Mazowsze i ziemia sochaczewska

Średniowieczny Sochaczew do 1476 roku

Sochaczew – ruiny zamku

Pierwsze wzmianki o Sochaczewie pochodzą z 1138 roku. Wtedy to w klasztorze benedyktynów Świętej Trójcy miał umrzeć książę Bolesław Krzywousty . Następna wzmianka wskazuje w 1221 roku na kasztelana Falantę – Sochaczew był zatem już wtedy stolicą kasztelanii , ówczesnego ośrodka administracji. Jego siedzibą był gród drewniano-ziemny. W tym czasie na terenie Sochaczewa istniała osada targowa powstała na skrzyżowaniu ważnych dróg wiodących z południa na północ ( Kalisz – Łowicz – Sochaczew – Czerwińsk – Ciechanów – Prusy ) i ze wschodu na zachód ( Litwa – Liw – Warszawa – Błonie – Sochaczew – Łowicz – Łęczyca – Gniezno – Poznań i dalej na zachód). Należy domniemywać, że Sochaczew i okolice stosunkowo dobrze wtedy się rozwijały. Świadczą o tym dwie duże inwestycje podjęte w I połowie XIII wieku : budowa kościoła farnego św. Wawrzyńca na Poświętnem i kościoła oo. Dominikanów św. Mikołaja. Obie budowle zostały konsekrowane przez biskupa płockiego w 1257 roku.

Po ponad półwiecznej nieobecności osadnictwa na obecnej Górze Zamkowej zdecydowano się na budowę murowanego zamku w połowie XIV wieku .

Rangę Sochaczewa podkreślił książę Siemowit III który zorganizował tutaj zjazd książąt mazowieckich i innych ważnych osobistości Mazowsza , by uchwalić statut praw dla Księstwa Mazowieckiego .

Choć data uzyskania praw miejskich jest nieznana, to według różnych źródeł stało się to przed 1368 rokiem, kiedy to Sochaczew był już wymieniony jako miasto ("civitas"). Jeden z lokalnych historyków, Bogusław Kwiatkowski podaje 1324 ^[1] rok jako datę nadania praw miejskich.

Pewien etap w średniowiecznej historii Sochaczewa i ziemi sochaczewskiej stanowi śmierć ostatniego z linii panujących tutaj Piastów , Siemowita VII. W wyniku tego następuje wcielenie miasta i ziemi do Korony w 1476 roku.

Lata 1476-1793 – Sochaczew w Koronie

4 lutego 1476 Sochaczew został wcielony do Korony przez króla Kazimierza Jagiellończyka . Kupcy otrzymali wówczas przywilej handlu suknem w Lublinie i na Rusi a miasto prawo organizowania dorocznego jarmarku w drugą niedzielę po Wielkiejnocy . Ówcześnie miasto miało stosunkowo dużo wyspecjalizowanych rzemieślników – odnotowano obecność 22 bractw cechowych , m.in. byli to: rzeźnicy , sukiennicy , ślusarze , kowale , miecznicy , munsztukarze, rusznikarze i łucznicy . W XVI wieku w Sochaczewie organizowano już więcej, bo cztery jarmarki na które przybywali kupcy z Warszawy , Gostynina , Błonia , Łowicza , i Bolimowa .

W 1476 roku działał na Bzurze królewski młyn posiadający 6 kół wodnych. Dwa lata później zakończono budowę kościoła parafialnego św. Wawrzyńca i Marii Magdaleny na Poświętnem, a w 1487 roku drewnianego budynku szpitala i kościoła św. Ducha założonego w 1457 roku (okolice obecnej ul. Warszawskiej i 1 Maja).

Pomimo pomyślnego rozwoju miasta w XV i XVI wieku następowały mniej lub bardziej uciążliwe kataklizmy w postaci pożarów bądź epidemii. Jednym z pierwszych odnotowanych był ten w 1461 roku kiedy to spłonęła większość miasta. Później kolejno w 1506, 1539, 1590 (całe miasto), 1618 (połowa miasta) oraz w 1644 roku.

