Starogard Gdański
Panorama miasta Panorama Rynku miasta z widokiem na kamieniczki
Herb Flaga Herb Starogardu Gdańskiego Flaga Starogardu Gdańskiego
Województwo	pomorskie
Powiat	starogardzki
Gmina • rodzaj	Starogard Gdański miejska
Prawa miejskie	1348
Prezydent miasta	Edmund Stachowicz
Powierzchnia	25,28 km²
Ludność (2009) •  liczba •  gęstość	48 239 1908,2 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 58
Kod pocztowy	83-200
Tablice rejestracyjne	GST
Położenie na mapie Polski Starogard Gdański
53°58'N 18°32'E / 53.967, 18.533 Na mapach: 53°58'N 18°32'E / 53.967, 18.533
TERC ( TERYT )	6222913031
Miasta partnerskie	Białogród nad Dniestrem , Diepholz , Hillerød , Limerick
Urząd miejski ul. Gdańska 6 83-200 Starogard Gdański
Strona internetowa miasta

Starogard Gdański ( kaszb. Starogarda, niem. Preußisch Stargard) – miasto i gmina w województwie pomorskim , siedziba powiatu starogardzkiego oraz gminy Starogard Gdański . Miasto leży nad rzeką Wierzycą na Pojezierzu Starogardzkim , jest stolicą i centrum nadwiślańsko-pomorskiego regionu Kociewie , a także jednym z najstarszych miast na Pomorzu .

Według danych z 31 grudnia 2009 roku miasto miało 48 239 mieszkańców^[1].

Starogard Gdański leży przy skrzyżowaniu drogi krajowej nr 22 (szlak Berlin – Królewiec ) i drogi wojewódzkiej nr 222 ; w pobliżu przebiega autostrada A1 - 11km na wschód od miasta węzeł Swarożyn , 9 km na południowy wschód węzeł Pelplin .

W mieście ma swoja siedzibę Pomorska Wyższa Szkoła Polityki Społecznej i Gospodarczej. Komunikację w mieście zapewnia MZK Starogard Gdański .

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2010 powierzchnia miasta wynosi 25,28 km²^[2]. Miasto stanowi 1,88% powierzchni powiatu.

Według danych z roku 2002^[3] Starogard Gdański ma obszar 25,27 km², w tym:

• użytki rolne: 56%
• użytki leśne: 9%

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa gdańskiego .

Dzielnice

Dzielnice Starogardu Gd

Miasto zostało umownie podzielone na 8 dzielnic:

