Nagrobek Marii i Stanisława Skibniewskich na Powązkach Wojskowych

Maria Skibniewska, z domu Skibińska (ur. 3 maja 1904 w Warszawie , zm. 28 października 1984 tamże) – polska tłumaczka, głównie anglojęzycznej i francuskojęzycznej literatury pięknej . Przełożyła na polski około stu książek, m.in. utwory Jeana Geneta , Grahama Greene'a , Henry'ego Jamesa , Thomasa Wolfe'a , Bruce'a Marshalla , Williama Saroyana , J. R. R. Tolkiena , Johna Updike'a i Patricka White'a .

Jej mężem był kpt. inż. Stanisław Skibniewski , oficer Armii Krajowej i powstaniec warszawski (ps. Cubryna).

Biografia

Ojciec Marii, Władysław Skibiński był urzędnikiem, od 1920 roku pracował w Ministerstwie Skarbu, wcześniej zajmował się również malarstwem artystycznym. Matka, Zofia z Królikowskich, uczyła w warszawskich szkołach średnich. Starszym bratem Marii był Franciszek Skibiński , późniejszy generał dywizji Wojska Polskiego .

Maria uczęszczała do Gimnazjum im. Cecylii Plater-Zyberkówny w Warszawie , gdzie w 1922 roku zdała maturę humanistyczną. Podjęła następnie studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim . 18 września 1928 wyszła za mąż za Stanisława Skibniewskiego , inżyniera elektryka, i – przerwawszy studia – przeniosła się z nim do szwajcarskiego Baden , gdzie odbywał on praktykę zawodową i gdzie mieszkali do roku 1930. Polonistykę na UW ukończyła w tymże roku, po powrocie do Polski. W 1936 roku w związku z pracą męża wyjechała wraz z nim do Szwecji . W 1937 roku Stanisław otrzymał stanowisko dyrektora technicznego Elektrowni Warszawskiej na Powiślu , a następnie zastępcy jej dyrektora naczelnego. Maria w tym samym roku podjęła na UW studia romanistyczne , nie ukończyła ich jednak z powodu wybuchu wojny .

Uciekając przed wojną, Skibniewska wyjechała na Węgry i do Rumunii , jednak wróciła do Warszawy jeszcze w 1939; mieszkała tam przez całą okupację i pracowała chałupniczo jako tkaczka . Jej mąż po kampanii wrześniowej , podczas której brał udział w działaniach regularnych sił zbrojnych RP jako oficer ogniowy artylerii lekkiej w stopniu porucznika , wrócił na poprzednie stanowisko w elektrowni, a od marca 1942 roku był jej dyrektorem. Uczestniczył jednocześnie cały czas w ruchu oporu przeciw okupantowi (był oficerem Armii Krajowej , pseudonim konspiracyjny Cubryna), m.in. uchronił wiele osób przed wywózką na roboty, dając im zatrudnienie w elektrowni, był współorganizatorem oddziału Służby Ochrony Powstania na jej terenie, a następnie walczył w powstaniu warszawskim (w dniu wybuchu powstania był dowódcą zgrupowania "Elektrownia" i poprowadził udaną akcję przejęcia tego ważnego dla powstańców obiektu z rąk Niemców). Po klęsce powstania trafił do oficerskich obozów jenieckich w Bergen-Belsen i Sandbostel , Maria Skibniewska zaś znalazła się w Głogoczowie koło Krakowa .

Po wojnie utrzymywała się początkowo z pracy sekretarki, później referentki w Zjednoczeniu Przemysłu Kotlarskiego, a następnie w Warszawie pracowała w dziale nasłuchów Polskiego Radia . W 1947 roku przeniosła się do Wrocławia , gdzie jej mąż otrzymał pracę w Społecznym Przedsiębiorstwie Budowlanym. W tym samym roku miał miejsce debiut translatorski Skibniewskiej: katowickie wydawnictwo Awir opublikowało jej tłumaczenie powieści Jamesa Hiltona pt. Zagubione dni. Niedługo potem powróciła do Warszawy, gdzie krótko pracowała jako referentka w „Polimeksie”. We wrześniu 1948 roku postawiono jej zarzuty szpiegostwa na rzecz USA i w związku z tym była przez pewien czas więziona; osadzony został w więzieniu na dwa miesiące również jej mąż. W lutym 1950 roku zatrudniono Skibniewską w Spółdzielni Wydawniczej "Czytelnik" jako korektorkę stylistyczną. Z wydawnictwem tym, gdzie później kierowała redakcją literatur romańskich, była związana aż do emerytury, na którą przeszła 31 lipca 1971 roku. Przez cały ten czas i później Skibniewska nie przerywała pracy translatorskiej; od swego debiutu przełożyła blisko sto dzieł z języków angielskiego i francuskiego. W 1956 roku została przyjęta do Związku Literatów Polskich .