W rejestrze poborowym z 1563 roku wymieniono 17 kupców i kramarzy, 211 rzemieślników 13 specjalności (60 piekarzy , 39 szewców , 20 kuśnierzy , 18 krawców , 24 sukienników ).

Przez drewniany most na Bzurze na trasie do Wyszogrodu i Płocka w 1564 roku przejechało 1900 koni kupieckich.

W 1570 roku w Sochaczewie były trzy murowane budynki – 2 kościoły i jedna kamienica. Łącznie w mieście były 394 domy w tym 336 mieszczańskich, 58 kościelnych, szlacheckich, starościńskich i żydowskich. Szacuje się że Sochaczew miał wtedy ok. 3000 mieszkańców i był otoczony drewnianym parkanem.

Koniec " Złotego Wieku " miasta zapowiada wielki pożar który w lipcu 1590 roku strawił 129 z 329 domów. Lustracja z 1599 roku wymienia 329 domów zamieszkanych, 7 pustych, 40 komorników , 32 klasztornych. W 1602 roku wymienia się już 200 domów mieszkalnych w tym 20 żydowskich; Żydzi posiadali również szpital i bożnicę. Zamek starościński z armatami miał zewnętrzne mury ceglane a w środku był drewniany – już wtedy był w złym stanie. W 1630 roku w trakcie przebudowy drewniane elementy zastąpiono ceglanymi.

Przed 1609 roku zbudowano drewniany klasztor dominikanek ; w 10 lat później, w 1618 roku wielki pożar miasta strawił połowę miasta w tym farę , kościół i klasztor dominikanów .

W 1630 roku w Sochaczewie było 110 domów – 18% mieszkańców było Żydami.

Następne dziesięciolecia przyniosły miastu dalszy upadek: w 1644 roku wybuchł kolejny pożar – spłonęły kościoły: farny, dominikanów i św. Ducha. Klasztor dominikanów zastąpiono drewnianym (murowany na skarpie Bzury był podmywany przez rzekę).

Istotnym czynnikiem, który się przyczynił do ostatecznego upadku miasta, były liczne wojny prowadzone na terenie Polski – był to między innymi potop szwedzki . 5 września 1655 roku Sochaczew zajęli Szwedzi, którzy następnie podążyli stąd do Warszawy . Zarówno Szwedzi jak i wojska Rakoczego nie oszczędzili Sochaczewa – w 1661 roku było tu 13 zamieszkanych domów. Istniejący tu od wieków sześciokołowy młyn został zniszczony – odbudowano go tylko z jednym kołem wodnym.

Druga połowa XVII wieku jak i początek XVIII nie były zbyt szczęśliwym okresem dla terenu całej Rzeczypospolitej . Epidemie chorób i III wojna północna , w której Polska de facto nie brała udziału, ostatecznie wykrwawiły i tak już mocno nadwerężoną gospodarkę kraju.

Gdy pojawiły się pierwsze, delikatne oznaki ożywienia na ziemiach polskich, w Sochaczewie zaakcentowano ten fakt poprzez fundację budowli kościelnych. W 1748-1755 – wymurowano klasztor i kościół dominikanek , natomiast ok. 1760-1784 roku kościół dominikanów został przebudowany w stylu barokowym i postawiono murowany klasztor . W 1783 roku zamknięto szpital i kościół św. Ducha. Zrujnowany zamek mieścił archiwa sądu grodzkiego . Ulice miasta nie posiadały bruku – tylko ul. Wodna i częściowo rynek były nim pokryte. W ratuszu magistrat wykorzystywał tylko jedną salę – reszta (4 sale) służyły jako wyszynk. Ratusz został rozebrany przed 1818 rokiem. W mieście nie było szpitala ani apteki (najbliższa w Łowiczu ). Nie istniał również budynek szkoły – chłopcy byli uczeni przez organistę i wikarego , natomiast burmistrz miasta nie umiał pisać.