1. Centrum
2. Hermanowo
3. Kocborowo
4. Korytyba
5. Przylesie
6. Stadnina
7. Żabno
8. Łapiszewo

Historia

Herb miasta z połowy XIV wieku

Według badań archeologicznych gród wykształcił się w tym miejscu z osady neolitycznej sprzed ok. 4-5 tysięcy lat, jednak pierwsza wzmianka (Starigrod) pojawiła się w roku 1198 , w dokumencie księcia pomorskiego Grzymisława ofiarowującym gród rycerzom zakonnym św. Jana . W roku 1339 Krzyżacy nadali Starogardowi herb, zaś chełmińskie prawo miejskie nadane zostało w roku 1348 . Starogard przeciwstawiał się uciskowi krzyżackiemu m.in. wstępując w roku 1440 do Związku Pruskiego , przyczyniając się do powrotu w 1466 roku Prus Królewskich do Polski . W roku 1484 ogromny pożar zniszczył połowę miasta, zaś na początku drugiej połowy XVII wieku Starogard był okupowany przez Szwedów . W 1772 r. miasto zostało zajęte przez Prusy w wyniku I rozbioru Polski . W roku 1846 (2 lata przed Wiosną Ludów ) Florian Ceynowa pokierował chłopskim atakiem na garnizon wojsk pruskich w Starogardzie. Miasto powróciło do Polski 29 stycznia 1920 roku – nastąpił przemarsz wojsk gen. Józefa Hallera obejmujących miasto w imieniu Rzeczypospolitej . Na okres niemal całej II wojny światowej Starogard był okupowany przez Niemców , którzy w pobliskim Lesie Szpęgawskim dokonali masowych egzekucji zabijając ok. 7 tysięcy ludzi, w tym pacjentów szpitala dla umysłowo chorych w Kocborowie ^[4]. W roku 1950 do nazwy Starogard dodano "Gdański", w celu odróżnienia go od Stargardu na Pomorzu Zachodnim^[5]. W sierpniu 1980 w mieście wybuchają protesty i powstaje Międzyzakładowy Komitet Strajkowy. Obecnie Starogard Gdański to szybko rozwijający się ośrodek miejski w województwie. W ostatnich latach powstał C.H. Carrefour, Biedronka, Netto, Lidl, Polo Market, a obecnie planuje się zbudowanie galerii "Neptun", która ma powstać na terenach po byłym zakładzie obuwniczym. W roku 2008 otwarto Galerię Szwarc oraz galerię "Wierzyca", a w czerwcu 2009 centrum handlowe "KOCIEWIE". Urząd Miasta opracował program rewitalizacji śródmieścia oraz terenów po byłych zakładach młyńskich. Warto również dodać, że w mieście coraz lepiej funkcjonuje komunikacja miejska. W 2007 zakupiono 6 nowoczesnych autobusów Solaris Urbino 10 a w roku 2008 wycofano Jelcze z taboru MZK.

