Wałachy są często wykorzystywane do nauki jazdy konnej dzieci i początkujących.
Wałach –
wykastrowany
koń
lub inny przedstawiciel
koniowatych
(np.
muł
lub
osioł
), który w ten sposób przestaje być
ogierem
. Etymologia terminu wywodzi się od
etnonimu
Wołoch
, i wynika stąd, że prawdopodobnie Wołosi wprowadzili do Polski wałaszenie ogierów.
Ogiery kastruje się w celu uspokojenia ich charakteru (z natury są porywcze) oraz w celu uniemożliwienia im reprodukcji. Możliwe jest całkowite usunięcie jąder lub tylko zmiażdżenie sznurków nasiennych. Zmiażdżenie sznurków nasiennych odbywa się zwykle bezkrwawo i koń najczęściej zachowuje charakter ogiera. Usunięcie jąder to operacja, którą należy wykonywać pod narkozą.
Historia
Scytowie
uważani są za pierwszy lud kastrujący swoje konie[1][2].
Wałachy jako konie wojenne
Wałachy były niegdyś cenione przez wojowników
stepowych
jako konie wojskowe, gdyż wolne od popędu seksualnego były spokojniejsze i łatwiejsze do utrzymania w stadzie. Wartości te są nadal cenione współcześnie, szczególnie w nowoczesnych
ranczach
.
Słynne wałachy
Znane wałachy wyścigowe to m.in. Red Rum i Desert Orchid z
Wielkiej Brytanii
, Arkle z
Irlandii
i Phar Lap z
Australii
. Do słynnych amerykańskich wałachów zalicza się Kelso, Exterminator, John Henry, Forego, Lava Man, Tin Man.
Creme Fraiche wygrał w
1985
amerykańskie wyścigi
Belmont Stakes
, a Funny Cide w
2003
zwyciężył w
Kentucky Derby
.
Wałachy sławne z filmu i telewizji to Mr. Ed (Bamboo Harvester) i dwa ogiery grające rolę konia Silver w amerykańskim westernie Lone Ranger.
Korzyści
Wałachy zmniejszają ryzyko konfliktu w stadach.
Ogiery są kastrowane często dla wyciszenia i lepszej kontroli nad koniem. Kastracja usuwa też słabsze jednostki z
puli genowej
[3]. Hodowcy zostawiają tylko najlepsze konie jako ogiery, gorsze okazy są kastrowane dla polepszenia ogólnej jakości rasy.
Do wyhodowania najlepszych zwierząt, zachowując przy tym odpowiednie zróżnicowanie genetyczne, zalecane jest aby jedynie mała proporcja wszystkich koni zawierała egzemplarze niewykastrowane. Niektóre źródła podają, że 90% wszystkich ogierów nie nadaje się do dalszej hodowli[4], najbardziej radykalne opinie podają że tylko 0,5% koni powinno być hodowanych[5]. W dzikich stadach, 10-procentowy próg przeważnie jest zachowany, choć przez inny mechanizm. W naturze ogier zwykle płodzi i chroni do 10-12 młodych, lecz może pozwolić mniej genetycznie dominującemu ogierowi żyć na skraju stada[6].
Farmerzy preferują wałachy ponad ogiery przy pracach w gospodarstwie; są one spokojniejsze i bardziej posłuszne[7]. Wałachy są również ulubieńcami początkujących jeźdźców. Ze względu na niebezpieczeństwa związane z dosiadaniem ogierów, na wielu pokazach jazdy konnej nie wolno wystawiać ogiera małoletnim (czasem również kobietom), natomiast z koniem wykastrowanym ryzyko jest znacznie ograniczone[8]. Wałachy są bardziej użyteczne nawet od
klaczy
, które bywają kapryśne i nerwowe np. gdy jest im gorąco lub "grzeją się" (mają ruję). Poza tym, eksploatacja klaczy jest ograniczona w późniejszych miesiącach ciąży i w czasie opieki nad
młodymi
.
