|
Gułag
GUŁag, Gułag - (niekiedy dopuszczana jest forma GUŁAG) - system obozów pracy przymusowej (łagrów) w ZSRR, którego więźniami byli zarówno przestępcy kryminalni, jak i osoby uznawane za społecznie niepożądane lub politycznie podejrzane. Słowo jest akronimem nazwy instytucji zarządzającej tym systemem - ros. Главное Управление Исправительно—Трудовых Лагерей и колоний "Gławnoje Uprawlenije Isprawitielno-Trudowych Łagieriej i Kolonij" (Główny Zarząd Poprawczych Obozów Pracy). W rzeczywistości, w różnych okresach, instytucja ta nosiła różne nazwy. Jej zastosowanie do okresu stalinizmu, albo do całej historii ZSRR, wywodzi się od tytułu książki Aleksandra Sołżenicyna Archipelag GUŁag. Jako synonim stosowane jest określenie łagry od ros. słowa obóz (лагерь, łagier).
Historia GUŁagu
System obozów powstał wkrótce po rewolucji październikowej. Obok przedrewolucyjnego systemu penitencjarnego powstała sieć tzw. miejsc zamknięcia CzeKa; oprócz tego funkcjonował podporządkowany CzeKa (należał do tej organizacji m.in Feliks Dzierżyński) system obozów dla jeńców i uchodźców, a od 1919 roku - obozy pracy przymusowej (stosowano też nazwę obozy koncentracyjne). Obozy te miały charakter raczej doraźnych środków: CzeKa walczyła z przeciwnikami politycznymi raczej poprzez masowe rozstrzeliwania; chaos gospodarczy a później bezrobocie okresu NEP-u powodowało, że trudno było o samowystarczalność obozów.
Zalążkiem Gułagu jako miejsca izolowania i niewolniczej pracy osób podejrzanych politycznie był założony w 1923 na Wyspach Sołowieckich obóz szczególnego przeznaczenia - osławione Sołowki (Соловецкий лагерь особого назначения, СЛОН). Aż do roku 1929 w którym proklamowano masową kolektywizację - był to jedyny obóz dla więźniów politycznych, kierowany przez OGPU. Masowość procesów chłopów-kułaków i innych osób, określanych jako "pomocnicy kułaków", jak również szkodników w dziele industrializacji: duchownych, działaczy kulturalnych, otwarcie krytycznych wobec władz inteligentów oraz działaczy partyjnych związanych z wewnątrzpartyjną opozycją spowodował konieczność budowy potężnego systemu łagrów. Jednocześnie plany industrializacji wymagały taniej, zdyscyplinowanej siły roboczej do dyspozycji państwa.
W roku 1929 utworzono sześć nowych łagrów OGPU: Wiszerski, Północny, Kazachstański, Dalekowschodni, Syberyjski i Środkowo-Azjatycki. W 1930 roku zostały one razem z Sołowkami podporządkowane jednolitej centrali Zarządowi Obozów OGPU (Управление лагерями ОГПУ, УЛАГ), przemianowanym w następnym roku w Główny Zarząd Obozów - Gułag, którego nazwa stała się symbolem sowieckiego aparatu masowego terroru. Od lipca 1929 roku do stycznia 1930 liczba więźniów obozów OGPU wzrosła z 22 do 95 tysięcy i dalej szybko wzrastała (w styczniu 1934 wynosiła ponad 500 tysięcy).
Łagry powstawały często w oddalonych, słabo zaludnionych obszarach, w których budowano ważne obiekty przemysłowe lub transportowe. Model wykorzystywania pracy niewolniczej powstał przy budowie pierwszej "wielkiej budowy komunizmu" Kanału Białomorsko-Bałtyckiego (1931-1932). Budowa ta wykazała władzom, że więźniowie stanowią najlepszy rezerwuar siły roboczej w warunkach gospodarki planowej, a policja polityczna - OGPU najlepiej może organizować takie budowy i eksploatować pracę więźniów. OGPU mogło bowiem - dysponując prawem zsyłki, możliwością swobodnego fabrykowania zarzutów, aresztowania i skazywania na obóz potrzebnych specjalistów - regulować dopływ siły roboczej. Sukces budowy kanału Białomorsko-Bałtyckiego skłonił władze do planowania kolejnych kanałów (Moskwa-Wołga, Wołga-Don), magistrali kolejowych (Bajkalsko-Amurska, Workucka)
W 1934 Gułag został włączony w strukturę NKWD ZSRR przy jednoczesnym wcieleniu obozów, będących dotychczas pod zarządem ministerstw sprawiedliwości republik związkowych. W 1939 do GUŁagu włączono także tzw. kolonie pracy dla małoletnich oraz więzienia tranzytowe. Niektóre obozy były jednak podporządkowane innym instytucjom. W marcu 1953 GUŁag podporządkowano Ministerstwu Sprawiedliwości ZSRR, a następnie Ministerstwu Spraw Wewnętrznych ZSRR. W styczniu 1935 roku system obejmował milion więźniów, w 1938 przekroczył 2 miliony, a najwyższą liczebność osiągnął w 1950 roku - 2,6 miliona. Centrala Gułagu stała się także ważnym ośrodkiem administracji gospodarczej, przejmując nadzór nad przemysłem drzewnym, budownictwem kolejowym, drogowym, wodnym oraz przemysłowym.
Rozwiązany decyzją Ministerstwa Spraw Wewnętrznych ZSRR z 20 stycznia 1960, jednak ostatni więźniowie opuścili obozy dopiero w 1987 (zob. Perm-36).
Inne hasła zawierające informacje o "Gułag":
Wiktor Sukiennicki
...
Stepan Bandera
...
Lagier
...
Warłam Szałamow
...
Stanisław Swianiewicz
...
Anatol Krakowiecki
...
Jerzy Jochimek
...
Anne Applebaum
roku
1996
nagrodę im. Adolpha Bentincka. Za wydaną w
2003
roku książkę
Gułag
otrzymała
Nagrodę Pulitzera w 2004
w kategorii "General nonfiction". Obecnie mieszka ...
Powstanie więźniów w Kengirze
...
Powstanie norylskie
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Gułag":
232 Kultura i nauka w latach 1945 ? 2003 (plansza 11)
człowieka. Znani pisarze II połowy XX wieku to Aleksander Sołżenicyn autor Archipelagu Gułag opisującego funkcjonowanie obozów w ZSRR i ukazującego ludzkie cierpienie i ból. ...
203 Okres międzywojenny na świecie. Postęp techniczny i kryzys gospodarczy (plansza 9)
...
203 Okres międzywojenny na świecie. Postęp techniczny i kryzys gospodarczy (plansza 13)
...
|
