Gekonowate
Toke (Gekko gecko)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	gady
Rząd	łuskonośne
Rodzina	gekonowate
Nazwa systematyczna
Gekkonidae
Gray , 1825

Gekonowate, gekony (Gekkonidae) – najbogatsza w gatunki rodzina małych i średniej wielkości jaszczurek . Obejmuje ponad 100 rodzajów i blisko 1200 gatunków opisanych naukowo. Gekony są gadami o najbardziej prymitywnej wśród jaszczurek budowie. Są też popularnymi wśród terrarystów zwierzętami domowymi .

Występowanie i biotop

Najliczniej występują w strefie zwrotnikowej i podzwrotnikowej. Ameryka Północna i Środkowa , Ameryka Południowa , Afryka , Madagaskar , Półwysep Arabski , południowa Azja , Australia , Archipelag Malajski , Nowa Zelandia i Europa (7 gatunków). Dotarły do wielu wysp. Zajmują wyłącznie środowiska suche. Żyją w lasach, stepach, na sawannach, terenach pustynnych i skalistych, a niektóre w pobliżu siedzib ludzkich (tzw. gekony domowe).

Opis

Skóra cienka i delikatna, pokryta małymi, ziarnistymi łuskami. Na skórze występują rogowe twory o różnym kształcie lub rogowe płytki. Głowa duża, wyraźnie wyodrębniona, oczy wystające, duże, często jasno ubarwione. Gatunki dzienne mają źrenice okrągłe, a nocne pionowe. Powieki u większości gatunków zrośnięte, przez co muszą czyścić oczy długim językiem. Źrenice mogą się zwężać lub rozszerzać. Ogon długi, zwykle stanowi połowę całkowitej długości ciała, w przekroju okrągły, często walcowaty. Większość gekonów zjada wylinkę . U gatunków nadrzewnych występują pod palcami włoskowate przylgi, które umożliwiają im sprawne chodzenie po pionowych ścianach, sufitach, a nawet po szybach. Są jedynymi jaszczurkami mającymi zdolność wydawania donośnych głosów. Od jednego z tych dźwięków (gek-ko) pochodzi naukowa nazwa rodziny. Głosy samców różnią się od głosów samic. Gekony mają dobrze rozwinięty zmysł słuchu . Największy gekon olbrzymi (Rhacodactylus leachianus) z Nowej Kaledonii osiąga do 40 cm długości całkowitej i 800 g masy ciała^[]. Najmniejszy to Sphaerodactylus ariasae osiągający długość 1,4-1,8 cm i masę ciała 2 g.

Diplodactylus damaeum - młoda samica

Rozmiary 

Długość od 1,4 do 40 cm
Masa ciała od 2 do 800 g .

Biotop 

Suche środowiska, lasy, skaliste pustynie, często zamieszkują w pobliżu ludzkich siedzib.

Pokarm 

Głównie duże owady , większe gatunki są drapieżnikami polującymi na małe kręgowce - ptaki i gryzonie . Dorosłe gekony często zjadają mniejszych przedstawicieli swojego gatunku (np. gekon toke ). Przedstawiciele rodzajów Hoplodactylus i Naultinus oprócz bezkręgowców jedzą również nektar i pyłek kwiatowy.

Zachowanie

Gekony dzielą się na nocne (pionowe źrenice) i dzienne (okrągłe źrenice). Dzienne gekony, jak nazwa tłumaczy, prowadzą dzienny tryb życia i zazwyczaj są bardziej barwne od nocnych. Rzadziej występujące rodzaje gekonów dziennych to: Pristurus, Phelsuma , Quedenfeldtia, Naultinus i Lygodactylus.

Rozmnażanie

Dojrzałość płciowa zwykle w 2 roku życia. Większość jest jajorodna , nieliczne (z Nowej Zelandii) jajożyworodne (rodzaje Hoplodactylus i Naultinus oraz Rhacodactylus trachyrhynchus). Trzy gatunki gekonów są partenogenetyczne . Samica składa od 1 do 2 jaj kulistego kształtu, w pergaminowych osłonkach pokrytych lepkim śluzem, które przykleja w różnych szczelinach, pod kamieniami lub na ziemi.

Funkcje ogona

U gekonów ogon spełnia wiele funkcji. Przede wszystkim jest pomocniczym narządem ruchu istotnym przy balansowaniu ciałem podczas wykonywania skoków. U wielu gekonów stał się on rezerwuarem tłuszczu. Gekon fałdoskóry posiada na ogonie specjalne fałdy. Fałdy te pomagają w lepszym przyleganiu do podłoża, w wykonywaniu lotu ślizgowego podczas skoku, a także do lepszego maskowania.

