Gutejowie (Gutejczycy, Gutowie) - starożytny lud wywodzący się z gór Zagros (dzisiejszy zachodni Iran ), o nieznanej bliżej przynależności etnicznej. Pod koniec III tysiąclecia p.n.e. doprowadził on do upadku imperium akadyjskie i uzyskał dominację na ponad wiek na terenach środkowej i południowej Mezopotamii .

Najazdy Gutejów na Mezopotamię zaznaczyły się już w okresie szczytowym istnienia imperium akadyjskiego za czasów króla Naram-Sina , a wzmogły się znacząco za czasów jego następców. Ok. 2230 p.n.e. opanowali oni znaczne połacie środkowej i południowej Mezopotamii, marginalizując resztki państwa akadyjskiego do okolic jego stolicy w Akadzie . Zniszczyli wiele wspaniale rozwiniętych miast, m.in. Ur i Uruk . Dawne imperium akadyjskie dogorywało pod rządami swych ostatnich władców aż do jego całkowitej likwidacji przez Gutejów ok. 2159 r. p.n.e. Odtąd sprawowali oni hegemonię w południowej Mezopotamii niepodzielnie, w latach ok. 2225-2116 p.n.e., aż do czasu uzyskania przewagi w regionie Sumerów .

Okres panowania Gutejów w Mezopotamii jest mało znany dla współczesnych badaczy, co jest wynikiem szczupłości źródeł dotyczących zarówno samego ludu, jak i okresu w którym przebywali na tych terenach. Oni sami, gdy pojawili się jako najeźdźcy na terenie Sumeru i Akadu, nie reprezentowali swoją kulturą wysokiego poziomu - stanowli federację luźno związanych plemion. Stosunkowo szybko jednak ulegli asymilacji, przyjmując język i panteon podbitych ludów (zwłaszcza Akadów , których byli bezpośrednimi następcami), a także strukturę władzy. Stworzyli własną dynastię władców (21 królów), której listę otwiera niejaki Erridupizir (ok. 2225 p.n.e.), a zamyka, pokonany przez Utuhengala z Uruk , Tirigan (zm.ok. 2116 p.n.e.).

Wg obecnego stanu badań panuje opinia, że kulturalnie Gutejowie stali na dość niskim poziomie i nie pozostawili po sobie ani dzieł piśmiennych, ani żadnych znaczących wytworów sztuki (przynajmniej do tej pory takowych nie znamy), ograniczając się tylko do biernego przejmowania tradycji sumero-akadyjskiej. Niektórzy badacze przypisują im jednakże małe, fajansowe pieczęcie, inne od akadyjskich. Przedstawiają one najczęściej mężczyznę walczącego ze zwierzętami.

Pomimo pozorów najeźdźczego charakteru ich władzy, rządy Gutejów charakteryzują się sporą dozą liberalizmu w Mezopotamii w stosunku do istniejących wtedy miast-państw. Ich władza miała charakter czysto formalny. Wiele ośrodków sumeryjskich znakomicie się rozwijało, zarówno gospodarczo, jak i kulturalnie, przeżywając okres względnego dobrobytu. Przykładem tego jest Lagasz pod panowaniem Gudei . W zasadzie panowanie Gutejów było czysto formalne, a szereg miast sumeryjskich odnosiło znaczne korzyści z ich patronatu. Gutejowie przejęli tytulaturę królów akadyjskich ("Król Czterech Stron Świata") i bronili Sumer i Akad niemal przed tymi samymi przeciwnikami co Sargonidzi, czyli m.in. przed najazdami Lulubejów , Amorytów i innych pomniejszych plemion.

Być może za panowania Gutejów w Mezopotamii zaczęto używać koni.

Władza Gutejów upadła w wyniku akcji zbrojnej wielu sumeryjskich miast-państw pod przewodnictwem władcy Uruk Utuhengala, który na krótko zdominował władzę w Sumerze.

Zobacz też

Ludy semickie , Akadyjczycy , Amoryci , Aramejczycy , Asyryjczycy , Chaldejczycy , Kasyci , Sumerowie