Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Historia Żydów w Bełchatowie

Historia Żydów w Bełchatowie

Ogłoszenie informujące o rozmieszczeniu lokali wyborczych oraz listach partyjnych w czasie wyborów do Rady Miejskiej w Bełchatowie w 1927

W 1832 roku Bełchatów należał do szeregu (246) miast, w których Żydzi nie podlegali ograniczeniom osiedlania się z uwagi na to, że była to prywatna własność dziedzica. Przyczyniło się to do znacznego napływu ludności żydowskiej do Bełchatowa i rozwoju samego miasta, które w tym okresie konkurowało z leżącymi na południe od miasta Grocholicami . Pierwsza bełchatowska synagoga została wybudowana w 1824 roku, zaś w 1893 roku została na jej miejscu postanowiona nowa – murowana. W tym samym roku ( 25 czerwca ) utworzono w Bełchatowie pierwszą parafię (dzisiejsza parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny przy ul. Kościuszki ), której proboszczem został ks. Leon Zaremba. Od tej pory przez 46 lat istniały obok siebie w koegzystencji 3 parafie, 3 wyznania i 3 narodowości.

W 1860 roku – według spisu sporządzonego przez ówczesnego burmistrza miasta, Majewskiego – w Bełchatowie mieszkało 325 Polaków (stanowiących 22 % mieszkańców miasta), 35 Niemców (2% mieszkańców) oraz aż 1 139 Żydów, stanowiących 76% mieszkańców[1].

W 1801 roku powstała w Bełchatowie pierwsza manufaktura Józefa Kaczkowskiego, zaś pod koniec XIX wieku w mieście istniały 32 manufaktury tkackie, w tym Chaima Tuska Lejzora Warszawskiego, Szai Fajwina, Arona Warszawskiego i Jankiela Gudermana. Na przełom XIX i XX wieku datuje się otwarcie dwóch większych firm tkackich: manufaktury Mendla Tuska i Lejzora Warszawskiego (był on również właścicielem tartaku parowego w Bełchatowie). W 1901 Żyd Perec Frajtag otworzył pierwszą mechaniczną tkalnię w Bełchatowie, co stanowiło dużą rewolucję w produkcji.

O dużym znaczeniu przedstawicieli narodu żydowskiego w Bełchatowie może świadczyć również lista partii politycznych , które wystawiały swoich kandydatów w wyborach do Rady Miejskiej , które odbyły się 4 września 1927 r.

  • Partia Zjednoczenia Chrześcijańskiego (lista nr 1)
  • PPS w Bełchatowie (lista nr 2)
  • Partia Bloku Jedność Robotnicza (lista nr 3)
  • Ogólny Żydowski Związek Robotniczy "BUND" (lista nr 4)
  • Żydowska Robotnicza Partia Socjalistyczna "Poale - Syjon" (lista nr 5)
  • Partia "Poalej Emunaj Izrael" (lista nr 6)
  • Partia Rzemieślników Żydowskich i drobnych kupców w Bełchatowie (lista nr 7)
  • Bezpartyjna Lista Żydowska (lista nr 8)

Z 8 startujących ugrupowań aż 5 było związanych z bełchatowskimi Żydami.

W latach 30. XX wieku w Bełchatowie istniały również – obok zespołów sportowych Organizacji "Strzelec", Organizacji Młodzieży Socjalistycznej SKRA, Organizacji Młodzieży Niemieckiej "KONKORDIA" – trzy żydowskie organizacje sportowe: "Hapoel", "Nordia" i "Gwiazda".

W 1931 funkcjonowała prywatna szkoła BUNDu dla 60 dzieci oraz 2 chedery dla 100 do 120 dzieci. Jednak nadal około 200 dzieci – pochodzących głównie z biedoty żydowskiej – nie miała możliwości kształcenia się.

