|
okręg kłajpedy
okręg kłajpedy (lit. Klaipėdos kraštas, niem. Memelland) – północno-wschodni fragment Prus Wschodnich położony na prawym brzegu Niemna odłączony od Rzeszy Niemieckiej w wyniku wejścia w życie traktatu wersalskiego, w latach 1923-1938 autonomiczna część Litwy.
Historia
W średniowieczu okręg Kłajpedy należał do państwa krzyżackiego, później stanowił część Prus Książęcych. Za czasów pruskich tzw. Mała Litwa, zamieszkana przez litewskojęzyczną ludność wyznania protestanckiego, była wcielona do departamentu, a później rejencji gąbińskiej. Zwarty teren osadnictwa litewskiego obejmował powiaty Kłajpeda (bez miasta, które było prawie całkowicie niemieckojęzyczne), Szyłokarczma, Tylża i Ragneta, jednak najdalsza południowa granica występowania języka litewskiego sięgała linii Labiawa – Wystruć – Gołdap – jeszcze w XIX wieku na tym obszarze odbywały się nabożeństwa w języku Litwinów.
Według spisu niemieckiego z 1910 r. na terenach na północ od Niemna ludność litewskojęzyczna stanowiła 48,9% mieszkańców, zaś posługujący się językiem niemieckim nieco więcej – 49,9%. Litwini dominowali w powiecie Szyłokarczma (56% ludności), Niemcy najsilniej reprezentowani byli w Kłajpedzie (90% mieszkańców).
Dyplomatyczna gra o Kłajpedę 1918-1919
16 listopada 1918 r. ukonstytuowała się Narodowa Rada Litwinów w Prusach, na czele której stanęli Vilius Gaigalaitis (poseł do Landtagu w Berlinie) i Martynas Jankus. 20 listopada 1918 r. podjęła ona uchwałę o zjednoczeniu Małej Litwy – północnej części rejencji gąbińskiej z Litwą Wielką – Kowieńszczyzną i Wileńszczyzną. Rada Narodowa powołała swe kluby lokalne w Kłajpedzie, Szyłokarczmie, Wystruciu i Tylży, a także wydawała "Prusų Lietuvių Balsas", w którym agitowała za aktywizacją polityczną ludności litewskiej w celu przyłączenia regionu do Litwy.
W memoriale do premiera Clemenceau z 6 lutego 1919 r. rząd litewski poparł żądania Rady, domagając się ustanowienia granicy z Niemcami na linii Labiawa – Wystruć – Darkiejmy – Gołdap.
Postulaty litewskie nie były przez aliantów traktowane poważnie (na terenach wymienionych w żądaniach z lutego 1919 r. Litwini stanowili 20% ludności), jednak po stronie litewskiej zaangażowała się delegacja polska z Romanem Dmowskim i Ignacym Paderewskim, licząc na ewentualne koncesje dla Polski w kłajpedzkim porcie – zakładano zresztą wciąż związek państwowy Warszawy z Kownem. Właśnie m.in. dzięki wstawiennictwu Polaków u Francuzów doszło do wydzielenia obszaru na północ od Niemna z Kłajpedą i Szyłokarczmą oraz powołania pozostającego pod kontrolą aliantów malutkiego okręgu Kłajpedy.
Podstawy prawne istnienia okręgu Kłajpedy
Obwód utworzono na mocy art. 99 traktatu wersalskiego, w którym Rzesza Niemiecka zrzekła się okręgu na północ od rzeki Niemen na rzecz Wielkich Mocarstw, przekazano pod administrację Ligi Narodów – mandat otrzymali jednak nie jak pierwotnie planowano Brytyjczycy, a nieprzychylni Niemcom Francuzi. Uroczyste przejęcie Kłajpedy przez korpus francuski odbyło się 13 lutego 1920 r.
Obszar i ludność
Memelgebiet liczył 1860 km² i 151 tys. mieszkańców, z czego 71 tys. posługiwało się językiem niemieckim, a 67 tys. litewskim. Gdy chodzi o strukturę wyznaniową, dominowali zdecydowanie luteranie (132 tys.), wśród mniejszych konfesji warto wymienić katolików (5,3 tys.) i żydów (1,3 tys.). Kłajpedzcy Żydzi znajdowali się prawie całkowicie w kręgu kultury niemieckiej, posługując się językiem Goethego.
Organizacja protektoratu
9 stycznia 1920 r. zostało podpisane porozumienie o przekazaniu Kłajpedy aliantom. Sześć dni później do rejonu wkroczył 21. Samodzielny Batalion Strzelców Pieszych z gen. Dominique Odrym na czele, który miał za zadanie pilnować porządku w mieście i na przyległym obszarze. Generał Odry sprawował nie tylko zwierzchnictwo nad francuskim wojskiem, ale stanął również na czele Wysokiego Komisariatu Ligi Narodów w Kłajpedzie. Dopiero po jakimś czasie miejsce Komisarza zajął Gabriel Petisne, oskarżany przez Niemców i Litwinów o prowadzenie polityki zbyt propolskiej.
Inne hasła zawierające informacje o "okręg kłajpedy":
Antanas Smetona
...
Szlezwik
...
Okręg kowieński
...
Uniwersał połaniecki
...
Armia Czerwona
...
Adolf Hitler
...
Kod pocztowy
...
Jan Konarski
...
Halle
...
Pop
...
Inne lekcje zawierające informacje o "okręg kłajpedy":
212 Gospodarcze i społeczne problemy II Rzeczypospolitej (plansza 6)
...
216 Gospodarka II Rzeczypospolitej (plansza 13)
...
Przemysł przetwórczy w Polsce (plansza 20)
...
|