Kastracja ogiera może poprawić też wyniki koni sportowych, stosowanych w wyścigach konnych, jeżeli zwierzę rozprasza się w towarzystwie innych koni, opornie wykonuje polecenia, bądź sprawia jakiekolwiek inne kłopoty wychowawcze[7]. Pomimo że koń traci w ten sposób zdolność rozrodczą, sukcesy na torach wyścigowych mogą znacznie przewyższyć wartość wałacha nad płodnego ogiera. Sam koń może zarobić sporo pieniędzy za same wyścigi, jest również zdolnym do udziału w wyścigach o wiele lat dłużej od ogierów, które, nawet jeśli zwycięskie, zwykle szybko kończą karierę. []
Krytyka
Kastracja koni jest powszechnie akceptowaną formą kontroli populacji, nawet wśród obrońców
praw zwierząt
. Zapewnia też wałachom komfort i bezpieczne życie w pobliżu ludzi i innych koni. Niektórzy niepokoją się jednak że ta procedura wywołuje ból u zwierzęcia, lub obniża witalność konia. Mimo że współczesne operacje chirurgiczne wywołują u zwierzęcia znacznie mniej bólu niż w czasach pierwotnych, wałach odczuwa pewien dyskomfort po operacji. Kastracja konia nie redukuje siły ani potencjału atletycznego, choć zmniejszona agresywność może być uważana za wadę w przypadku pewnych rywalizacji.
Niektóre kultury nigdy lub rzadko kastrują swoje konie, zwłaszcza
Arabowie
[9]. Historycznie, ludy te zwykle używały
klaczy
przy codziennej pracy i na wojnie. Jednak wśród tych narodów, większości
ogierów
nie używa się do dalszej hodowli, jedynie jednostki najlepsze jakościowo.
Metody kastracji
Dwie najczęstsze metody używane przy
kastracji
konia to kastracja stojąca, wymagająca jedynie
znieczulenia miejscowego
i kastracja leżąca, wymagająca
znieczulenia ogólnego
. Każda z nich ma swoje wady i zalety. Operacje te powinien wykonywać wyłącznie weterynarz.
Kastracja stojąca
Kastracja stojąca to metoda w której ogierowi podaje się środek sedatywny i stosuje się znieczulenie miejscowe, po którym koń może wciąż utrzymać się na nogach. Technika ta wskazana jest dla prostych zabiegów, gdyż szacunkowa
umieralność
koni w nowoczesnej klinice przy stosowaniu narkozy ogólnej wynosi około 1-2 na 1000 koni, a przy kastracji prywatnej (czyli w większości przypadków) jest prawdopodobnie jeszcze większa z powodu gorszego wyposażenia[10].
Przy kastracji stojącej podaje się koniowi środek znieczulający; przeważnie jest to detomidina z użyciem stadolu (środek przeciwbólowy). Zwierzę powinno też zostać unieruchomione fizycznie. Środek wstrzykuje się do
parenchymy
w obu
jądrach
. Następnie wykonuje się nacięcia w
mosznie
, aby usunąć jądra. Większość weterynarzy usuwa w pierwszej kolejności to jądro, które najmocniej przylega do ciała poprzez
mięsień dźwigacz jądra
. Zapobiega to ewentualnemu dociskaniu jądra do ciała aż staje się ono niedostępne. Potem zgniata się
powrózek nasienny
, najczęściej używając
obcęg
i
bandaży
. Obcęgi zaciska się na 2-3 minuty, a po ich zdjęciu należy się upewnić, że
krwotok
ustał. Po operacji należy umożliwić wałachowi odzyskanie sił.
Kastracja leżąca
Kastracja leżąca muła z użyciem obcęg.
Kastracja ogiera ze znieczuleniem ogólnym jest preferowana przez niektórych weterynarzy, ponieważ "daje lepszy dostęp dla chirurga i stanowi mniejsze ryzyko całkowite dla chirurga i pacjenta "[11]. Przy prostej kastracji zwykłych zwierząt, do zalet używania tej metody należą uległość konia, łatwe do utrzymania
aseptyczne
(zapobiegające zakażeniu) otoczenie i lepsza
hemostaza
(kontrola upływu krwi). Ryzyko kopnięcia operujących przez konia również znacznie się obniża. W przypadku bardziej skomplikowanych operacji, np.
wnętrostwa
, dostęp do
kanału pachwinowego
jest dużo łatwiejszy.
