Gaius Petronius zwany Arbitrem (
27
-
66
) –
rzymski
pisarz (poeta), filozof i polityk. Przypisuje się mu autorstwo wydanej anonimowo powieści Satyricon.
Krytykowany przez
stoików
sybaryta
, praktyk
epikureizmu
. Według
Tacyta
Seneka
zarzucał mu, że zamienia noc w dzień. Zdecydowanie wybierał epikurejskie przyjemności bezczynności. Jako przedstawiciel znakomitego rodu Petroniuszy nie uniknął jednak funkcji publicznych. Zarządzał
rzymską prowincją
w
Azji
,
Bitynią
. Pokazał wówczas, że jest człowiekiem obowiązkowym i energicznym. W
62
lub
63
roku został
konsulem
.
Uzyskał duży wpływ na
Nerona
, znudzonego stoickim Seneką. Dla zafascynowanego kulturą
grecką
i uważającego się za artystę
cesarza
oraz jego zmanierowanego dworu, stał się wyrocznią w sprawach dobrego smaku i wartości artystycznych. Stąd przydomek Arbiter elegantiae (elegantiarum).
Swój wpływ na cesarza przypłacił nie tylko niechęcią Seneki, ale również nienawiścią
prefekta pretorianów
Ofoniusza Tygellinusa
, który wykorzystał spisek na życie Nerona (
65
) do oskarżenia Petroniusza o kontakty z jednym z przywódców spisku,
Gajuszem Pizonem
. Podobnie jak Seneka i
Lukan
popełnił w związku z tym samobójstwo.
Filozofem
pozostał do końca. Spodziewając się nieuchronnego wyroku śmierci, zorganizował ucztę, podczas której otworzył sobie żyły, zaciskając je następnie opaską aby opóźnić zgon. Przez kilka godzin dokonał dyspozycji majątkowych, ucztował, rozmawiał z przyjaciółmi, słuchał recytacji i muzyki. W końcu zapadł w sen.
Petroniusz jest jednym z głównych bohaterów powieści
Quo vadis
Henryka Sienkiewicza
.
Autorstwo Satyriconu
Petroniuszowi przypisuje się autorstwo komediowej, awanturniczej powieści Satyryki (Satyricon liber).
Zachowało się około dziesiątej części całości dzieła, napisanego w formie tzw. greckiego romansu, przedstawiającego w sposób zabawny, ale jednocześnie bardzo realistyczny życie różnych warstw ówczesnego społeczeństwa rzymskiego.
Głównym bohaterem i narratorem powieści jest młody (ok. dwudziestoletni) mężczyzna imieniem Enkolpiusz, na którym ciąży klątwa
Priapa
skutkująca całkowitą impotencją, a rzucona wskutek świętokradztwa, jakiego Enkolpiusz dopuścił się wobec kultu tego boga. Enkolpiusz razem z towarzyszącym mu chłopcem Gitonem wyrusza w podróż, która wiedzie od
Marsylii
, przez Italię w kierunku południowym. Co jest celem tej podróży, nie wiadomo na skutek fragmentarycznego tylko zachowania Satyriconu, ale podejrzewa się, że zmierzają do
Lampsakos
, które stanowiło centrum kultowe Priapa, celem przebłagania zagniewanego boga i usunięcia klątwy. Obaj bohaterowie przeżywają w trakcie drogi mnóstwo dzikich przygód (m.in. Enkolpiuszowi przypadkiem udaje się obrazić Priapa jeszcze raz).
Jedną z charakterystycznych postaci spotkanych po drodze jest typowy nowobogacki: pozbawiony dobrego smaku i prostacki, ale bałwochwalczo uwielbiający kulturę, zamożny wyzwoleniec imieniem Trymalchion. W jego domu odbywa się najbardziej znany epizod powieści, Uczta Trymalchiona, na którą dostają się główni bohaterowie.
Uważa się, że postać Trymalchiona jest karykaturą
Nerona
.
Trzeba jednak zaznaczyć, że identyfikacja Gajusza Petroniusza Arbitra z autorem Satyryków, którego zachowane kopie rękopiśmienne nazywają Tytusem Petroniuszem, jest tylko hipotezą. Część uczonych, wskazując na pewne elementy w treści sugerujące czas akcji, uważa, że autor działał w czasach
Augusta
lub
Tyberiusza
.
Swobodną
adaptację filmową
powieści Petroniusza nakręcił
Federico Fellini
(
1969
)
Linki zewnętrzne