Zabytki

Rynek. W oddali zabytkowy kościół pw. św. Katarzyny

Miejski Ratusz przed Bożym Narodzeniem

Starogardzki Pałac Wiechertów

• Mury obronne z XIV wieku . Najlepiej zachowane od strony północno-zachodniej. Osiągają wysokość do 5 metrów, przy szerokości sięgającej prawie 2 metrów. Na przełomie lat 1309-1310, na polecenie wielkiego mistrza krzyżackiego, Teodot z Florencji przystąpił do prac nad przebudową dawnej wsi Starogard w miasto – twierdzę. Od około 1313 do 1320 roku zaczął otaczać 8,4 hektarowy teren zewnętrznym murem obronnym, posadowionym na fundamencie kamiennym, z bastionami w narożnikach i fosą. Potem rozpoczęto budowę bram z basztami, które ukończono w latach 1338-1340.
• Baszty :
  • Gdańska (Szewska) - Powstała około 1325 roku. Najlepiej zachowany obiekt gotyckiej architektury obronnej miasta, stojąca nad kanałem Wierzycy – dawniej fosy. Historycznie baszta pełniła służyła do obrony i strzegła bezpieczeństwa wjazdu do miasta przez Bramę Gdańską, z czasem zmianie uległa jej funkcja na obserwacyjno-obronną, w późniejszych latach znajdowało się w niej więzienie.
  • Tczewska (Młyńska) - Jest rekonstrukcją dawnych umocnień. Na kamiennych fundamentach osadzona została w pierwszej ćwierci XIV wieku. Dzięki prywatnemu właścicielowi w 1986 roku odtworzona została szachulcowa konstrukcja jej górnej kondygnacji oraz nakrycie dachowe. Dzisiaj wraz z odcinkiem narożnym murów obronnych stanowi urokliwy fragment średniowiecznej panoramy miasta.
  • Narożna (Książęca) - Największa z obecnie zachowanych w Starogardzie i zapewne najstarsza. Fundamenty mogą pamiętać wcześniejszą strażnicę książąt gdańsko-pomorskich lub starszą jeszcze czatownię, co tłumaczyło jej historyczną nazwę.
  • Wodna
• Gotycki kościół farny pw. św. Mateusza z XIV w., według starych przekazów wybudowany na miejscu pogańskiej świątyni Swaroga . Najstarszy zachowany kościół w mieście, początki fary sięgają, gdy powstała osada nad Wierzycą (XIV w.). Pierwotnie miała kształt odpowiadający obecnemu prezbiterium. Krzyżacy rozbudowali kościół, włączając w zwartą architektonicznie bryłę potężny korpus nawowy. Rozplanowano go na osi wschód-zachód w symetrycznym układzie trzech naw rozdzielonych filarami. Zachowane gwieździste sklepienie gotyckie w nawach. Jako nieliczna ze świątyń miejskich na Pomorzu, starogardzka fara otrzymała układ bazylikowych. Kościół aż do XVIII wieku otaczał cmentarz. Zachowały się charakterystyczne okrągłe wgłębienia w cegłach zewnętrznego muru, pochodzące z czasów krzesania ognia na potrzeby kultowe. Od południa umieszczono w XIX wieku kamienną tablicę epitafijną, która wyobraża postać zmarłego w 1483 roku starosty starogardzkiego i wojewody pomorskiego, Fabiana Legendorfa-Mgowskiego. Nad kruchtą południową w 1999 roku znalazła się replika najstarszej rzeźby spośród zabytków średniowiecznej snycerki pomorskiej – tzw. „Chrystus Starogardzki. Oryginał datowany na ok. 1320 r. znajduje się obecnie w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie . W południowej kruchcie jest kamienna kropielnica, którą jak głosi legenda wykuto z ogromnego posągu bóstwa słowiańskiego Swaroga. W kościele znajduje się wielki fresk „Sąd Ostateczny” z około XV w., odkryty dopiero w 1957 roku.
• Pałac Wiechertów (ok. 1900 r.) wraz z zespołem młynów ( 1872 r.). Tradycje młynarstwa w Starogardzie sięgają 1283 roku, kiedy to wzmiankuje się o istnieniu tutaj młyna wodnego. W 1871 roku nabył go Franciszek Wiechert przekształcając w wielkie przedsiębiorstwo rodzinne. Eklektyczny pałacyk o wysmakowanych formach zdobniczych, pochodzący z 1893 roku, kiedy to został przebudowany na cele reprezentacyjne rodu Wiechertów.
• Neogotycka synagoga z połowy XIX wieku . Budynek noszący cechy neogotyckiej architektury, na miejscu dawnego dworu krzyżackiego (znoszonego w wojnie szwedzkiej). Powstał w 1849 roku jako dom modlitwy miejscowej gminy żydowskiej, służyła celom kultowym aż do jesieni 1939 roku.
• Ratusz staromiejski z XVIII / XIX w. Posadowiony został na fundamentach gotyckich, pozostałości dawnego ratusza zniszczonego w pożarze 1484 roku i przebudowanego w XVIII wieku po zniszczeniach wojny szwedzkiej. Obecny pochodzący z początków XIX wieku, na fundamentach gotyckich, przebudowany ostatecznie w 1893 roku.
• Rynek wraz z zabytkowymi kamienicami, które posadowiono na średniowiecznych fundamentach i piwnicach – zasadniczo pochodzą z XIX i XX wieku.
• kościół św. Katarzyny z 1802 . W północno-wschodnim narożniku stargardzkiego Rynku usytuowany jest kościół św. Katarzyny z częściowo zachowanym autentycznym wystrojem wnętrza. Ta trójnawowa świątynia wzniesiona została w roku 1802 na fundamentach średniowiecznego kościoła, użytkowanego od roku 1577 przez luteran. Przebudowana w roku 1873 wieża kościoła św. Katarzyny jest najwyższym obiektem w starej części miasta i stanowi dobry punkt orientacyjny podczas wędrówek po Starogardzie.
• kościół św. Wojciecha z 1936 - 1939 . Zbudowany został w latach 1934-1939 według projektu Kazimierza Ulatowskiego. Inicjatywa budowy tej świątyni pochodziła od ks. Henryka Szumana, zasłużonego kapłana i ofiarnego działacza charytatywnego.
• Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych - Kompleks budynków wniesionych w latach 1894-1898 na obszarze blisko 300 ha. Wokół zabudowań szpitalnych rozpościera się piękny stuletni park z interesującymi, rzadkimi nasadzeniami, wśród których występują nietypowe odmiany buka, jodły białe, klony srebrzyste i tuje.
• Pruska zabudowa XIX-wieczna :
  • Gmach Sądu Rejonowego - Zbudowany w końcu XIX wieku w surowym stylu typowym dla pruskiego monomentalizmu, za nim rozciąga się zaplecze więzienne, rozbudowane i powiększone w 1978 roku.
  • Gimnazjum (obecnie Liceum Ogólnokształcące)
  • Biblioteka Miejska im. Bernarda Sychty - Neogotycki budynek zbudowany pod koniec XIX w. Przed I wojną światową kasyno oficerskie pułku artylerii polowej. W latach 1926-1939 siedziba kasyna oficerskiego 2. pułku Szwoleżerów Rokitniańskich.
  • Koszary - Zespół budynków koszarowych z lat 1778-1781, wniesiony na polecenie króla pruskiego Fryderyka II z materiału budowlanego pozyskanego z rozbiórki starościńskich zamków w Borzechowie i Osieku.
  • Szkoła Muzyczna - Budynek stylowej willi z 1888 roku, zbudowanej z czerwonej cegły w stylu nawiązującym do ceglanego renesansu gdańskiego. Od 1978 roku siedziba Państwowej Szkoły Muzycznej I st. im. W. Lutosławskiego
  • Urząd Miejski - Budynek w stylu neogotyckim z czerwonej cegły z dodatkiem glazurowanej, wybudowany w 1900 roku. W 1967 r. dobudowano na zapleczu piętrowy pawilon biurowy. Pierwotnie siedziba pruskiej landratury z mieszkaniem prywatnym landrata, potem starosty aż do 1948 roku, w okresie międzywojennym biura starostwa. Od czerwca 1975 roku siedziba Urzędu Miejskiego.