II połowa XVIII wieku była również schyłkiem państwowości polskiej. Echa wydarzeń ogólnokrajowych dało się również odczuć w Sochaczewie i na terenach ziemi sochaczewskiej . W 1769 roku miejscowa szlachta przystąpiła do konfederacji barskiej . W 1793 roku dwaj zaborcy porozumieli się co do przeprowadzenia II rozbioru Polski . W wyniku postanowień traktatu granica Królestwa Pruskiego oparła się na Bzurze . Pomimo tego, że Sochaczew oficjalnie nadal był miastem Rzeczypospolitej , wojska pruskie wkroczyły do miasta, zyskując przyczółek, jak się okazało przydatny podczas insurekcji kościuszkowskiej .

Lata 1793-1850 – rozwój Sochaczewa pod zaborami

Sochaczew – muzeum regionalne w ratuszu z 1828 r.

W 1793 Prusacy przeprowadzili lustrację zajętego miasta. W Sochaczewie mieszkały wtedy 1152 osoby, w tym 997 Żydów . Wśród zawodów wymieniono 133 rzemieślników, m.in.: 50 krawców, 18 kuśnierzy , 7 piwowarów , 12 łaziebników , 16 kupców , 21 kramarzy. Miasto posiadało 148 budynków mieszkalnych, w tym: 3 murowane, 145 drewnianych, 28 miało jako pokrycie strzechę . 16 domów należało do duchowieństwa a 75% budynków było bliskich ruinie. Na środku rynku stał budynek ratusza. Magistrat wykorzystywał jedną salę oraz piwnicę jako areszt a w pozostałych pomieszczeniach był szynk . W zamku znajdowało się archiwum sądu grodzkiego . Na Bzurze istniały dwa drewniane mosty oraz młyn, a w wodę miasto zaopatrywało 5 studni. Poza tym do mieszczan należało 16 włók pól uprawnych.

Rok 1793 nie był zbyt szczęśliwy dla miasta – już 8 kwietnia spłonął kościół farny na Poświętnem. Siedzibę parafii przeniesiono do kościoła ojców dominikanów , a cegłę sprzedano Żydom na budowę synagogi .

Mimo że Sochaczew został zajęty przez Prusaków w 1793 roku, oficjalnie przypadł im na mocy postanowień traktatu przeprowadzającego trzeci rozbiór Polski . Sytuacja zaczęła obierać odmienny bieg dziesięć lat później – w listopadzie 1806 roku, wojska Napoleona toczyły walki na Mazowszu (również pod Sochaczewem ) z Rosjanami i Austriakami . W 1807 roku miasto znalazło się w granicach Księstwa Warszawskiego . Ze znaczniejszych wydarzeń tego okresu należy wymienić pożar miasta z 1808 roku, który pochłonął znaczną część śródmieścia. Już 14 września 1808 roku Minister Spraw Wewnętrznych i Religijnych Księstwa Warszawskiego zatwierdził „Plan restauracji Miasta Sochaczewa”.

W 1815 roku, na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego , miasto znalazło się ponownie pod panowaniem cara rosyjskiego w autonomicznym Królestwie Polskim . 16 stycznia 1817 utworzono obwód sochaczewski z siedzibą w Łowiczu . W sierpniu roku 1818 niszczycielski pożar pochłonął zabudowę wokół rynku. Po tym wydarzeniu Rajmund Rembieliński , prezes Komisji Województwa Mazowieckiego, zlecił sporządzenie „Planu Sytuacyinego Miasta Sochaczewa”. Kolejny plan restauracji miasta zawierał m.in.: postulat powiększenia rynku i regulację ulic. Został przedstawiony do zatwierdzenia Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji w lipcu 1819 roku. W latach 1819-23 zrealizowano następujące zamierzenia tego planu: wybrukowano rynek i kilka ulic (w mieście było ich tylko dziewięć), wybudowano szlachtuz (rzeźnia, z niem. Schlachthaus) i murowany budynek łaźni.