Najważniejsze budynki związane z żydowską częścią mieszkańców Bełchatowa – dom gminy żydowskiej, łaźnia żydowska (tzw. Mykwa ), rzeźnia uboju koszernego oraz synagoga – znajdowały się przy ul. Ewangelickiej (dzisiejsza ul. 19 Stycznia). Przy tej samej ulicy znajdował się kościół ewangelicki (obecnie zburzony, był na rogu obecnych ulic 19 stycznia i Piłsudskiego), którego pastor Jakub Gerhardt stanął na czele niemieckich nacjonalistów z Bełchatowa tuż przed rozpoczęciem II wojny światowej .

Okres okupacji niemieckiej

Po zajęciu Bełchatowa naziści utworzyli w mieście getto bełchatowskie , które mieściło się w granicach dzisiejszych ulic Fabrycznej, Pabianickiej, Sienkiewicza (dawniej ul. Ogrodowa) oraz Placu Narutowicza. Osadzono w nim około 5000 Żydów z Bełchatowa oraz okolic. Burmistrzem miasta został Tramler, zaś wiceburmistrzem Otto Frey. Żydzi mieli obowiązek noszenia żółtej gwiazdy na plecach, mogli chodzić tylko brzegiem ulic , wyłącznie w określonych godzinach. Obowiązywał ich także zakaz handlu i rzemiosła . Domy należące do bogatych Żydów oddano bełchatowskim Niemcom oraz Volksdeutscherom . Żydom kazano wynieść święte księgi z synagogi i je spalić.

Po włączenia Bełchatowa do Kraju Warty (pod wpływem bełchatowskich Niemców na czele z pastorem Gerhardtem) miasto zostało oddzielone od powiatu piotrkowskiego i zostało przyłączone do powiatu łaskiego z siedzibą landratu w Pabianicach .

11 marca 1940 roku na żądanie landratu łaskiego Gerhadt sporządził listę bełchatowskich Żydów: 5200 osób, w tym 12 osób należących do Rady Starszych, z prezesem Abrahamem Erlichem (kasjerem Banku Żydowskiego). w maju 1940 roku miejsce pastora Gerhardta zajął przysłany przez Rzeszę Tramler, który to rozpoczął stosowanie zorganizowanej przemocy wobec Żydów w Bełchatowie. W bełchatowskim getcie wciąż przybywało Żydów. 19 sierpnia 1940 roku (według pierwszego okupacyjnego spisu ludności w Bełchatowie) było ich 5300 (przy 1150 Niemcach oraz 5000 Polaków), zaś 21 stycznia 1942 roku – 5560.

W marcu 1942 roku w odwecie za akcję ruchu oporu komendantura w Łasku w wydanym okólniku nakazała powieszenie 10 Żydów z każdego skupiska. W Bełchatowie gestapo aresztowało 16 Żydów, dając możliwość wykupienia 6 z nich. Początkowo Niemcy zaproponowali wymianę 6 aresztowanych na osoby chore psychicznie lub kalekie, wskazane przez Radę Starszych, jednak Rada odrzuciła tę propozycję. Rada Starszych – po pertraktacjach z nazistami – złożyła okup zebrany od rodzin aresztowanych w wysokości 15 tys. marek , 16 kilogramów srebra i 1 kilograma złota [2][3]. Wśród wykupionych Żydów byli: Szmul Jakubowicz, Berl Rubensztajn, Majer Czechowski, Flakowicz, Szlejma Szmulewicz i Mojsze Klug. Egzekucję pozostałych 10 pojmanych wykonano 18 marca . Szubienicę postawiono miejscu dzisiejszego budynku Urzędu Miasta, Żydów z getta, którzy mieli obserwować egzekucję, ustawiono na nasypie (w miejscu dzisiejszej ulicy Mielczarskiego). Powieszeni to: Baum Rachmit (tkacz), Erlich Jankiel (księgowy), Feld Mendel (fabrykant), Idel Lajzerowicz (rzeźnik), Lajbus Landau (tkacz), Lajbo Pelcman (rzeźnik), Chaim Sapiro (fabrykant), Mosze Taube (rybak) i Mosze Wolfowicz (rzeźnik). Zgon stwierdzał dr Wacław Olszewski. Egzekucja miała również stanowić nawiązanie do ocalenia Żydów świętowanego podczas żydowskiego święta Purim , obchodzonego w tym czasie. Wieczorem odbyło się przyjęcie zorganizowane przez hitlerowców dla działaczy z Bełchatowa i Zelowa , mające nawiązywać do tego święta. Rada Żydowska miała zapewnić catering .

