GRU ( ros. ГРУ, Главное Разведывательное Управление; Gławnoje Razwiedywatielnoje Uprawlenije (Główny Zarząd Wywiadowczy)), w pełni oficjalnie II Zarząd Główny Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich/ Federacji Rosyjskiej, Jednostka Wojskowa 44388. Instytucja wywiadu wojskowego ZSRR , Rosji . Po rozpadzie ZSRR , wobec znaczącej redukcji aparatu i ograniczenia zakresu działalności cywilnych służb specjalnych wyrosłych na gruzach KGB , znaczenie GRU znacznie wzrosło.

Historia

GRU zostało utworzone 21 października 1918 roku, dekretem Lenina na wniosek komisarza wojny Lwa Trockiego , jako Registupr – (Registracyonnoje Uprawlenie – Zarząd Rejestracyjny Sztabu Polowego Rewolucyjnej Rady Wojennej) Zarząd Rozpoznawczy Sztabu Operacyjnego Republiki. Trzy lata później, w związku z reorganizacją organów kierowniczych Armii Czerwonej , struktura ta stała się Razwieduprem – Razwiedywatielnym Uprawleniem (Zarządem Wywiadowczym, IV Zarządem Sztabu Generalnego).

Nazwa GRU pojawiła się oficjalnie dopiero w lutym 1942 roku. Używano jej jednak niemal od samego początku. W myśl założeń, nowo utworzony organ miał służyć jako struktura nie tyle zastępująca dotychczasowe służby wywiadowcze na szczeblu sztabów armii, co koordynująca ich działania i przedstawiająca sztabowi generalnemu kompleksową ocenę sytuacji militarnej. Poza gromadzeniem danych rozpoznania strategicznego i rozpoznania taktycznego, od pierwszych chwil swojego istnienia, GRU zajmowało się wywiadem gospodarczym, ze szczególnym uwzględnieniem przemysłu zbrojeniowego.

Od momentu powstania, GRU miało ściśle określone kompetencje do prowadzenia operacji wywiadowczych jedynie za granicą; wszelkie działania kontrwywiadowcze skupiano w CzeKa . Regułę tę złamano jednak w 1953 roku, gdy wywiadem wojskowym posłużono się do rozgrywki z Ławrentijem Berią i MVD . Działania aparatu wywiadu wojskowego często dublowały się z posunięciami OGPU / NKWD , a zwłaszcza INO , wydawało się jednak, iż kierownictwo polityczne akceptowało ten konflikt kompetencji, dawało to bowiem możliwość rzetelnej weryfikacji uzyskiwanych danych.

We wszystkim, co miało związek z działalnością wywiadowczą, nie brano pod uwagę rachunku ekonomicznego. Jedynym kryterium była liczba zgromadzonych informacji, a nie sprecyzowany podział kompetencji pomiędzy poszczególne agencje wywiadowcze, oraz nieunikniona w tej sytuacji rywalizacja. Dublowanie działań było dodatkowym instrumentem, pozwalającym na skuteczną kontrolę.

Jednakże w wydanej w 1962 roku monografii: The Soviet High Command, jeden z czołowych zachodnich specjalistów w dziedzinie historii wojskowo-politycznej, John Erickson, zauważa: Siły Zbrojne i Tajna Policja wciągnięte zostały w groźny dla obu stron konflikt i pogrążyły się w nim bez reszty. Wkrótce przekształcił się on w walkę na śmierć i życie.

Już na początku swego istnienia w 1919 roku GRU przeszło czystkę zwaną też czasem upustem krwi, stanowiącą przedsmak zbrodni, które w epoce stalinowskiej zdziesiątkowały radziecki establishment wojskowy. Do kolejnej czystki doszło w listopadzie 1920 roku, na polecenie Lenina , który nakazał rozstrzelanie setek funkcjonariuszy wywiadu, winnych wcześniejszej mylnej oceny sytuacji w Polsce . GRU jednak szybko otrząsnęło się z jej skutków.

W latach 20. i 30., zanotowało na swoim koncie szereg sukcesów, zdobywając tajne informacje natury militarnej, dotyczące sił zbrojnych Niemiec , Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych .

Okres czystek stalinowskich ( 1937 - 1938 )

W latach 1929 - 1930 na polecenie Stalina przeprowadzono czystkę, której ofiarą padła pewna liczba wyższych rangą wojskowych. Aresztowano wtedy ok. 5% dowódców GRU, relatywnie mniej niż w innych kręgach aparatu władzy. Pierwszymi ofiarami czystki, która rozpoczęła się w 1935 roku, stali się funkcjonariusze NKWD – głównie ci przebywający na placówkach za granicą kraju. Zadanie ich eliminacji Stalin powierzył GRU. Likwidacją oficerów NKWD osobiście kierował ówczesny szef GRU, Jan Berzin , który wraz z gronem zaufanych pomocników wyjechał z Moskwy na Daleki Wschód .

Po rozprawie z NKWD na Dalekim Wschodzie nadzorował on czystkę funkcjonariuszy w Hiszpanii , teoretycznie nadal pozostając szefem GRU. W Moskwie jednak faktyczne obowiązki szefa wywiadu wojskowego przejął najpierw Unszlicht, a następnie Siemion Uricki .

Kolejną czystkę radzieckiej kadry oficerskiej Stalin rozpoczął w 1937 roku po aresztowaniu i skazaniu marszałka Michaiła Tuchaczewskiego . Setki oficerów zgładzono, setki innych znalazło się w obozach pracy, tzw. gułagach . Aresztowany i rozstrzelany został również pełniący obowiązki szefa GRU Siemion Uricki . Wysłani za granicę funkcjonariusze NKWD mordowali oficerów wywiadu NKWD i GRU, którzy odmawiali powrotu do kraju. Jednym z wykonawców wyroków śmierci był młody oficer Iwan Sierow , przeniesiony do NKWD z sił zbrojnych przyszły szef KGB , a później GRU. W wydanej w 1984 roku książce: Inside Soviet Military Intelligence (wyd. pol. GRU, 1999) Wiktor Suworow pisze – Podczas czystki w 1937 roku GRU zostało całkowicie zniszczone, represje dotknęły nawet babcie klozetowe i kucharzy, znajdujących się na jego liście płac.

Po roku rozpoczęła się rekonstrukcja aparatu GRU, ale rozbiła je kolejna fala terroru, latem 1938 roku. Były szef GRU, Jan Berzin , zamordowany został 28 czerwca 1938 roku, po powrocie z Hiszpanii do Moskwy. W okresie szczytowego nasilenia terroru kontrolę nad radzieckim wywiadem wojskowym przejął szef NKWD Nikołaj Jeżow , jednak i on został wkrótce odsunięty od władzy, a później zamordowany.

O konieczności rekonstrukcji rozbitego doszczętnie Sztabu Generalnego przekonała Stalina krótka, ale nadspodziewanie trudna wojna z Finlandią 1939 - 1940 . Jednym z wielu niepowodzeń w wojnie z Finlandią była operacja Specnazu pod dowództwem gen. Chadzi-Umara Mamsurowa. Ludzie Mamsurowa, którzy mieli wziąć żywcem kilku jeńców fińskich i wydobyć z nich informacje, nie byli w stanie wykonać tego zadania. Mimo niepowodzenia, akcję Specnazu można uznać za prototyp nowego rodzaju operacji specjalnych GRU. GRU, na czele którego stanął Filip Golikow , zostało szybko odbudowane. W przeddzień inwazji niemieckiej na ZSRR GRU przekazywało Moskwie ostrzeżenia o narastającej groźbie wybuchu wojny, jednak wszystkie tego rodzaju informacje były ignorowane przez Stalina.

II wojna światowa

W czasie II wojny światowej radziecki wywiad wojskowy funkcjonował stosunkowo sprawnie, mimo że powietrzna ofensywa niemiecka rozpoczęta 22 czerwca 1941 roku sparaliżowała jego zadania w pierwszym roku wojny. Jednak już w okresie walk o Stalingrad zimą 1942 / 1943 roku, GRU w pełni odzyskało zdolność operacyjną. W czasie wojny agentom GRU udało się poprzez kontakty szwajcarskie przeniknąć do niemieckiego Sztabu Generalnego (Operacja – Dora – Lucy) oraz wykraść amerykańskie sekrety atomowe poprzez Kanadę .

GRU kontrolowało też poczynania Richarda Sorgego, legendarnego agenta radzieckiego w Japonii . Działania radzieckich attaché wojskowych w Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii przyniosły w efekcie ZSRR całe tony dokumentów dotyczących planów wojennych i uzbrojenia. Za zasługi wojenne tytuł Bohatera ZSRR otrzymało 121 osób związanych z GRU.

W lutym 1942 roku wywiadowi nadano status Zarządu Głównego Wywiadu (GRU) wraz z czasowym podporządkowaniem mu służby kontrwywiadu, który podlegać miał bezpośrednio komisarzowi obrony, czyli Stalinowi. We wrześniu dokonano podziału kompetencji pomiędzy GRU a nowo utworzoną służbę kontrwywiadu wojskowego Sztabu Generalnego Smiersz .

