Gryka zwyczajna
Systematyka [1]
Domena :	eukarionty
Królestwo :	rośliny
Klad :	rośliny naczyniowe
Klad :	rośliny nasienne
Klasa :	okrytonasienne
Rząd :	goździkowce
Rodzina :	rdestowate
Rodzaj :	gryka
Gatunek :	gryka zwyczajna
Nazwa systematyczna
Fagopyrum esculentum Moench Methodus 290. 1794
Synonimy
Fagopyrum sagittatum Gilib.

Gatunek leczniczy

Rozwijający się kwiatostan

Talerzowanie ścierniska po uprawie gryki

Gryka zwyczajna (Fagopyrum esculentum Moench) – gatunek rośliny z rodziny rdestowatych . Występuje w klimacie umiarkowanym. Pochodzi ze wschodniej i środkowej Azji . W Polsce jest gatunkiem uprawianym, czasami przejściowo dziczejącym ( efemerofit , archeofit )^[2].

Morfologia

Łodyga

naga, obła, zielona, czerwieniejąca od chwili kwitnienia, rozgałęziająca się tylko do kwiatostanów. Wysokość od 15 do 60 cm (tetraploidy do 100).

Liście

skrętoległe, ogonkowe, trójkątnie sercowate do strzałkowatych, przylistki zrośnięte w tutkowatą pochwę .

Kwiaty

Z ośmioma pręcikami i jednym trzyszyjkowym słupkiem. Okwiat biały, poprzez różowy do czerwonego, pięciodziałkowy. Kwiaty wonne, jak cała roślina i owoce.

Owoc

trójkątny orzech , o prostych, ostrych kantach.

Gatunki podobne

Gryka japońska (F. sagittatum var. emarginatum) – uprawiana głównie w Azji Północnej.

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna . Kwitnie od lipca do sierpnia, jest obcopylna . Najważniejsi zapylacze to pszczoły i muchówki .

Zastosowanie

• Roślina uprawna – na świecie najwięcej gryki uprawia się w krajach byłego ZSRR (w szczególności byłe republiki środkowoazjatyckie), Chiny oraz Stany Zjednoczone i Kanada, gdzie jest traktowana głównie jako roślina pastewna. W Polsce głównym regionem upraw są okolice Janowa Lubelskiego, szczególnie gmina Godziszów , która jest zagłębiem gryczanym.
  • Historia uprawy: grykę zaczęto uprawiać ok. 2000 r p.n.e. w górskich rejonach płn. Indii (dziś częściowo Pakistan). Stamtąd uprawa zawędrowała do Chin, Korei i Japonii, jednocześnie rozpowszechniając się w Azji Środkowej. Kaszę gryczaną znali już Hunowie , ale jako koczownicy nie wprowadzili jej uprawy do Europy. Gryka w Europie środkowej była znana już w neolicie. W XIII-XIV wieku jej uprawa rozpowszechniła się na zachód Europy.
• Roślina lecznicza
  • Surowiec zielarski : ziele gryki (pozyskiwane w czasie kwitnienia) – Herba Fagopyri esculenti oraz ziarna (orzeszki).
  • Skład chemiczny ziela: flawonoidy : głównie rutyna (witamina P) do 5% zawartości (dawniej główne źródło jej pozyskiwania, stosowana jako lek rozszerzający naczynia), kwercetyna , hiperozyd. Także kwasy organiczne: galusowy , kawowy , protokatechonowy i chlorogenowy .
  • Skład chemiczny ziarna (orzeszków): skrobia (do 84%), nieco cukrów, dużo białka, tłuszcze, kwasy (jabłkowy i cytrynowy), witaminy B1, B2, P i PP, wreszcie cała gama soli mineralnych (żelazo, nikiel, kobalt, wapń, fosfor, miedź, cynk, bor i jod)
  • Działanie i zastosowanie: ziarna (orzeszki) gryczane jako takie nie posiadają wartości leczniczej, ale za to poważną wartość dietetyczną. Spożywanie kaszy gryczanej lub używanie w kuchni gryczanej mąki jest korzystne dla organizmu człowieka, kasze dostarczają bowiem wielu niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania składników.

Pędy gryki lub same liście używane są w niektórych rejonach Azji jako jarzyna. Prócz tego mają one poważne zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym. Ponieważ zawierają ogromne ilości rutyny, służą do jej pozyskiwania. Liście gryki stosuje się w leczeniu żylaków (w tym również hemoroidów) nadciśnienia tętniczego (pomocniczo), krwawień z nosa i przewodu pokarmowego, a przede wszystkim dla wzmocnienia naczyń włosowatych .

• Roślina paszowa : odpady z przerobu "ziarna" (łuski i pył) są cennym dodatkiem do pasz. Plewy i słoma wartością pokarmową zbliżone są do zbóż jarych, ale nie wolno ich używać do skarmiania białych zwierząt, u których powoduje tzw. gryczaną wysypkę (ziele gryki zawiera naftodiantron, czynnik powodujący uczulenie na światło (fagopiryzm)). Zjadana przez zwierzęta o białej lub pstrej sierści wywołuje u nich pod wpływem słońca zapalenie skóry^[3].

• Suche łęty gryczane w czasie spalania wydzielają duże ilości dymu, co wykorzystuje się w sadownictwie do zadymiania kwitnących sadów w okresach wiosennych przymrozków.
• Sztuka kulinarna
  • Wartości odżywcze: nasiona gryki zawierają od 10 do 16% białka, w zależności od strefy uprawy, (im cieplej tym większa zawartość białka), są one cenniejsze niż białka zbóż, a zbliżone wartością i strawnością do białek roślin strączkowych.
  • Grykę wykorzystuje się w Polsce jako materiał do produkcji kaszy gryczanej , kaszy krakowskiej i płatków gryczanych . W Indiach traktowana jest jako zboże chlebowe, w Chinach i Japonii mąka gryczana jest podstawową mąką lub dodatkiem do produkcji makaronów.
• Roślina miododajna : może dać 60-100 kg pożytku z ha.

Przypisy