Znieczulenie ogólne nosi jednak ze sobą ryzyko wystąpienia
miopatii
(uszkodzenie mięśni),
neuropatii
(uszkodzenie nerwów)[12], zaburzenia układu oddechowego i sercowego[13]. Te powikłania zdarzają się stosunkowo często, dlatego kastracja leżąca ma dość wysoki wskaźnik umieralności[10]. W celu minimalizacji ryzyka, British Equine Veterinary Association zaleca udział przynajmniej dwóch
chirurgów weterynaryjnych
przy tej procedurze[14].
Opieka pooperacyjna
Przy obu metodach, rana powinna być utrzymywana w czystości aby zapobiec ryzyku wystąpienia
krwiaków
i wytworzenia się
ropnia
. Zażywanie
antytoksyny
tężcowej i
analgezji
(środki przeciwbólowe) jest również konieczne. Oprócz tego zaleca się
antybiotyki
[15].
Przypisy
- ↑ Levine, M. A., Bailey, G.N. & Whitwell, K., et al. (2000). "Paleopathology and horse domestication: the case of some Iron Age horses from the Altai Mountains, Siberia" in G.N. Bailey, R. Charles & N. Winder (Eds.) Human Ecodynamics and Environmental Archaeology (pp. 123–33). Oxford: Oxbow.
- ↑ Parker, R.O. (2002). Equine Science. Clifton Park, NY: Thomson Delmar Learning.
- ↑ Rose, Reuben J. & Hodgson, David R. (2000). Manual of Equine Practice (2nd ed). Philadelphia: W.B. Saunders, p. 371. &
- ↑ Cherry Hill Horse Health
[1]
, Dostęp
13 lipca
2007
- ↑ Dabney, Ed.
Stallions Aren't for Everyone
. Gentle Horsemanship. Dostęp
18 lipca
2007
- ↑ McCrory, Wayne P. (2002).
Preliminary conservation assessment of the Rainshadow Wild Horse Ecosystem, Brittany Triangle, Chilcotin, British Columbia, Canada
. Report for the Friends of Nemaiah Valley (FONV). Dostęp
17 lipca
2007
- ↑ 7,0 7,1 Bramlage, Larry R. DVM, MS (2003, May 29).
Castration: Creation of a Gelding from a Colt or Stallion
. American Association of Equine Practitioners:Newsroom. Dostęp
17 lipca
2007
- ↑ See, e.g., United States Equestrian Federation Rule Book, Accessed June 29, 2007 at
http://www.equestrian.org
, and Welsh Pony and Cob Society In-Hend and Under Saddle Showing Rules, Accessed 0830 29th June 2007 at
http://www.wpcs.uk.com/society/showrules.html
- ↑ Wentworth Day Sport in Egypt (Pub 1938).
[2]
, Dostęp 13 lipca 2007
- ↑ 10,0 10,1 Bidwell, Lori A., DVM; Bramlage, Larry R., DVM MS; and Rood, William A., DVM (2007). Equine perioperative fatalities associated with general anaesthesia at a private practice—a retrospective case series. Veterinary Anaesthesia and Analgesia 34.1:23–30.
- ↑ Searle, D, Dart, AJ & Dart, CM, et al. (1999).
Equine castration: Review of anatomy, approaches, techniques and complications in normal, cryptorchid and monorchid horses
. Australian Veterinary Journal 77.7:428–434, p. 430. Dostęp
17 lipca
2007
- ↑ Franci, P, Leece, EA & Brearley, JC (2006). Post anaesthetic myopathy/neuropathy in horses undergoing magnetic resonance imaging compared to horses undergoing surgery. Equine Veterinary Journal 38.6:497–501.
- ↑ Lyon Lee (2006) "Equine Anaesthesia", Centre for Veterinary Sciences, Oklahoma State University. Dostęp
28 czerwca
2007
http://www.cvm.okstate.edu/courses/vmed5412/pdf/23EquineAnesthesia2006.pdf
- ↑ British Equine Veterinary Association guidelines, dostęp
11 czerwca
2007
http://www.beva.org.uk/
- ↑ College of Veterinary Medicine, Michigan State University Fact Sheet: Castration Concerns for the Equine Owner
[3]
(Dostęp 5 lipca 2007)