Do zadań pierwszego należał wywiad strategiczny, który rozumiano jako wszelką działalność zagraniczną i na zapleczu frontu na terenach okupowanych przez Niemców, łącznie jednak z werbunkiem agentury. Zarząd Wywiadu Sztabu Generalnego miał o wiele skromniejsze możliwości, koordynując aktywność oddziałów rozpoznawczych i wywiadowczych, działających na szczeblu frontów armii.

Kolejną reformę przeprowadzono w kwietniu 1943 roku. Zarządowi Wywiadu podporządkowano cały wywiad taktyczny, łącznie z dywersją i partyzantką. GRU zajmowało się odtąd wyłącznie wywiadem zagranicznym.

Lata powojenne

W 1947 Stalin podjął decyzje o wyjęciu wywiadu spod kompetencji zarówno Ministerstwa Obrony, jak i MGB (Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego). Utworzona została nowa agencja wywiadu zagranicznego - Komitet Informacji (KI), pod kierownictwem Wiaczesława Mołotowa , ludowego komisarza spraw zagranicznych. Organizacja ta przetrwała do 1951 . GRU udało się wyzwolić spod jej kontroli w połowie 1948 .

Szefem GRU mianowano często wysokiego rangą oficera organów bezpieczeństwa państwowego ( NKWD - KGB ), na przykład od 1958 do 1963 na jego czele stał gen. płk Iwan Sierow , były naczelnik SPO GUGB NKWD, później oficer Smiersza , następnie przewodniczący KGB . Za jego kadencji GRU stało się organizacją do cna skorumpowaną. Gen. Piotr Iwaszutin były oficer NKWD / KGB , piastował to stanowisko przez 24 lata (Od 1963 do 1987 roku), doprowadzając nieudolność i korupcję do rozmiarów, o jakich nie śniło się nawet jego poprzednikom. Za jego rządów kilku wyższych rangą oficerów GRU zbiegło na Zachód.

Wszystko wskazuje na to iż to GRU przeprowadziła zamach na papieża Jana Pawła II ^[]. Takie są ustalenia tzw. komisji Mitrochina włoskiego parlamentu.

Gen. Wladlen Michajłow , szef GRU od 1987 do 1991 , nie mógł wylegitymować się ani wcześniejszą służbą w wywiadzie wojskowym, ani też żadnymi umiejętnościami w tej dziedzinie. Za jego kadencji decyzje w sprawach bieżących podejmowali trzej zastępcy, pełniący na zmianę obowiązki przewodniczącego.

Niemal w przededniu rozpadu Związku Radzieckiego stanowisko szefa GRU objął gen. płk Jewgienij Timochin , oficer wojsk obrony powietrznej, również nie mający żadnego doświadczenia w pracy wywiadu. W 1992 jego miejsce zajął gen. Fiodor Ładygin .

Pod koniec lat 80. XX wieku radziecki wywiad wojskowy zatrudniał łącznie około 100 tysięcy mundurowych funkcjonariuszy. W terenie GRU nadzorowało sztaby wywiadowcze w związkach taktycznych wyższego rzędu, 180 batalionów (każdy składający się z 340 ludzi) i około 700 samodzielnych kompanii rozpoznawczych. GRU podporządkowane były także sztaby wywiadu przy dowództwach flot oraz sztaby Strategicznych Sił Rakietowych, Sił Powietrznych i Sił Obrony Powietrznej. Zarząd Wywiadu Przestrzeni Kosmicznej GRU koordynował gromadzenie danych wywiadu satelitarnego, a VI Zarząd GRU, zajmujący się wywiadem łączności, miał pod swoją pieczą system rozsianych po całym świecie radioelektronicznych urządzeń nasłuchowych.

Wszystko wskazuje na to, że w tym okresie skala operacji wywiadowczych GRU przeciwko Stanom Zjednoczonym , zwłaszcza w zakresie pozyskiwania tajnych informacji dotyczących zaawansowanych technologii i badań naukowych, była znacznie większa niż zakres operacji prowadzonych przez KGB .

GRU podlega także specjalna formacja dywersyjna Specnaz o charakterze zbliżonym do jednostek specjalnych sił zbrojnych USA: Zielonych Beretów i Delta Force w wojskach lądowych oraz Seal w marynarce. GRU odpowiada za wyszkolenie oddziałów Specnazu, ich administrację i użycie w operacjach wojennych. Jednakże jednostki Specnazu zostały poddane kontroli KGB przy wykonywaniu operacji specjalnych m.in. w Czechosłowacji w 1968 i Afganistanie w grudniu 1979 roku, kiedy został zamordowany prezydent tego kraju.