Zasługi Skibniewskiej dla polskiej translatoryki literackiej i jakość jej pracy tłumaczeniowej wielokrotnie podkreślała krytyka, m.in. Henryk Krzeczkowski , Alina Szala czy Jarosław Iwaszkiewicz , który napisał o jej przekładzie powieści Laxnessa : Bogactwo języka, piękność i prostota składni, przednia polszczyzna – wszystko to składa się na to, że "Niezależni" stają się bardzo cenną pozycją literacką. Tłumaczenia dokonano z angielskiego, ale przekład jest świetny^[1]. Jej tłumaczenie Oka cyklonu Patricka White'a zostało w 1977 roku nagrodzone przez miesięcznik " Literatura na Świecie " jako najlepiej przetłumaczona książka 1976 roku.

Maria Skibniewska zmarła 28 października 1984 roku, pochowana jest na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie .

Tłumaczka Tolkiena

Maria Skibniewska jest autorką pierwszych polskich przekładów dzieł J. R. R. Tolkiena : Hobbita (wyd. 1960 ), Władcy Pierścieni (wyd. 1961 - 1963 ) i Silmarillionu (wyd. 1983 , jednak ten przekład nie został przez nią w pełni ukończony). W sprawie tłumaczenia Władcy Pierścieni konsultowała się z Tolkienem (listowny kontakt w 1959 ^[2]). Jej przekład uznawany jest zazwyczaj za „kanoniczny” i był podstawą polskiego tłumaczenia filmu Władca Pierścieni w reżyserii Petera Jacksona . W kilkanaście lat po śmierci Skibniewskiej ( 1996 ) ukazało się nowe wydanie jej tłumaczenia, poprawione przez Marka Gumkowskiego, które obecnie jest najbardziej powszechne^[3]. Właśnie przy pracach nad przekładem Władcy Pierścieni wprowadziła do polszczyzny słowo " krasnolud " jako zgrubienie istniejącego wcześniej " krasnoludka " oraz odmianę "elfowie" zamiast " elfy ".

Twórczość translatorska

Daty poniżej, o ile nie wskazano inaczej, dotyczą pierwszych wydań książkowych tłumaczeń autorstwa Marii Skibniewskiej

Literatura piękna angielska

• Gillian Avery, Echo dawnych lat. Wspomnienia z młodości w okresie regencji i panowania królowej Wiktorii ( 1979 )
• Gilbert Keith Chesterton , Człowiek, który był Czwartkiem ( 1958 , wydany wraz z Korzeniami)
• Gilbert Keith Chesterton, Korzenie ( 1958 , wydane wraz z Człowiekiem, który był Czwartkiem)
• Gilbert Keith Chesterton, Kula i krzyż ( 1992 )
• Joseph Conrad , Wśród prądów ( 1974 )
• Lawrence George Durrell , Kwartet aleksandryjski:
  • Justyna ( 1971 )
  • Balthasar ( 1972 )
  • Mountolive ( 1974 )
  • Clea ( 1975 )
• David Edgar, Przeznaczenie ( 1978 , dramat, opublikowany w czasopiśmie " Dialog ")
• James Gordon Farrell , Oblężenie Krisznapuru ( 1979 )
• William Golding , Siłą bezwładu ( 1970 , wydania późniejsze pt. Siła bezwładu)
• Graham Greene , Nasz człowiek w Hawanie ( 1960 )
• Graham Greene, Tchórz ( 1962 )
• Graham Greene, Komedianci ( 1966 )
• James Hilton, Zagubione dni ( 1947 ; tyt. oryg. Random Harvest)
• Bruce Marshall , Ale i oni otrzymali po denarze ( 1958 )
• Bruce Marshall, Czerwony kapelusz ( 1962 , tyt. oryg. Thread of Scarlet)
• Sean O'Hanlon, Kamień, co się toczy... Życiorys własny nieco ubarwiony ( 1961 )
• Robert Player, Gdzie się podziały kolczyki Krwawej Mary? Tajemnice dworu królowej ( 1976 )
• Alan Sillitoe , Samotność długodystansowca ( 1964 , opowiadanie)
• J. R. R. Tolkien , Hobbit, czyli tam i z powrotem ( 1960 , wiersze w przekładzie Włodzimierza Lewika)
• J. R. R. Tolkien, Władca Pierścieni (1961-1963):
  • Wyprawa ( 1961 , późniejsze wydania również pt. Drużyna Pierścienia, wiersze w przekładzie Włodzimierza Lewika)
  • Dwie Wieże ( 1962 , wiersze w przekładzie Włodzimierza Lewika)
  • Powrót Króla ( 1963 , wiersze w przekładzie Andrzeja Nowickiego )
• J. R. R. Tolkien, Rudy Dżil i jego pies. Aegidii Ahenobarbi Julii Agricole de Hammo Domini de Domito Aule Draconarie Comitis Regni Minimi Regis et Basilei mira facinora et mirabilis exortus, czyli w języku pospolitym Wywyższenie i cudowne przygody Rudobrodego Dżila, gospodarza z Ham, Pana oswojonego smoka, Króla Małego Królestwa ( 1962 )
• J. R. R. Tolkien, Kowal z Podlesia Większego ( 1980 , wydane łącznie z Rudy Dżil i jego pies)
• J. R. R. Tolkien, Silmarillion ( 1985 )
• Herbert George Wells , Dolores ( 1948 )

