Maiko (uczące się zawodu gejsze ) w kimonach

Kimono ( jap. 着物, Kimono dosłownie "coś do noszenia na sobie") – tradycyjny ubiór japoński . Pierwotnie słowem kimono określano każde ubranie, później zaczęto je stosować tylko do konkretnego ubioru, który wciąż noszony jest przez kobiety, mężczyzn i dzieci.

Kimono to ubiór o kroju prostym, w kształcie litery T, przypominający nieco szlafrok. Rękawy są długie i na całej długości bardzo szerokie – nawet do pół metra. Według tradycji, kobiety nie mające męża powinny nosić kimono o wyjątkowo długich rękawach, sięgających niemal podłogi. Szata jest owinięta wokół ciała, przy czym lewa strona powinna być zawsze na wierzchu. Całość ubioru uzupełnia szeroki pas wiązany na plecach, zwany obi .

Historia i opis kimono

Historia kimona we współczesnej postaci rozpoczyna się w okresie Heian ( 794 - 1192 rok n.e.). