Grupa społeczna – w psychologii społecznej i socjologii zaliczany do zbiorowości społecznej zbiór co najmniej trzech osób, którego członkowie współdziałają ze sobą na zasadzie odrębności od innych, w celu zaspokajania własnych potrzeb , charakteryzujący się trwałą strukturą i względnie jednolitym systemem norm i wartości .

W socjologii pojęcie to jest uznawane za jedno z podstawowych, choć nie jest jednoznacznie rozumiane w różnych szkołach socjologicznych. W niektórych przypadkach pojęcie to było odrzucane jako stworzony na potrzeby nauki artefakt . W najszerszym rozumieniu jest to zbiór jednostek, między którymi zachodzą istotne stosunki społeczne.

Cechy konstytuujące grupę społeczną

1. Składa się z minimum trzech osób. W niektórych przypadkach zakłada się, że do utworzenia grupy społecznej wystarcza dwie osoby, jednakże dopiero przy trzech osobach występować może struktura społeczna i niektóre typy stosunków społecznych (m.in. tworzenie koalicji , opozycji , mediacji ), kontroli społecznej.
2. Zachodzą w niej trwałe, częste i bezpośrednie interakcje nastawione na wspólne osiąganie wyznaczonego celu. Socjologami, którzy podkreślali te cechę jako konstytuującą grupę społeczna byli przede wszystkim George Homans i Robert K. Merton .
3. Grupa społeczna charakteryzuje się względnie trwałą strukturą społeczną . Każdy jej członek zajmuje określoną pozycję i między nim a innymi członkami występują więzi społeczne . Miejsce w strukturze jest powiązane z przestrzeganiem przez jednostkę przyjętych w grupie norm społecznych .
4. Grupę społeczną ująć można więc jako system statusów społecznych a także jej strukturę można ujmować jako powiązane ze sobą role społeczne wynikające z pozycji społecznych odgrywających je członków.
5. Członkowie należący do grup społecznych mają świadomość przynależności do grupy oraz istnieją mniej lub bardziej wyraźne kryteria wyodrębniające tę grupę z szerszego otoczenia. Aspekt świadomościowy podkreślany był przede wszystkim w socjologii humanistycznej , m.in. przez Floriana Znanieckiego .

Struktury wewnątrzgrupowe

W grupach społecznych wyróżnić można trzy typy struktur społecznych: strukturę komunikacji, strukturę przywództwa ( władzy ) oraz strukturę socjometryczną .

• Struktura komunikacji odnosi się do sieci wzajemnych interakcji w grupie, co jest istotne ze względu na szybkość przepływu informacji przy realizowaniu przez grupę celów.
• Struktura przywództwa określa relacje poddaństwa i dostęp do władzy jednostek znajdujących się w grupie. Ze względu na styl kierowania grupą jednostki mogą mieć większy lub mniejszy wpływ na podejmowane decyzje. W przypadku tej struktury istotne jest zarówno przywództwo formalne w grupie, jak i istnienie przywództwa nieformalnego.
• Struktura socjometryczna określa wzajemne postawy jednostek względem siebie, przede wszystkim więzi emocjonalne, które spajają grupę . Struktura ta kształtuje się pod wpływem indywidualnych potrzeb afiliacyjnych jednostek.

Spójność grupy

Jedną z ważniejszych zmiennych określających grupę społeczną jest spójność grupy (spoistość), która określa grupę jako zintegrowaną całość, brak występowania klik oraz wysokim stopniem konformizmu jednostek wobec norm i celów grupowych. Zazwyczaj spójność jest najwyższa w grupach małych, ze względu na silniejszą kontrolę społeczna względem postaw, norm i wartości.

Grupa społeczna a jednostka

Grupa społeczna wywiera na jednostki "nacisk" na podporządkowanie się wobec panujących w niej norm i wartości , przez co np. podczas socjalizacji "przekształca się" ona z jednostki biologicznej w jednostkę społeczną . W miarę wzrostu liczebności grupy, rośnie liczba możliwych stosunków interpersonalnych w niej zachodzących. Można to opisać wzorem [n(n-1)]\2, gdzie "n" oznacza liczbę członków.

Wymagania stawiane członkom grupy zamykają się w dwóch poziomach: wzór fizyczny (pozytywny – cechy fizyczne wymagane i negatywny – niepożądane) oraz wzór moralny – zespół cech jakie jednostka powinna wykazywać w swoim postępowaniu.

Suma dążeń członków do realizowania zadania zbiorowego wyraża się wolą zbiorową grupy. Jej istnienie przejawia się konsekwentnym i efektywnym realizowaniem zadań (świadomie określone skutki, które grupa jako całość chce wywołać). Często jest to podłożem dla zjawiska solidarności grupy.

Zbyt silne identyfikowanie się z grupą społeczną, występujące w tzw. "grupach żarłocznych" czy "grupach totalnych" prowadzi do patologicznego konformizmu , co objawia się m.in. syndromem grupowego myślenia .

Wzrost liczebności grupy

Wraz ze wzrostem liczebności grupy pogarsza się aktywne uczestnictwo członków grupy w jej działaniu ( Prawo Olsona ), rozrost grupy nie jest uzasadniony funkcjonalnie ( Prawo Parkinsona ).

• zwiększanie liczby członków obniża możliwość osiągnięcia celu, chyba, że dokonamy podziału na grupy zadaniowe (wtedy możliwość osiągnięcia wyznaczonych zadań wydatnie się zwiększa)
• zwiększanie liczby członków zmniejsza jednolitość grupy
• w dużych grupach obniża się częstość i jakość komunikacji
• tylko proste idee są w stanie poruszać masy – to, co ma być wspólne dla wszystkich musi zostać przystosowane przez najprymitywniejszych ( Georg Simmel )

Rodzaje grup społecznych

• Grupa społeczna zazwyczaj posiada określone kryteria rekrutacji członków i funkcje członka grupy (czyli jego powinności względem niej). Ze względu na kryteria przyjęć do grupy można wyróżnić grupy ekskluzywne , w których kryteria te są fundamentalne przy rekrutacji nowych członków oraz grupy inkluzywne , w których kryteria są mniej istotne.
• Można różnicować grupy ze względu na wielkość. Grupy małe to takie, gdzie członkowie mają możliwość kontaktu bezpośredniego. W grupach dużych niemożliwy jest model komunikacji "każdy z każdym". W niektórych ujęciach duże grupy określane są jako Wielkie struktury społeczne i nie są uznawane za grupy społeczne.
• Ze względu na formalizację struktury i stosunków społecznych w grupie jak również stosunków społecznych członków grupy z zewnętrznym środowiskiem, wyróżnić można grupy formalne i grupy nieformalne
• Ze względu na utożsamianie się jednostek z grupą, jej normami i wartościami wyszczególniane są grupy odniesienia .
• Typologia grup społecznych Charlesa Cooleya wyróżnia także grupy pierwotne oraz grupy wtórne .

Literatura

Zobacz też

• mała grupa społeczna
• kategoria społeczna , społeczeństwo , społeczność lokalna
• organizacja
• socjometria
• samokategoryzacja
• syndrom grupowego myślenia
• tłum , wspólnota , zrzeszenie