Z innych zmian które nastąpiły w mieście należy wymienić kasatę klasztoru sióstr dominikanek przeprowadzoną 24 grudnia 1820 roku. Budynki przekazano Komisji Rządowej Wojny która umieściła tam lazaret , pomieszczenia sztabu , a w kościele skład i szwalnię.

Ze względu na rozwój Kalisko-Mazowieckiego Okręgu Przemysłowego wzrosło znaczenie traktu fabrycznego, który przebiegał również przez Sochaczew ( Warszawa - Łódź - Kalisz - Prusy ). W związku z tym 12 grudnia 1823 Rajmund Rembieliński , prezes Komisji Województwa Mazowieckiego, zatwierdził mapę regulacyjną Sochaczewa . W wyniku tego wyprostowano ul. Warszawską, usypano groblę (i obsadzono topolami ), zbudowano nowy most na Bzurze . Wybudowano szereg budynków: ratusz, kramnice (hala targowa) (oddane do użytku przed 1833 r.) oraz budynek poczty przy ulicy Warszawskiej. Chociaż nakazano budować murowane elewacje domów w mieście, to większość budynków pozostała drewniana (miasto wspierało budowę murowanych budynków prywatnych). Na końcu ul. Warszawskiej i Łowickiej postawiono rogatki miejskie .

W 1828 roku przeniesiono targowisko ze Starego na Nowy Rynek (plac przed dzisiejszym budynkiem Straży Pożarnej) ze względu na liczne parady i musztry stacjonującego tu wojska. W tym samym roku oddano do użytku nowy ratusz projektu Bonifacego Witkowskiego . Koszt wzniesienia obiektu wyceniono na 45630 zł (wybudowany przez hr. Michała Skarbka). Ratusz w pierwotnej formie przypominał magistrat w Łowiczu projektu tego samego budowniczego.

W przeciągu 35 lat liczba ludności miasta wzrosła trzykrotnie – w 1828 r. było 3237 mieszkańców (w tym 76% Żydów ). Wychodząc naprzeciw rosnącym potrzebom jak i wymogom nowoczesnej higieny, ok. 1830 roku założono nowy cmentarz parafialny za rogatkami miasta przy ul. Boryszewskiej (dzisiejszej ul. Traugutta). Wydzielony został z włości dziedzica Czerwonki , gen. Augusta Radwana. Na jego terenie znajdowały się również kwatery ewangelicka i prawosławna. Najwymowniejszą pozostałością po kwaterze prawosławnej jest kapliczka zbudowana na pocz. XX wieku. Mniej więcej w tym samym czasie utworzono cmentarz mahometański dla carskich żołnierzy stacjonujących w Sochaczewie . O istnieniu cmentarza przypomina kapliczka mahometańska tzw. baszta tatarska. Jest to niewielka budowla, obecnie w stanie ruiny, pobudowana w latach 30. XIX wieku.

Echa ogólnopolskich wydarzeń odbiły się również w Sochaczewie i okolicach. W 1831 roku miały miejsce potyczki powstańców listopadowych z wojskami zaborcy w rejonie miasta. Efektem zrywu było zniszczenie ratusza (przebudowa w latach 1833-37) oraz wstrzymanie modernizacji miasta.

Po zastoju związanym z powstaniem , powstało kilka budowli użyteczności publicznej. W latach 30. XIX wieku przy ulicy Warszawskiej zbudowano zajazd Daniela Rutkowskiego (jednopiętrowy budynek mieszkalno-usługowy). Natomiast w 1847 roku wzniesiono jatki rzeźnicze na rogu ul. Krótkiej i Rzeźniczej – parterowe, murowane, kryte dachem gontowym .

