Gadożer
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Nadrząd	neognatyczne
Rząd	jastrzębiowe
Rodzina	jastrzębiowate
Podrodzina	gadożery
Rodzaj	Circaetus
Gatunek	gadożer
Nazwa systematyczna
Circaetus gallicus[1]
( Gmelin , 1788)
Kategoria zagrożenia ( CzKGZ )[2]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
obszary lęgowisk      zimowiska      siedliska całoroczne

Krótkie szpony gadożera, od których wzięła się jego nazwa

Gadożer w locie

Gadożer widziany z przodu

Gadożer (krótkoszpon) (Circaetus gallicus) - duży, wędrowny ptak drapieżny z rodziny jastrzębiowatych.

Występowanie

Zamieszkuje południową (Francja, Hiszpania) i środkową Europę , zachodnią i południową Azję aż po Indie oraz północno-zachodnią Afrykę . Przeloty w kwietniu - maju i sierpniu - październiku. Pokonuje dalekie dystanse docierając na zimowiska w okolice równika. Europejska populacja, licząca około 6 000 - 7 000 osobników, zimuje w północnej i środkowej Afryce.

W Polsce niegdyś liczniejszy, obecnie skrajnie nielicznie lęgowy (10-15 par, niemal wyłącznie na wschodzie kraju, np. w Puszczy Białowieskiej, Sandomierskiej i Augustowskiej, w Bieszczadach i na Bagnach Biebrzańskich)^[3]. Prawdopodobnie jednak najwięcej jest ich na Lubelszczyźnie ( Puszcza Solska ). Przelotem może być spotykany jednak w całym kraju. Niegdyś był uznawany za ptak lęgowy całej Polski. W Europie Środkowej jego zasięg ogranicza się właściwie tylko do południowo-wschodniej Polski, a poza tym do Słowacji i Węgier.

Charakterystyka

Cechy gatunku

Brak dymorfizmu płciowego , choć samica nieco większa od samca. Grzbiet brązowo-brunatny, spód jasny, niemal biały z drobnymi plamkami układającymi się w brunatne, poprzeczne pręgi. Gdy spojrzy się gadożerowi z bliska widać charakterystyczne obramowanie wokół oczu z miękkich piór, które nadają mu nieco sowi wygląd. W dodatku ma błyszczące żółtopomarańczowe tęczówki i szeroką głowę, podobnie jak u sów. Duże oczy są skierowane ku przodowi. Dziób niebiesko-czarny z sinoszarą woskówką. Nogi niebieskie, choć ciekawym aspektem jest zmiana ich koloru wraz z wiekiem. U młodych ptaków rogowe płytki na palcach i skokach są różowe, a wraz z dorastaniem stają się niebieskoszare. Dość długie i szerokie skrzydła. Wąski i równo ścięty ogon na którym widać trzy ciemne pręgi. Ciemna głowa i szyja. Młodociane mają jaśniejszy grzbiet.

Rozpoznawanie

W porównaniu z myszołowem ma potężniejszą i masywniejszą sylwetkę, ale brakuje mu jasnej plamy na nadgarstku, choć wygląda trochę jak jego jaśniejsza forma. Okrągła głowa w stosunku do reszty ciała wydaje się być bardzo duża. Od innych ptaków drapieżnych odróżnia się spodem ciała na którym widać wyraźny rysunek ciemnego plamkowania - ciemne gardło, pierś kontrastująca z białawym brzuchem i spodnią częścią skrzydeł. Podobny trzmielojad nie zawisa w powietrzu i ma szczuplejszą głowę. W terenie trudno spotkać gadożera, gdyż jest ptakiem rzadkim, ale przy napotkaniu gadożera dość łatwo go rozpoznać. Liczenia populacji są zakłócone przez branie pod uwagę osobników młodych szukających swoich rewirów, koczujących i będących na danym terenie tylko przelotem.

Wymiary średnie

• Długość ciała ok. 67 cm
• Rozpiętość skrzydeł do 180 cm^[4]
• Masa ok. 2 kg

Biotop

Rozległe, wilgotne lasy, głównie stare kompleksy sosnowe (też torfowiska, mszary i olsy), w otoczeniu których znajdują się otwarte tereny podmokłe (bagna i mokradła), gdzie poluje. Zasiedla głównie cieplejsze rejony, co wynika z diety złożonej ze zwierząt zmiennocieplnych, których liczebność jest ograniczającym czynnikiem dla populacji gadożera.