Gospodarka

Część terenów miasta należy do Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej ^[6]. Największe przedsiębiorstwa:

• Zakłady Farmaceutyczne "Polpharma" S.A. (wcześniej SZF "Polfa")
• Fabryka Mebli Okrętowych "Famos"
• Destylarnia "Sobieski" (wcześniej Fabryka Wódek Gdańskich, Polmos)
• Starmex (produkcja grzejników)
• Gillmet
• Huta Szkła Gospodarczego

Według danych z roku 2005^[7] średni dochód na mieszkańca wynosił 1985,32 zł.

Demografia

Osoby związane ze Starogardem

• Daniela Chrapkiewicz – poseł
• Kazimierz Deyna – piłkarz
• Jan Gross – ksiądz luterański
• Andrzej Grubba – tenisista
• Remigiusz Grzela – dramaturg , autor książek
• Iwona Guzowska – bokserka
• Małgorzata Hillar – poetka
• Henryk Jankowski – ksiądz
• Stanisław Kryzan – psychiatra
• Dorota Landowska – aktorka
• Egon Naganowski – tłumacz literatury niemieckiej
• Sławomir Neumann – starosta powiatu starogardzkiego , poseł
• Edward Pałłasz – kompozytor
• Paweł Papke – siatkarz
• Grażyna Paturalska – poseł
• Marcin Prus – siatkarz
• Edmund Stachowicz – poseł, obecnie prezydent miasta
• Anna Szarmach – wokalistka
• Henryk Antoni Szuman – ksiądz
• Piotr Wiśniewski - piłkarz

Zobacz też

• cmentarz żydowski w Starogardzie Gdańskim

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Starogard w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich , Tom XI (Sochaczew – Szlubowska Wola) z 1890 r.
• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi
• Interaktywny Plan Miasta