II połowa XIX wieku – okres zastoju gospodarczego

Połowa XIX wieku przynosi miastu załamanie rozwoju gospodarczego. Powodem jest upadek znaczenia traktu fabrycznego wywołany budową kolei warszawsko-wiedeńskiej . Nieszczęścia dopełnił pożar miasta 14 lutego 1851. Dane z tamtego okresu świadczą o postępującej stagnacji. W 1858 roku mieszkało w Sochaczewie 3913 osób (w tym 80% Żydzi ). Pomimo licznych zabiegów było tylko 59 domów murowanych. W tym samym roku pożar pochłonął synagogę . Nowy, monumentalny obiekt wybudowano w 1861 roku (przy ulicy Podzamcze od strony ul.Traugutta). W drugiej połowie XIX wieku Sochaczew stał się ważnym ośrodkiem ruchu chasydzkiego , skupionego wokół dworu cadyka Abrahama Bornsztajna (osiedlił się tutaj w 1883 r.).

W takich okolicznościach miasto powitało wybuch powstania styczniowego . Ze względu na obecność dużych kompleksów leśnych w okolicy – Puszczy Kampinoskiej i Bolimowskiej , odbyło się tu wiele potyczek powstańców z Rosjanami w latach 1863-64.

W odróżnieniu od losu wielu polskich miast, okres popowstaniowy przyniósł miastu awans – w 1867 roku utworzono ponownie powiat sochaczewski . Jednocześnie przeprowadzono kasatę klasztoru dominikanów 11 czerwca 1867 roku. Odtąd kościół pełnił rolę kościoła parafialnego a klasztor zmieniono na plebanię . Sytuacja gospodarcza miasta przedstawiała się już znacznie gorzej. Na początku lat 70. XIX wieku brakowało zakładów przemysłowych w mieście. Sochaczew mógł się pochwalić jedynie kilkoma zakładami (zatrudniającymi kilkanaście osób), istniały tu mianowicie: 2 małe garbarnie , 2 olejarnie , fabryka octu , 3 młyny .

Z powodu cyklicznie powtarzających się pogorzeli w mieście (kolejna w 1876 roku), 9 lipca 1880 roku utworzono Ochotniczą Straż Ogniową w Sochaczewie (jedna z pierwszych w zaborze ). W tamtym czasie na 244 domy mieszkalne tylko 75 było murowanych.

Niekorzystne zmiany przyniósł miastu kryzys agrarny lat 90. XIX wieku – istniała wtedy tylko jedna garbarnia . Z tego powodu zaszły niepokojące zmiany w demografii miasta. O ile w 1888 roku mieszkało tu 6794 osoby (w tym 78% Żydzi ), w 1897 roku zameldowane były 7741 osoby, z których w rzeczywistości zamieszkiwało tylko 6065.

1900-1918 ożywienie gospodarcze w Sochaczewie i zagłada miasta

Pierwsze zwiastuny ożywienia gospodarczego przyniósł początek XX wieku. Już 2 lipca 1899 powstało Towarzystwo Pożyczkowo-Oszczędnościowe (dzisiejszy Bank Spółdzielczy ). Towarzystwo funkcjonowało od 19 lipca 1901 roku i swą działalnością objęło początkowo teren miasta, a od 1905 roku gminy Chodaków , Kozłów Bpi , Młodzieszyn i Szymanów . W 1902 roku okoliczne dwory założyły mleczarnię „Spójnia” (zatrudniała 10 osób) – masło i sery sprzedawano w kantorze w al. Jerozolimskich ( Warszawa ).

Wspaniałą wiadomością dla władz miasta oraz przedsiębiorców było ogłoszenie zamiaru budowy drogi żelaznej – kolei kaliskiej Warszawa – Łódź – Kalisz . W 1903 roku miasto zostało połączone linią kolejową z Warszawą . W listopadzie tego samego roku ukończono budowę sochaczewskiego szpitala przy ul. Trojanowskiej (ob.Staszica).