Szubienicę wykorzystaną podczas egzekucji w Bełchatowie użyto następnego dnia podczas egzekucji Żydów w Zelowie.

W 1942 roku w getcie z powodu bardzo złych warunków sanitarnych wybuchła epidemia tyfusu plamistego . Niemcy postanowili zlikwidować getto. Likwidacja rozpoczęła się 11 sierpnia , zaś 18 sierpnia odjechał ostatni transport. Mieszkańców getta wywożono do obozów zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem oraz w Bełżcu i do getta w Łodzi .

W okresie funkcjonowania getta uciekło z niego ok. 150 Żydów[4].

W 1994 Sławomir Dobrzelak nakręcił kilkunastominutowy film dokumentalny "Przerwana historia", opowiadający o mordzie dokonanym na Żydach z bełchatowskiego getta. Narratorką w filmie jest jedna z obserwatorek egzekucji.

Przypisy

  1. Marcin Chmielewski, Zarys historii Bełchatowa do 1918 roku [w:] Dariusz Rogut, Edward Alfred Mierzwa: Bełchatów : szkice z dziejów miasta. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie przy Filii Akademii Świętokrzyskiej, 2005, s. 85. . 
  2. Jan Góral, Bełchatów pod okupacją niemiecką (1939 - 1945) [w:] Dariusz Rogut, Edward Alfred Mierzwa: Marcin Bełchatów : szkice z dziejów miasta. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie przy Filii Akademii Świętokrzyskiej, 2005, s. 172. . 
  3. Tomasz Trawiński, Powstanie formy pracy nakładczej oraz zarys historyczny Bełchatowa od 1801 do 1946 roku, Bełchatów, sierpień 2000, str. 14 [w:] Bełchatów i okolice we wspomnieniach seniorów bełchatowskich. Pokłosie konkursu Stowarzyszenia Przyjaciół Bełchatowa, wyd. Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Bełchatowie, Bełchatów, listopad 2003; opracowanie: Genowefa Dżuła
  4. Jan Góral, Bełchatów pod okupacją niemiecką (1939 - 1945) [w:] Dariusz Rogut, Edward Alfred Mierzwa: Marcin Bełchatów : szkice z dziejów miasta. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie przy Filii Akademii Świętokrzyskiej, 2005, s. 176. . 

Bibliografia

  • Bełchatów i okolice we wspomnieniach seniorów bełchatowskich. Pokłosie konkursu Stowarzyszenia Przyjaciół Bełchatowa, listopad 2000
  • Bełchatów. Szkice z dziejów miasta, pod. red. Dariusza Roguta, NWP, Piotrków Trybunalski 2005,

Zobacz też


Inne hasła zawierające informacje o "Historia Żydów w Bełchatowie":

Wszystkich Świętych ...

Dziady (zwyczaj) ...

Dzień Zaduszny ...

II wiek ...

Mieszko II Lambert ...

Tiumeń ...

Adwentyzm ...

Odense ...

Grenoble ...

Linköping ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Historia Żydów w Bełchatowie":

210 Przewrót majowy i sanacja (plansza 9) ...

221. Przemiany powojenne na bliskim i dalekim wschodzie (plansza 13) ...

222 Historiografia po II wojnie światowej (plansza 16) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie