Insurekcja wileńska – wydarzenia z
22
i
23 kwietnia
1794
r., które miały miejsce w
Wilnie
w okresie
powstania kościuszkowskiego
.
Organizatorami działalności spiskowej w stolicy
Wielkiego Księstwa Litewskiego
byli m. in.
Karol Prozor
i
Jakub Jasiński
. Spisek patriotyczny obejmował również polskie oddziały wojskowe stacjonujące poza Wilnem, którymi dowodził
gen.
Antoni Chlewiński
.
W Wilnie stacjonował
garnizon
rosyjski
w sile ok. 2 tys. żołnierzy z 19
armatami
. Wojsko polskie w mieście liczyło ok. 400 ludzi.
W nocy z
11
na
12 kwietnia
, na rozkaz gubernatora miasta gen. Nikołaja Arseniewa, aresztowano wielu działaczy spiskowych.
21 kwietnia
do Wilna przybył
hetman wielki litewski
Szymon Kossakowski
, który miał doradzać Rosjanom nowe aresztowania i podjęcie działań zaczepnych przeciwko polskim oddziałom rozlokowanym wokół Wilna.
Decyzję o podjęciu działań zbrojnych, po uprzednim przygotowaniu planu
insurekcji
, podjął Jakub Jasiński.
Do uderzenia doszło w nocy z 22 na 23 kwietnia 1794 r. Po zaciętej walce, nad ranem 23 kwietnia, Wilno znalazło się pod kontrolą powstańców.
24 kwietnia
na placu Ratuszowym odczytano "Akt Powstania Narodu Litewskiego", który określił jedność celów insurekcji wileńskiej z celami powstania kościuszkowskiego.
Tego samego dnia powstała Rada Tymczasowa Najwyższa, na której czele stanęli wojewoda nowogródzki
Józef Niesiołowski
i prezydent miasta
Antoni Tyzenhauz
. W skład rady weszło też 29 zasłużonych obywateli Wilna. Rada utworzyła deputacje do kierowania wojskiem, administracją i skarbem. Na czele litewskich wojsk powstańczych stanął
płk
Jakub Jasiński.
25 kwietnia
powieszono, oskarżonego o zdradę
hetmana wielkiego litewskiego
Szymona Kossakowskiego
.
4 czerwca
Tadeusz Kościuszko
w miejsce Rady Tymczasowej Najwyższej, którą uważał za zbyt radykalną powołał, bardziej umiarkowaną, Deputację Centralną
Wielkiego Księstwa Litewskiego
. Odwołał też z dowodzenia siłami zbrojnymi na Litwie płk Jasińskiego, mianując na jego miejsce gen.
Michała Wielhorskiego
.
19 lipca
Rosjanie
przypuścili szturm na Wilno. W mieście stacjonowało ok. 500 żołnierzy wojska regularnego i ok. 1500 gwardzistów miejskich. Siły rosyjskie, pod dowództwem gen.
Bohdana Fiodorowicza Knorringa
, liczyły ok. 8 tys. ludzi i kilkanaście
armat
. Dwudniowe, zaciekłe walki (m. in. w obronie
Ostrej Bramy
) przyniosły Rosjanom ciężkie straty. Wilno pozostało w rękach powstańców.
11 sierpnia
gen. Knorring, dysponując 12 tys. żołnierzy i silną
artylerią polową
, podjął kolejny atak na Wilno. Obroną miasta, po rezygnacji gen. Wielhorskiego, kierował gen. Antoni Chlewiński. Tym razem Rosjanie odnieśli sukces i
12 sierpnia
Wilno skapitulowało.
14 sierpnia
1794
mieszczanie wileńscy podpisali akt lojalności. Wobec gen. Chlewińskiego zastosowano areszt domowy i wszczęto śledztwo w sprawie obrony Wilna. Klęska pod
Maciejowicami
położyła kres dochodzeniu.