Pomimo tego, że Sochaczew nie był silnym ośrodkiem produkcji przemysłowej, i tutaj dała o sobie znać Rewolucja lat 1905-07 . Już w 1905 roku odnotowano strajki na terenie powiatu sochaczewskiego i w samym Sochaczewie – przeważnie w majątkach ziemskich. 1 listopada 1906 roku u stóp Góry Zamkowej rozstrzelano 3 członków SDKPiL – uczestników tamtych zajść. Tablica z grobowca została przeniesiona do parku przy pl. Kościuszki.

Sochaczew w okresie przed I wojną światową był dogodnym miejscem do inwestowania. Duża podaż siły roboczej (w 1908 miasto liczyło 9567 mieszkańców), a przede wszystkim linia kolejowa ściągnęła znaczącego inwestora. 19 grudnia 1911 roku w Brukseli 103 udziałowców zawiązało Belgijską Spółkę Akcyjną z kapitałem zakładowym 5 mln franków belgijskich. Spółka ta otworzyła 2 grudnia 1913 fabrykę sztucznego jedwabiu w Boryszewie , zatrudniającą 600 osób. Po wojnie w fabryce produkowano proch bezdymny . W tym czasie istniały również inne zakłady przemysłowe w mieście: wytwórnia kafli Urbańskiego, olejarnia Eismana, zakład tkacki Goldkranda oraz 2 zakłady szewskie: Blocha i Troickiego.

Zagładę miastu przyniosła I wojna światowa . 3 października 1914 rozegrała się bitwa o Sochaczew . 5 października Niemcy ponownie zajęli i spalili miasto, wysadzili w powietrze wieżę ciśnień , dworzec kolejowy oraz zniszczyli tory . Od grudnia 1914 do lipca 1915 prowadzono zacięte walki niemiecko-rosyjskie na linii Bzury i Rawki . W wyniku tego całkowicie zniszczono miasto (ucieczka ludności) i pobudowaną przed rokiem fabrykę w Boryszewie . Od 1915 roku nadzór nad miastem sprawowało wojsko niemieckie. Mieszkańcy przybywali do swoich domów i życie powoli wracało do normy, np. władze niemieckie zezwoliły na działalność Straży Pożarnej , którą reaktywowano 11 listopada 1917. I wojna światowa w Sochaczewie zakończyła się rozbrojeniem pozostających w mieście żołnierzy niemieckich.

Lata 1918-1939 – Sochaczew w Polsce międzywojennej

Ze względu na duże zniszczenia, w okresie powojennym władze ukierunkowały swoje działania na odbudowę miasta. Ludność bardzo zubożała co wymusiło budowanie tańszych, drewnianych domów. Ze względu na bliskość Puszczy Kampinoskiej , gdzie zlokalizowany był tartak należący do powiatu, dnia 19 kwietnia 1919 roku sejmik powiatowy podjął decyzję o budowie kolei wąskotorowej z Sochaczewa do wsi Piaski Królewskie . Choć w założeniu miała być to kolej konna, zmieniono plan, ponieważ zakupiono dwa parowozy i wagony z likwidowanej linii Ruszki - Wyszogród . Dworzec kolejki w Sochaczewie został zbudowany w 1920 roku. Szybkie tempo budowy umożliwiło już 18 września 1922 roku otwarcie linii Sochaczew - Tułowice . W 1923 roku pociąg dojechał do Piasków Królewskich , a w 1924 do Wyszogrodu .

Priorytetowe znaczenie dla miasta miała linia kolejowa Warszawa - Sochaczew - Kalisz . Jeszcze podczas działań wojennych zadbano o możliwość użytkowania torowiska jak i dworca kolejowego . Wysadzona w powietrze wieża ciśnień została odbudowana w 1921 roku.