Autotomia

Gekony mają zdolność odrzucania ogona , co ratuje im często życie. Oderwany, wijący się ogon przypomina wijącą się gąsienicę, dzięki czemu odwraca uwagę napastnika, a gekon w tym czasie zdoła umknąć i ukryć się. Odrzucona przez zwierzę część ciała jest regenerowana, jednak nigdy już nie jest podobna do pierwowzoru. Nie wszystkie gekony posiadają zdolność do autotomii.

Przyleganie do powierzchni

Spodnia część palców (lamellae) niewielkiego toke

Wielokrotne powiększenie spodniej części palca gekona (lamellae)

Charakterystyczną cechą gatunków nadrzewnych jest zdolność przylegania do powierzchni. Gekony o naziemnym trybie życia są tej cechy pozbawione. Na spodniej części spłaszczonych palców istnieją specjalne twory (lamellae). Są to nachodzące na siebie blaszki pokryte milionami mikroskopijnych wyrostków skórnych. Jeden wyrostek jest wielkości około 10 do 100 mikrometrów. Specjalny mechanizm układu krwionośnego w kończynach gekona umożliwia mu sterowanie przyczepnością. Wystarczy, że unosi lub opuszcza palce. Dorosły gekon potrafi utrzymać całą wagę ciała jednym palcem. Zaczepiony wszystkimi palcami jest w stanie unieść ciężar wagi ludzkiego noworodka.

Młody gekon leśny (Pachydactylus bibronii)

Zmiana ubarwienia

Gekony potrafią zmieniać ubarwienie. Nie jest to zmiana jak u kameleonów , a jedynie zmiana z jasnej na ciemniejszą. Kiedy gekon jest zaciekawiony lub oddaje się zwiedzaniu obcego terenu – jaśnieje. Kiedy jest zaniepokojony lub ma zły stan zdrowia – przybiera ciemniejsza barwę. Dzieje się tak, ponieważ gekony posiadają specjalne komórki w skórze, które rozszerzają lub kurczą się na polecenie układu nerwowego gekona. Takie same komórki występują w skórze mątwy , pozwalając jej całkowicie zlewać się z otoczeniem, dużo szybciej i efektywniej niż robią to gekony.

Dymorfizm płciowy

Gekon liścioogonowy - samiec (po prawej) i samica. Ogon samca wygląda, jak nadgryziony liść

Schematy okolicy kloaki u samców

Zazwyczaj u gekonów różnice między samcem a samicą są mało wyraźne. Kiedy gekony są bardzo młode rozróżnienie płci może być niemożliwe. Dlatego stwierdzenie różnic wymaga dokonania pewnych obserwacji. Dobrym sposobem na odróżnienie płci jest umieszczenie małych osobników w tym samym terrarium. Samce zazwyczaj agresywniejsze będą próbować dominować nad innymi osobnikami. Podczas podejmowanych prób zdominowania będą wydawać charakterystyczne odgłosy. Samice na ogół są mniejsze od samców. U samców nasada ogona w większości jest grubsza. Wszystkie gekony w okolicach kloaki, zaraz obok ogona, mają widoczne pory. Każdy gatunek gekona ma charakterystyczny dla siebie układ porów. Pory te są różne u samców i samic.

Systematyka

Młody gekon gruboogonowy (Hemitheconyx caudicinctus)

W rodzinie gekonów wyróżniono kilka podrodzin:

• Aeluroscalabotinae - obejmuje tylko rodzaj Aeluroscalabotes
• Eublepharinae
• Gekkoninae
• Teratoscincinae - obejmuje tylko rodzaj Teratoscincus
• Diplodactylinae

Przedstawiciele Gekkoninae, Teratoscincinae i Diplodactylinae mają nieruchome powieki. U Aleuroscalabotinae i Eublepharinae powieki są ruchome.

Przedstawiciele

• gekon tygrysi (Eublepharis macularius)
• gekon leśny (Pachydactylus bibronii)
• gekon płaczący (Lepidodactylus lugubris)
• gekon gruboogonowy (Hemitheconyx caudicinctus)
• gekon scynkowy (Teratoscincus scincus)
• toke (Gekko gecko)
• gekon żmijowy (Teratolepis fasciata)
• gekon fałdoskóry (Ptychozoon kuhli)

Bibliografia