Podegrodzie –
wieś
gminna w
Polsce
położona w
województwie małopolskim
, w
powiecie nowosądeckim
, w
gminie Podegrodzie
. Jest siedzibą
gminy Podegrodzie
. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.
Geografia
Podegrodzie położone jest w środkowej części
Kotliny Sądeckiej
, na lewym brzegu
Dunajca
, centrum tej kotliny. Leży na wysokości ok. 306 m n.p.m. Podegrodzie leży w zalewowej dolinie Dunajca. We wschodniej części wsi wznoszą się poprzecinane potokami i lasami wzgórza noszące nazwy: Łazy, Kucowa, Grobla i Zamczysko. Zabudowa usytuowana jest w dolinie Dunajca oraz na zboczach wzgórz. Graniczy z:
Demografia
Miejscowość zamieszkuje 1902 osób (30 czerwca 2009). Gęstość zaludnienia wynosi 257,7 mieszk./km².
Historia
Pierwsze ślady obecności człowieka na terenach Podegrodzia pochodzą z okresu górnego paleolitu, czyli ok. 20 tys. lat p.n.e. Dalsze ślady bytności człowieka pochodzą z epoki polodowcowej, ok. 8 tys. lat p.n.e. Na przełomie 5 i 4 tys. lat p.n.e. na Sądecczyźnie pojawiła się ludność ceramiki sznurowej. Pod koniec II i I wieku p.n.e., w epoce brązu, przez tereny Sądecczyzny prowadził szlak handlowy, którym transportowany był bursztyn. Dzięki wymianie handlowej pojawiły się nowe przedmioty wykonane z brązu, naczynia gliniane ze zdobieniami spiralno - wolurowymi, charakterystyczne dla tzw. kultury oromańskiej.
Około X wieku, po Naszacowicach, Sączu, Podegrodzie zostało centrum polityczno-gospodarczym Sądecczyzny. Oprócz grodów na Zamczysku i Grobli gdzie swoją siedzibę miał kasztelan, był to kościół datowany na rok 1014 i podgrodzie. Po przekazaniu przez Bolesława Wstydliwego Sądecczyzny św. Kindze, nastąpiły istotne zmiany. Został założony Stary Sącz, który w latach 1268-1272 przejął od Sącza Podegrodzkiego jego funkcje. W 1273 roku, po raz pierwszy w dokumentach pojawia się nazwa Podegrodzie, które stało się zwykłą wiejską osadą. Pierwszym sołtysem był Pysz. Ważną datą w dziejach Podegrodzia był rok 1448, w którym to biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki podniósł parafię św. Małgorzaty w Nowym Sączu do rangi kolegiaty i utworzył archidiakonat Sądecki. Jako jego uposażenie wyznaczył parafię w Podegrodziu, a ta tym samym przestała być jednostką samodzielną. Dopiero w 1791 roku przywrócono tu ponownie parafię. W XVI wieku nastąpiła zmiana systemu gospodarowania na wsi. Powszechną formą staje się gospodarka folwarczno - pańszczyniana. Nowe folwarki zdobywano kosztem chłopów, których usuwano z ziemi. W latach 1708 - 1710, podczas epidemii dżumy zmarło w Podegrodziu 165 mieszkańców. Po konfiskacie w 1782 roku dóbr klasztornych przez cesarza Józefa II, sytuacja chłopów uległa polepszeniu.
W XVIII wieku w Podegrodziu rozwinęło się rzemiosło. D Pod koniec XIX i na początku XX wieku we wsi została założona Straż Pożarna (1883), pierwsza na Sądecczyźnie Szkoła Gospodyń Wiejskich, która rozpoczęła działalność od 1913 roku, Spółka Oszczędności i Pożyczek, aktywne było Stronnictwo Ludowe. Wznowiły działalność założone wcześniej organizacje. Od 1933 roku wieś została siedzibą gminy zbiorowej. W okresie II wojny światowej Podegrodzianie aktywnie uczestniczyli w ruchu oporu. Prowadzone było tajne nauczanie. Działalność ta została okupiona ofiarami. 19 stycznia 1945 roku Podegrodzie zostało wyzwolone przez Armię Sowiecką. W okresie powojennym nastąpił wyraźny wzrost poziomu życia wsi, zmienił się także jej wygląd. W latach 1945 - 1968 wybudowano 188 murowanych domów mieszkalnych, w 1955 roku przeprowadzono elektryfikację wsi. Powstało podegrodzkie centrum działalności kulturalnej, z pieczołowicie kulturalną działalnością folklorystyczną utrwalającą piękne tradycje i zwyczaje.
Kultura i sztuka
Kultura
Sztuka
Podegrodzie to centrum sztuki ludowej w
Gminie Podegrodzie
. Świadczą o tym liczni twórcy ludowi[1], którzy żyja i tworzą w Podegrodziu. Są to między innymi: regionaliści, malarze, plastycy obrzędowi, hafciarki regionalne.