W okresie powojennym odbudowano fabrykę boryszewską zmieniając przy tym jej profil działania. Dobrą wiadomością dla mieszkańców miasta i powiatu była decyzja o budowie Fabryki Przędzy i Tkanin Sztucznych "Chodaków" S.A. . Warszawski przemysłowiec Józef Korc sprzedał 5 lutego 1926 roku Chodaków (72 ha) i Chodaków Nadrzeczny (19 ha) Szwajcarowi, Karolowi Wehrli-Thielenowi za 23500 dolarów amerykańskich (umowa zawarta 16.06.1926 r.). Budowę fabryki rozpoczęto w 1927 roku, kapitał zakładowy wynosił 1 mln. zł. Spółka miała siedzibę w Warszawie przy ul.Wspólnej 60.

Z ważniejszych wydarzeń związanych z zakładami przemysłowymi należy wymienić budowę mleczarni w Sochaczewie oraz fabryki tekstylnej w Gawłowie . Gawłowski przemysłowiec Konstanty Blumtritt zatrudniał około 70 robotników.

Dzięki rozwojowi gospodarczemu możliwa była elektryfikacja i częściowa kanalizacja miasta. Pobudowano również studnie artezyjskie . Oprócz odbudowy centrum, odnotowano rozwój urbanistyczny miasta w kierunku stacji kolejowej oraz w rejonie nowo wybudowanych zakładów przemysłowych. Można tu wymienić kamienice, domy jednorodzinne oraz budynki użyteczności publicznej w rejonie ulic: Traugutta, 15 sierpnia (gimnazjum powiatowe), Ziemowita, Licealnej, Botanicznej, Towarowej (wspomniany dworzec kolei wąskotorowej). W Chodakowie ufundowano szereg budynków mieszkalnych dla kadry kierowniczej chodakowskiej fabryki (ul.Topolowa i Parkowa). Wybudowano szereg kamienic i domów jednorodzinnych przy ul.Chodakowskiej, gdzie umiejscowiono również szkołę powszechną .

Dzięki decyzjom władz miasta jak i sprzyjającej koniunkturze , Sochaczew rozwijał się dynamicznie przez cały okres międzywojenny . Pewne wyobrażenie na temat sytuacji demograficznej dają przeprowadzone w tym okresie dwa spisy powszechne - w 1921 i 1931 roku.

Z pierwszego spisu ludności z 30 września 1921 roku wynika że w mieście było zameldowanych 5070 osób, w tym 2404 mężczyzn i 2666 kobiet. Zamieszkiwali oni w 292 budynkach. 39% mieszkańców wyznawało judaizm (1981 osób), resztę stanowili katolicy (3089 osób).

Drugi spis ludności przeprowadzono 9 grudnia 1931 roku. Ludność miasta wzrosła do 10797 osób, w tym 5258 mężczyzn i 5539 kobiet. Tak znaczny przyrost populacji ludzkiej miasta w dużej części wynikał z decyzji administracyjnych. Z dniem 1 października 1929 roku do Sochaczewa przyłączono Boryszew oraz Rozlazłów . Dzięki temu przybyło 1916 sochaczewian (z 7501 do 9417 osób). Analogicznie powierzchnia zwiększyła się do 940 ha w 1931 roku (obecnie 2613 ha). Około 60% (6298) mieszkańców trudniło się rzemiosłem lub było zatrudnionych w przemyśle . Sektor usług przedstawiał się następująco: 16% (1783 osoby) zatrudnionych było w handlu , 1021 osób w transporcie i komunikacji . W sektorze rolnictwa pozostawało nadal zatrudnionych 348 osób. Dosyć wysoki był odsetek analfabetyzmu - 26% (1829 osób), jedynie 74% mieszkańców miasta (7967 osób) umiało czytać i pisać. W strukturze wyznaniowej można dostrzec wzrost liczby katolików w stosunku do wyznawców judaizmu . W ciągu 10 lat odsetek wzrósł o 10% (do 71%), co przedstawiało się następująco: katolicy - 7693, Żydzi - 3011 osób.