Okres lęgowy

Gniazdo

To luźna konstrukcja, na wysokim drzewie, w sporej odległości od pnia. Gniazdo jest dobrze ukryte wśród gałęzi, choć nie osiąga dużych rozmiarów.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając jedno białe jajo (czasem dwa). Długość jaja to około 70 mm^[4]. Niewielka ilość jaj w zniesieniu wynika z wąskiej specjalizacji pokarmowej, bo u innych ptaków drapieżnych samice znoszą zwykle 3-4 jaja. Większa ilość młodych sprawiałaby większe problemy ze zdobyciem wystarczającej ilości pokarmu. Z drugiej strony jajo jest duże i ciężkie, waży ok. 150 g.

Gadożer to ptak monogamiczny, w pary łączy się tylko na okres lęgów.

Wysiadywanie i dorastanie

Jajo wysiadywane jest przez okres około 35-45 dni^[4] przez obydwoje rodziców. Gdy rodzice przynoszą ofiarę młodym składają ją w zagłębienia gniazda. Matka mniejszym pisklętom może rozrywać pokarm na kawałki. Starsze potomstwo robi to samemu, a czasem stara się wyrywać żyjące gady czy płazy z dzioba rodzica. Pisklęta, gniazdowniki, opuszczają gniazdo dopiero po około 60-80 dniach^[4], kiedy to rodzice przestają je karmić. Młode mogą być w gnieździe nawet jeszcze we wrześniu, co nie jest typowe u innych drapieżnych. Do lęgów przystępują w 3-4 roku życia.

Pożywienie

Niemal wyłącznie płazy i gady . Poluje również na węże dochodzące do 1 metra długości, np. żmije i zaskrońce, choć nie zwraca uwagi na ich jadowitość. Chroni się przed ich jadem jedynie za pomocą gęstego upierzenia skrzydeł (razy węża kierowane są na niewrażliwe pióra), choć dzięki swej sprawnym unikom i umiejętnemu łapaniu (łamiąc kręgosłup) nie jest zwykle kąsany. Same łapy gadożera są pokryte grubą i twardą łuską rogową, co jest dodatkowym zabezpieczeniem, którego nie mają inne ptaki drapieżne. Charakterystycznym dostosowaniem są też krótkie szpony. Uzupełnienie diety mogą stanowić ssaki, ptaki i owady.

Dieta jest więc bardziej wyspecjalizowana niż w przypadku np. kani rudej , co ogranicza jednocześnie jego występowanie i jest dość rzadkim zawężeniem preferencji pokarmowych u ptaków drapieżnych. W czasie polowania pomaga mu duża zręczność w walce z ofiarą. Zwykle węża zabija uderzając go w głowę i wbijając swe szpony w jego ciało. Gady połyka zazwyczaj w całości. Powoduje to osobliwy widok i proces u odpoczywającego osobnika, któremu powiodło się polowanie. Z dzioba gadożera może wystawać wtedy część ofiary np. ogon jaszczurki lub węża podczas gdy ich głowa jest już trawiona w żołądku. Zdobycz zwisa też z dzioba tego drapieżnika gdy przynosi swą zdobycz młodym. Do polowania zabiera się później niż inne ptaki, a nawet gdy te wracają już na odpoczynek. Wylatuje na łowy wczesnym popołudniem, bo w tej najcieplejszej porze dnia największą aktywność wykazują zmiennocieplne gady i płazy. W czasie zawisającego lotu, podobnego do myszołowów, gdy wypatruje swych ofiar opuszcza nogi. Może oddalać się nawet do 20 km od gniazda.

Ochrona

Objęty ochroną gatunkową ścisłą . W Dyrektywie Ptasiej uznany jako skrajnie zagrożony przez skrajnie niewielką licznością populacji i przez zmiany środowiska wywoływane osuszaniem terenów podmokłych. Wymaga ochrony czynnej. Wokół gniazd gadożerów obowiązuje strefa ochronna: przez cały rok w promieniu do 200 m, a okresowo (od 1 marca do 30 września) - w promieniu do 500 m od gniazda^[5].

Zobacz też

• fauna Polski
• ptaki Polski

Przypisy

Bibliografia