Zabytki i miejsca, które warto zwiedzić
-
Kościół św. Jakuba Apostoła
- murowany z 1832 roku. Trzynawowa, halowa budowla z klasycystycznym wyposażeniem (ołtarz, stalle itp.) oraz barokowymi organami z 2 poł. XVII wieku i marmurową chrzcielnicą z XVII wieku.
-
Kaplica św. Anny
- zabytkowa kaplica mszalna, wzniesiona w stylu barokowym.
-
Kaplica św. Sebastiana
- zabytkowa kaplica, wzniesiona około XIX wieku.
- Stanowisko archeologiczne na Zamczysku - świadczy o znaczącej pozycji administracyjnej ośrodka - prawdopodobnie jednej z pierwszych siedzib kasztelanii sądeckiej. Rozwój tego ośrodka przypadał na wieki X - XIII i został zahamowany przejęciem tych funkcji przez nowo powstające w pobliżu miasta: Stary i Nowy Sącz.
- Pomnik Bł. Ojca
Stanisława Papczyńskiego
- Pomnik- obelisk poświęcony pochodzącemu z Podegrodzia zakonnikowi O.St Papczyńskiemu- założycielowi zakonu Marianów (Licheń). Obiekt znajduje się na ziemi należącej od rodziny w pobliżu jego domu. Obecnie toczy sie proces kanonizacyjny. Podegrodzianie zawsze darzyli niezwykłą czcią O.Papczyńskiego. Pomnik postawiono w 1934 r.
- Pomnik poległych podczas
II wojny światowej
- pomnik postawiony na pamiątkę poległych podczas II wojny światowej.
- Zagroda Podegrodzka - "Kubalówka" - to drewniana zagroda lachowska, znajdująca się w Podegrodziu. Składa się aktualnie z chałupy, spichlerza i kuźni, wyposażonych w stare, tradycyjne sprzęty,
-
Muzeum Lachów Sądeckich
im. Zofii i Stanisława Chrząstowskich - oddział Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu mieszczące w budynku GOK w Podegrodziu, jest największą na Sądecczyźnie regionalną placówką powstałą ze zbiorów prywatnej kolekcji.
Religia
Kościół św. Jakuba Apostoła Starszego
Kościół św. Jakuba w Podegrodziu, murowany z 1832 roku. Odpust w parafii: 25 lipca i 8 grudnia.
Kaplice i Kapliczki w Podegrodziu
Sławni Podegrodzianie
Bł. Ojciec Stanisław Papczyński - Założyciel zakonu księży Marianów, urodził się w Podegrodziu
Transport
Planowana jest budowa obwodnicy Podegrodzia po wale przeciw powodziowym. Budowa obwodnicy Podegrodzia pozwoli na wyprowadzenie ruchu samochodowego o wysokim natężeniu z centrum miejscowości Podegrodzie. Inwestycja stanowić będzie uzupełnienie realizowanego już zadania pn. Budowa obwodnicy Starego Sącza – obydwie inwestycje stworzą spójny system komunikacyjny umożliwiający wyprowadzenie ruchu tranzytowego z centrum Podegrodzia i Starego Sącza i swobodny przejazd z kierunku południowego na Nowy Sącz.
Sport
Media
Wieści Podegrodzkie
W Podegrodziu ukazuje się magazyn kulturalno - społeczny "Wieści Podegrodzkie" dotyczący całej
gminy
. Gazeta jest darmowa dostarczana zazwyczaj do sklepów w całej gminie. Jest to trzymiesięcznik.
Opublikowane książki[2]
- "Chleb nasz powszedni czyli Kuchnia Lachów Sądeckich" - opowiada o tradycjach kulinarnych regionu.
- "O pochodzeniu nazw miejscowych Gminy Podegrodzie i okolic"
- "Jo se Podegrodzok. jo se rodowity..." - historia Podegrodzia.
- "Co To Za Gwiozdecka Nad Osowiom Świyci" - opowiada o tradycjach kolędniczych regionu.
- "Kościoły i kapliczki gminy Podegodzie"
Edukacja
Szkoły
- Gminne Przedszkole w Podegrodziu
- Zespół Szkół im. Bł. O. Stanisława Papczyńskiego w Podegrodziu (gimnazjum i szkoła podstawowa)
- Zespół Szkół Zawodowych im. św. Kingi w Podegrodziu
Biblioteki
Gminny Ośrodek Kultury w Podegrodziu
Dzieci mogą rozwijać się dzięki organizowanym zajęciom. Dokształcają się m.in. w:
- Kółku Plastycznym
- Szkółce Malowania
- Szkółce Ceramiczna
- Szkółce Haftu Podegrodzkiego
- Szkółce Muzykowania
- Szkółce Językowa
Przypisy
Zobacz też
Linki zewnętrzne
