
• Wspomninie z San Francisco (ok. 1874)
• Deuxième grand concerto d-moll op. 22
• Gigue e-moll op. 23
• Kujawiak C-dur
• Polonaise triomphale
• Rêverie fis-moll na altówkę i fortepian
• Dudziarz (mazurek charakterystyczny)

Bibliografia

• Józef Władysław Reiss, Wieniawski. Polskie Wydawnictwo Muzyczne, [1970].
• Edmund Grabkowski, "Henryk Wieniawski. Kompozytor - wirtuoz - pedagog", Poznań: Ars Nova, 1996.
• Cmentarz Powązkowski 1851-1890, Stanisław Szenic, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1982 ,
• Władimir Grigoriew, "Henryk Wieniawski. Życie i twórczość", Warszawa-Poznań: PWN, 1986.
• Renata Suchowiejko, "Henryk Wieniawski. Kompozytor na tle wirtuozowskiej tradycji skrzypcowej XIX wieku", Poznań: Towarzystwo Muzyczne im. Henryka Wieniawskiego, 2005.
• "Henryk Wieniawski. Composer and Virtuoso in the Musical Culture of the XIX and XX Centuries", ed. by M. Jabłoński and D. Jasińska, Poznań: Rhytmos, 2001.
• "Henryk Wieniawski and the 19th Centaury Violin Schools", ed. by M. Jabłoński and D. Jasińska, Poznań: Towarzystwo Muzyczne im. Henryka Wieniawskiego, 2006.
• Andrzej Jazdon, "Henryk Wieniawski, katalog tematyczny dzieł", Poznań: Towarzystwo Muzyczne im. Henryka Wieniawskiego, 2009.

Linki zewnętrzne

• Towarzystwo Muzyczne im. Henryka Wieniawskiego w Lublinie
• Towarzystwo Muzyczne im. Henryka Wieniawskiego w Poznaniu