Han ( jap. 藩, han) - lenna feudalne w Japonii , które utworzył w XVI w. Toyotomi Hideyoshi . Likwidacja systemu hanów została przeprowadzona w 1871 , trzy lata po Restauracji Meiji . Na ich miejsce ustanowiono prefektury . Liczba hanów ulegała zmianom; zwykle wynosiła ona około 300. W większości były one rządzone przez daimyo , których ziemie były wyceniane na co najmniej 10.000 koku .

Najbogatszym hanem była Kaga, z produkcją 1.022.700 koku^[1] (omotedaka). Han Kaga znajdował się na obszarze ówczesnych prowincji Kaga, Etchu i Noto.

Han a prowincja

Prowincje ( jap. 国, kuni) zostały ustanowione we wcześniejszych okresach historycznych (w większości w VIII wieku ) przez dwór cesarski. Początkowo prowincja była jednostką administracyjną rządu centralnego. W okresie Muromachi szogunat wyznaczył shugo daimyō do zarządzania każdą prowincją. Władza większości shugo daimyō uległa ograniczeniu pod koniec okresu Muromachi i zostali oni zastąpieni przez sengoku daimyō. Wielu sengoku daimyō było samurajami niższej rangi niż shugo daimyō, ale niektórzy shugo daimyō przetrwało aż do okresu Edo (np. Shimazu w prowincji Satsuma ).

W okresie Edo prowincje pozostały w formie nazw geograficznych. W przeciwieństwie do nich han był lokalną strukturą administracyjną i jako taka określał obszar, nad którym rozciągał swoją władzę lokalny rząd. System hanów został określony przez szogunat Tokugawów. Hany miały rozmaitą wielkość, ale zgodnie z definicja szogunatu każdy han był posiadłością o rocznej produkcji co najmniej 10.000 koku. Daimyō był głową hanu i bezpośrednim wasalem szoguna. Jeśli wasal daimyo posiadał lenno ponad 10.000 koku (np. Katakura Kagetsuna z Sendai lub Inada Kurōbei z Tokushima), zgodnie z definicją nie był on daimyō, ponieważ służył swojemu daimyō, a nie szogunowi. Mimo to takie lenno mogło być dla wygody nazywane hanem.

Relacje między hanem a bakufu

Podstawowe struktury hanu i bakufu były podobne, ponieważ Tokugawa Ieyasu , twórca bakufu, utrzymał struktury rządowe wypracowane przez jego przodków, lokalnych daimyō w prowincji Mikawa . Niektórzy daimyō, przede wszystkim ci, których przodkowie służyli Tokugawom przed 1600 (fudama daimyō), byli panami swoich hanów oraz pełnili funkcje urzędowe w ramach bakufu.

Każdy daimyō służył szogunowi i otrzymywał od niego prawo do rządzenia hanem. Następca każdego daimyō był wcześniej zatwierdzany przez szogunat. Gdy zapadała decyzja o wyznaczeniu następcy, syn daimyō (rodzony lub adoptowany) udawał się do zamku Chiyoda w Edo i spotykał się z szogunem w celu uznania i pozwolenia na sukcesję. W przypadku, gdy ta procedura została zignorowana, sukcesja była anulowana, a han był likwidowany w drodze procesu określanego po japońsku toritsubushi (wymazanie).

Mimo, że każdy daimyō składał przysięgę lojalności szogunowi, stosunki między nimi a szogunem kształtowały się rozmaicie. Poza czynnikami osobistymi, stosunki między każdym hanem a szogunatem były zdeterminowane przez stosunek rodu rządzącego hanem do rodu Tokugawa. Na tej podstawie były zdefiniowane trzy klasy hanów:

• fudama - rody, które były wasalami Tokugawów przed bitwą pod Sekigaharą w 1600. Daimyō z tych rodów obsadzali ważne stanowiska w ramach bakufu.
• tozama - rody, które uznały zwierzchność Tokugawów pod bitwie pod Sekigaharą (niekoniecznie walczyły przeciwko nim). Ci daimyō nie mieli prawa do pełnienia funkcji rządowych.
• shinpan - rody związane pokrewieństwem z szogunem, spośród których wybierano kolejnego szoguna w razie braku bezpośredniego następcy. Shinpan daimyō nie mogli pełnić funkcji rządowych, ale szogun liczył się z ich zdaniem i często byli jego oficjalnymi doradcami^[2].

Wielkość hanu

Inna klasyfikacja hanów opierała się na ich wielkości. W okresie Edo rozmiar posiadłości daimyō był określany według jego zdolności produkcyjnej w koku ryżu (kokudaka). W rzeczywistości kokudaka obejmowało zbiory różnych plonów (poza tymi objętymi monopolami wewnątrz hanu) oraz dodatkowe podatki i opłaty (np. podatek od soli ). Każdy han posiadał oficjalną zdolność produkcyjną omotedaka, która została określona w pierwszych latach szogunatu Tokugawów i rzadko była uaktualniana. Rzeczywista produkcja hanu (jitsudaka) najczęściej różniła się od wartości oficjalnej, w większości przypadków na plus. ^[3]

Dziesięć największych hanów w okresie Edo:^[1]

Ranga hanu

Hany różniły się wielkością oraz, w konsekwencji, generowanym dochodem. Klasyfikacja hanów przez szogunat opierała się na ich wielkości, ale silnie zależała też od ich znaczenia politycznego. Han i jego daimyō powinni zachowywać się zgodnie ze swoją rangą.

Największe hany były posiadłościami większymi niż pojedyncza prowincja, a ich daimyō byli nazywani kokushu, władcą prowincji. W prowincjach Mutsu i Dewa główni daimyō również otrzymali tą rangę, ponieważ ich posiadłości obejmowały całe prowincje. Wśród władców prowincji znajdowali się Maeda, Shimazu, Ikeda, Date i inni wielcy daimyō.

Niektóre hany otrzymały tą najwyższą rangę mimo niewielkiego zajmowanego obszaru. W niektórych sytuacjach mogło to oznaczać duże obciążenia finansowe.

Daimyō najniższej rangi nie mieli prawa do budowy zamku. We wczesnych latach okresu Edo szogunat wprowadził zasadę "jedna prowincja, jeden zamek", ale później w prowincjach powstawało wiele zamków.

Przypisy