Wychodząc naprzeciw wzrastającej liczbie ludności miasta i jej potrzebom, podjęto kilka istotnych decyzji z zakresu oświaty i opieki zdrowotnej . Z inicjatywy starosty i właściciela gruntu Włodzimierza Garbolewskiego, starosty Tadeusza Ołpińskiego, Zygmunta Repsza, inż.arch.Kazimierza Hugo-Badera i inż.Stanisława Szuberta powstało Gimnazjum Koedukacyjne Wydziału Powiatowego Sejmiku Sochaczewskiego. Budynek szkoły wybudowany został wg projektu Franciszka Wilczkowskiego. Działalność rozpoczęło z dniem 1 września 1926 roku - naukę zaczęło pobierać trzydziestu uczniów. Czesne jak na ówczesne czasy było dosyć wysokie bo wynosiło od 30 do 50zł. Na gruntach właściciela Czerwonki , Włodzimierza Garbolewskiego powstała również szkoła powszechna przy obecnej ulicy Hanki Sawickiej.

Dnia 11 listopada 1928 z inicjatywy starosty Tadeusza Reindla założono Ludowy Uniwersytet Rolniczy. Natomiast 5 czerwca 1934 roku rozpoczęto budowę szkoły w Chodakowie - placówka przy ul.Chodakowskiej została wybudowana w ciągu 3 miesięcy.

Podjęto również próbę wydawania gazety lokalnej. 15 lutego 1927 roku wydano pierwszy numer dwutygodnika "Echa Sochaczewskiego" - gazeta kosztowała 30 gr. Niestety 12 października 1927 roku gazetę zaprzestano drukować.

Z inicjatywy lokalnych działaczek, 28 marca 1929 roku założono Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet. Za cel postawił sobie opiekę nad sierocińcem (trzydzieścioro dzieci) i zakładem dla starców (trzydziestu pensjonariuszy). Natomiast 15 grudnia tego roku otwarto stację opieki nad matką i dzieckiem. W tym czasie sochaczewski szpital posiadał 60 łóżek na oddziałach: chirurgicznym , położniczym , dziecięcym i zakaźnym.

Wspomniany powyżej Włodzimierz Garbolewski ofiarował ziemię przeznaczoną pod przyszły stadion miejski. Dnia 26 czerwca 1932 roku oddano do użytku stadion w Sochaczewie . Gospodarzem obiektu był klub sportowy "Orkan". W sąsiednim Chodakowie również istniał klub sportowy założony w 1929 roku przy Fabryce Przędzy i Tkanin Sztucznych "Chodaków" S.A. którego organizatorem był Michał Henke. W Sochaczewie 24 czerwca 1933 roku powołano sekcję wodną Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego której celem było wybudowanie i prowadzenie przystani wodnej nad Bzurą .

Lata 1939-1945 – bitwa nad Bzurą i okupacja

Walki na ulicach Sochaczewa we wrześniu 1939 roku

• 13-16 września 1939 r. – bitwa nad Bzurą
• 1940-1941 – getto żydowskie
• 17 stycznia 1945 - do miasta wkroczyły oddziały Armii Czerwonej i tym samym zakończyły pięcioletni okres okupacji niemieckiej .

Lata 1945-1989 – Sochaczew w Polsce Ludowej

• 17 stycznia 1945 – miasto zostaje wyzwolone przez jednostki Armii Czerwonej
• 1977 – do miasta zostaje przyłączony pobliski Chodaków

Sochaczew od 1989

• 01.01.1999r – Sochaczew znów stolicą powiatu sochaczewskiego

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

• Urząd Miejski w Sochaczewie
• Starostwo Powiatowe w Sochaczewie
• Portal Sochaczewa i Okolic
• Portal Społeczności Sochaczewa "e-Sochaczew.pl"
• Miejski Ośrodek Kultury w Sochaczewie
• Historie sochaczewskie

• Sochaczew w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich , Tom X (Rukszenice – Sochaczew) z 1889 r.
• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi

Zobacz też

• Sochaczew
• Powiat sochaczewski