Oficerów GRU kształcono w kilkunastu szkołach wyższych i instytucjach naukowych. Studia trwały trzy lub pięć lat. Najważniejszą uczelnią, w której kształcono kadry GRU, była moskiewska Wojskowa Akademia Dyplomatyczna. Oficerowie GRU studiowali również na wydziałach wywiadu w Akademii Sztabu Generalnego, centrum szkolenia nielegalów, Akademii Wojskowej im. Frunzego, Akademii Marynarki Wojennej, Wojskowej Akademii Łączności, Wojskowym Instytucie Języków Obcych, Akademii Wojsk Łączności, Wyższej Szkole Radioelektronicznej Marynarki Wojennej, na wydziale Specnazu Wyższej Szkoły Wojsk Powietrznodesantowych w Riazaniu, w kijowskiej Wyższej Szkole Dowodzenia i Wojskowej Lotniczej Akademii Inżynieryjnej w Charkowie. Dodatkowo agentów GRU szkolono w różnych dziedzinach rzemiosła szpiegowskiego w specjalnych szkołach szpiegów.

Reorganizacje

Radziecki / Rosyjski wywiad wojskowy przechodził ogromne reorganizacje jeżeli chodzi o nazwę oraz podporządkowanie w hierarchi wojskowej , zwłaszcza w okresie II wojny światowej i latach następnych. Mimo iż potocznie nazywano GRU Gławnoje Razwiedywatielnoje Uprawlenije, owej nazwy używano dopiero od lutego 1942 roku
Radziecki wywiad wojskowy występował jako:

W okresie od IX 1947 do I 1949 GRU wchodził w sklad Komitetu Informacji przy Radzie Ministrów ZSRR , w resorcie obrony funkcjonowała w tym czasie niewielka specjalistyczna Służba Wywiadowczo Dywersyjna Ministerstwa Sił Zbrojnych ZSRR .

Obecna struktura

W chwili obecnej GRU tworzy 18 zarządów, z których najważniejsze oznaczono liczbami porządkowymi od 1 do 12:

Zarząd I – Europa

Zarząd II – Ameryka Północna, Południowa, Wielka Brytania, Australia, Nowa Zelandia

Zarząd III – Azja

Zarząd IV – Afryka

Zarząd V – rozpoznanie operacyjne

Zarząd VI – rozpoznanie radiowo-techniczne

Zarząd VII – NATO

Zarząd VIII – inne wybrane państwa

Zarząd IX – technologie wojskowe

Zarząd X – wojskowo-gospodarczy

Zarząd XI – doktryny militarne i uzbrojenie

Centrala GRU mieści się w Moskwie przy Choroszewskim Prospekcie, w pobliżu dawnego lotniska Chodynka. Centralny gmach kompleksu budynków GRU, nazwany został przez funkcjonariuszy zachodnich służb wywiadowczych Akwarium. Centralna stacja nasłuchu i radiowywiadu GRU mieści się w bazie w Watutinkach niedaleko od Troicka.

Szefowie Razwiedupru i GRU

Żołnierze Razwiedupru i GRU , którzy przeszli na stronę obcych wywiadów

• Piotr Popow
• Dimitrij Polakow
• Oleg Pieńkowski
• Władimir Rezun (Wiktor Suworow)
• Walter Kriwicki
• Igor Guzenko

Znani agenci wywiadu Razwiedupru i GRU

• Mieczysław Moczar
• Richard Sorge
• Whittaker Chambers
• Leopold Trepper
• Artur Ritter-Jastrzębski

Bibliografia

• Wiktor Suworow , GRU – radziecki wywiad wojskowy, wydawnictwo Adamski i Bieliński, Warszawa 2002,
• Wiktor Suworow , Akwarium, wydawnictwo Adamski i Bieliński, Warszawa 2002,

Linki zewnętrzne

• GRU – wywiad z Wiktorem Suworow na temat związków GRU i WSI
• Dane ze strony FAS (ang.)
• Dane ze strony Global Security (ang.)
• Obszerne dane z www.agentura.ru (ros.)

Źródła

• Piotr Kołakowski – NKWD i GRU na ziemiach Polskich 1939-1945 (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu) – Dom wydawniczy Bellona Warszawa 2002
• Guido Knopp – Elita Szpiegów (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu) Dom Wydawniczy Bellona Warszawa 2004
• Norman Polmar and Thomas B. Allen – Spy Book: The Encyclopedia of Espionage, 1997
• M. Malinowski – Soviet Military Intelligence in NYC 1985-1991, New York Post 2001
• Pierre de Villemarest, GRU, Radziecki super wywiad, Wydawnictwo Editions Spotkania, Warszawa 1992, przekład Maria Żukowska,