Literatura piękna amerykańska

• Frederick Buechner, Kraina lwów ( 1974 , tyt. oryg. Lion Country)
• Jetta Carleton, Księżycowe kwiaty ( 1966 , powieść)
• Lloyd C. Douglas, Szata ( 1976 )
• William Faulkner , Miasto ( 1966 )
• Henry James , Ambasadorowie ( 1960 )
• Henry James, Portret damy ( 1977 )
• Henry James, Madonna przyszłości i inne opowiadania ( 1962 )
• Edwin O'Connor, Oścień smutku ( 1965 )
• Flannery O'Connor , Trudno o dobrego człowieka ( 1970 , zbiór opowiadań; wyd. 2. pt. Poczciwi wiejscy ludzie w 1974 )
• Flannery O'Connor, W pierścieniu ognia ( 1975 )
• Flannery O'Connor, Sztuczny Murzyn. Opowiadania ( 1992 )
• Craig Rice, Róże pani Cherington ( 1958 )
• J. D. Salinger , Buszujący w zbożu ( 1961 )
• J. D. Salinger, Franny i Zooey ( 1966 )
• J. D. Salinger, Wyżej podnieście strop, cieśle ( 1966 , wydanie łączne z Seymour: Introdukcja)
• J. D. Salinger, Seymour: Introdukcja ( 1966 , wydanie łączne z Wyżej podnieście strop, cieśle)
• William Saroyan , Własne życie ( 1963 )
• William Saroyan, Troje w Paryżu ( 1966 )
• Jean Stafford, Zły charakter ( 1976 , opowiadanie, w zbiorze pod tym samym tytułem, pozostałe opowiadania w tłum Ewy Krasińskiej)
• Colin Stuart, Zatrzymać wiatr ( 1975 , tyt. oryg. Shoot an arrow to stop the wind)
• Booth Tarkington, Penrod ( 1963 )
• John Updike , Farma ( 1967 )
• John Updike, Muzea i kobiety oraz inne opowiadania ( 1978 )
• Nathanael West , Dzień szarańczy ( 1963 , wyd. łączne z Miss Lonelyhearts)
• Nathanael West, Miss Lonelyhearts ( 1963 , wyd. łączne z Dniem szarańczy)
• Frances Winwar, Nawiedzony gród ( 1961 , tyt. oryg. The Haunted Palace, powieść poświęcona życiu Edgara Allana Poego )
• Thomas Wolfe , Nie ma powrotu ( 1959 )

Literatura piękna australijska

• Patrick White , Wóz ognisty ( 1965 )
• Patrick White, Żywi i umarli ( 1966 )
• Patrick White, Węzeł ( 1968 )
• Patrick White, Wiwisekcja ( 1973 )
• Patrick White, Oko cyklonu ( 1976 )
• Patrick White, Voss ( 1979 )
• Patrick White, Przepaska z liści ( 1980 )
• Patrick White, Drzewo człowiecze ( 1985 )

