Prowincja
Hatay Hatay ili
Położenie na mapie kraju
Państwo	Turcja
	Region Śródziemnomorski
Stolica	Antiochia Syryjska
Powierzchnia	5403 km²
Ludność ( 2007 ) •  liczba ludności	1'386'224
Kod pocztowy	0326
Szczegółowy podział administracyjny
Strona internetowa

Hatay - prowincja (il) w pd.-wsch. Turcji , nad zatoką Aleksandretty , granicząca z Syrią . 5,5 tys. km², 1,0 mln mieszkańców (1990). Siedzibą władz jest Antiochia Syryjska (tur. Antakya), inne większe miejscowości to Aleksandretta (tur. Iskenderun), Samandagi, Reyhanli, Kirikhan. Wydobycie rudy żelaza , korytarz komunikacyjny na szlaku z Turcji na południe - do Syrii i Libanu . Mieszana ludność - głównie Turcy (około połowy), Arabowie i Ormianie . Wśród Arabów wyraźny jest quasi-narodowościowy podział na grupy wyznaniowe - alawitów (większość) i sunnitów .

Okręg Hatay, dawniej sandżak Aleksandretty, leżący na granicy tureckiej Anatolii i arabskiego Lewantu , od 1517 należał do Imperium Osmańskiego . Geograficznie, kulturalnie i tradycyjnie uznawany był za część Syrii. Od 7 grudnia 1918 był okupowany przez Francję . Z mocy traktatu ankarskiego ("układ Franklin-Bouillon") z 20 października 1921 wraz z pozostałymi arabskimi posiadłościami byłego Imperium Ottomańskiego został odłączony od Turcji. Okręg Hatay stał się częścią Syrii, pozostającej pod francuskim mandatem , traktat zarezerwował mu jednak specjalny status, sprowadzający się do swobód kulturalnych dla mieszkających tam Turków i do swobodnego używania języka tureckiego . Pod rządami Francji sandżak Aleksandretty cieszył się pewną autonomią , stanowiąc jeden z sześciu okręgów administracyjnych mandatowej Syrii.

W traktacie lozańskim z 1923 Turcja oficjalnie zrzekła się roszczeń do utraconych arabskich terenów byłego Imperium Osmańskiego. Jednak, uważając okręg za rdzennie turecki, władze kemalistowskiej Turcji wraz z samym Atatürkiem nie pogodziły się z jego utratą. Nie podjęto bezpośrednich działań w celu jego odzyskania, lecz czekano na sprzyjającą temu sytuację międzynarodową, a tymczasem podtrzymywano wśród Turków w Hatay nastroje irredentystyczne. Jeszcze w 1935 Ankara odesłała z kwitkiem delegację Turków z Hatay. Według francuskich spisów Turcy stanowili 46% spośród 237 tys. mieszkańców okręgu - mniejszość w kategoriach bezwzględnych, ale największą pojedynczą grupę narodowościową.

Flaga Republiki Hatay

Sprzyjająca sytuacja powstała w latach poprzedzających II wojnę światową, po podpisaniu 20 lipca 1936 roku konwencji z Montreux , regulującej kluczową dla Turcji sprawę kontroli nad Bosforem i Dardanelami . 9 września Turcja złożyła u władz francuskich i w Lidze Narodów skargę na naruszenie praw Turków zamieszkujących okręg, żądając zapewnienia okręgowi autonomii. Po mediacji Ligi Narodów Francja (jako mandatariusz Syrii) i Turcja zawarły 29 maja 1937 roku porozumienie, mocą którego okręg otrzymał autonomię w ramach mandatowej Syrii i został zdemilitaryzowany . W 1938 roku doszło do zamieszek między Turkami i Arabami, wskutek czego, znów przy pośrednictwie Ligi Narodów, renegocjowano status okręgu - na mocy porozumienia francusko-tureckiego z 3 lipca miał się stać niepodległym państwem pod militarną kontrolą Francji i Turcji. 2 września powstało Państwo Hatay , którego prezydentem został Tayfur Sökmen, a premierem Abdurrahman Melek. Po przeprowadzeniu wyborów do lokalnego parlamentu w sierpniu 1938 roku przeważająca większość deputowanych opowiedziała się za przyłączeniem Republiki do Turcji. Stanowisko takie zajęli nie tylko deputowani tureccy, lecz również arabscy Alawici , obawiający się prześladowań religijnych ze strony sunnickiej większości Syryjczyków (Alawici stanowili większość arabskich mieszkańców okręgu). Niepodległość Republiki Hatay nosiła widoczne dla wszystkich znamię tymczasowości - prezydent i premier Republiki uczestniczyli w wyborach do tureckiego parlamentu w marcu 1939 roku jako kandydaci z okręgów Gaziantep i Antalya. 23 czerwca Francja i Turcja zawarły porozumienie o przyłączeniu Republiki do Turcji. 29 czerwca parlament Republiki uchwalił przyłączenie jej do Turcji i sam się rozwiązał. 7 lipca odnośny dekret wydały władze tureckie. 23 lipca 1939 roku w antiocheńskich koszarach nastąpiło oficjalne przekazanie okręgu przez Francuzów Turkom.

Zdarzenie to wywołało ogromny sprzeciw w Syrii, doprowadziło do kryzysu politycznego we francuskim mandacie i opóźniło nadanie Syrii niepodległości o 10 lat. Na zmianę postawy Francji, która początkowo nie chciała oddać okręgu Turcji, wpłynęła atmosfera poprzedzająca II wojnę światową - Francja zapewniła sobie w ten sposób przychylność Turcji w nadchodzącej wojnie. Faktem jest, że Francja, jako mandatariusz Syrii, nie miała prawa do dysponowania syryjskim terytorium. Niepodległa Syria, dla której okręg Hatay był oknem na świat (port w Aleksandretcie ), nie uznała jego przyłączenia do Turcji. Fakt ten stał się zarzewiem ciągnących się do dziś konfliktów między Turcją i Syrią. Chcąc zmusić Turcję do zwrotu okręgu władze Syrii udzielały cichego poparcia terrorystom kurdyjskim (aczkolwiek tu akurat bardziej prawdopodobnym motywem wrogości wydaje się wpływ ZSRR : Syria, wieloletni klient ZSRR, dążyła do utrzymania napięcia w stosunkach z prozachodnią Turcją).