Literatura piękna francuska

• Pierre Courtade, Jimmy ( 1953 )
• Maurice Druon , Potentaci ( 1962 )
• Jean Genet , Murzyni. Błazenada ( 1961 , wraz z Jerzym Lisowskim , wydane w czasopiśmie " Dialog ", później wyd. książkowe w Jean Genet Teatr z 1970 )
• Jean Genet, Parawany ( 1964 , wraz z Jerzym Lisowskim , wydane w czasopiśmie " Dialog ", później wyd. książkowe w Jean Genet Teatr z 1970 )
• Jean Genet, Ścisły nadzór ( 1965 , wydane w czasopiśmie " Dialog ", później wyd. książkowe w Jean Genet Teatr z 1970 )
• Jean Genet, Balkon ( 1970 , wraz z Jerzym Lisowskim , opublikowane w Jean Genet Teatr)
• Joseph Majault, Dzień powszedni wikarego ( 1971 )
• Françoise Mallet-Joris, Znaki ( 1969 )
• Françoise Mallet-Joris, Kłamstwa ( 1970 )
• Françoise Mallet-Joris, Trzy wieki ciemności. Historie czarownic ( 1971 , opowiadania)
• Françoise Mallet-Joris, Papierowy dom ( 1980 , powieść)
• Guy de Maupassant , Mont-Oriol ( 1955 )
• Armand Salacrou, Ruch jednokierunkowy ( 1970 , opublikowane w czasopiśmie " Dialog ")

Literatura piękna kanadyjska

• Margaret Craven, Słyszałem wołanie sowy ( 1977 , powieść)
• William Robertson Davies , Piąta osoba dramatu ( 1973 )
• William Robertson Davies, Mantykora ( 1988 )
• William Robertson Davies, Świat czarów ( 1989 , wraz z Zofią Zinserling
• Gratien Gélinas , Sami porządni ludzie ( 1979 , dramat, tłum. z jęz. francuskiego wraz z Jerzym Lisowskim , opublikowane w czasopiśmie " Dialog ")
• Brian Moore , Odpowiedź z otchłani ( 1969 )
• Brian Moore, Jestem Mary Dunne ( 1971 )

Inne literatury

• Chinua Achebe , Boża strzała ( 1966 , powieść nigeryjska, przekład z języka angielskiego, tyt. oryg. Arrow of God)
• Mulk Raj Anand, Kulis: powieść ( 1950 ; literatura indyjska, przekład z języka angielskiego)
• Mongo Beti, Król cudem ocalony ( 1975 , powieść kameruńska, przekład z języka francuskiego)
• Hubert Lampo , Powrót Joachima Stillera ( 1979 , powieść flamandzka, przekład z języka angielskiego)
• Halldór Laxness , Niezależni. Saga islandzkiej doliny ( 1956 , powieść islandzka, przekład z języka angielskiego)
• James Ngugi , Ziarno pszeniczne ( 1972 , powieść kenijska, tyt. oryg. Grain of Wheat; przekład z jęz. angielskiego)
• Maria Rosseels, Obietnica Sabiny ( 1974 , powieść flamandzka, przekład z jęz. francuskiego)
• Francis Selormey, Wąska ścieżka ( 1971 , powieść, literatura Ghany, przekład z jęz. angielskiego)

Różne

• Paul Claudel , Możliwości teatru ( 1971 , wybór artykułów)
• Jacques Copeau , Naga scena ( 1972 , wybór artykułów)
• Edward Craig, Gordon Craig: historia życia ( 1976 , biografia)
• E. G. Craig , O sztuce teatru ( 1964 , wybór artykułów)
• Jean Héritier, Katarzyna Medycejska ( 1981 , biografia)
• Ronald Hewitt, Ziemia drży ( 1964 , książka popularnonaukowa dot. klęsk żywiołowych)
• Komuna ( 1973 , praca zbiorowa The Performance Group Richarda Schechnera ; publikacja w czasopiśmie "Dialog", piosenki w tłum. Wojciecha Młynarskiego )
• Legendy Indian kanadyjskich, oprac. Ella Elizabeth Clark ( 1982 )
• Jacques Loew i Jacques Faizant, Przypowieści i obrazki ( 1982 , humor, wydawnictwo popularne na tematy teologiczne, tłum. z jęz. francuskiego)
• Mao Zedong , O zadaniach artysty i pisarza ( 1950 , wspólnie z Wandą Jedlicką, 2 przemówienia)
• Michel Pastoureau, Życie codzienne we Francji i Anglii w czasach rycerzy Okrągłego Stołu (XII-XIII wiek) ( 1983 )
• George Bernard Shaw , Teatry londyńskie w latach dziewięćdziesiątych ( 1967 , wybór recenzji, wraz z Zofią Sroczyńską)
• John Shearman, Manieryzm ( 1970 )
• Pierre Sichel, Modigliani ( 1971 , biografia)
• Cornelia Otis Skinner, Madame Sarah ( 1981 , biografia Sary Bernhardt )
• Ellen Terry , Historia mojego życia ( 1989 , pamiętniki E. Terry)

Przypisy

Bibliografia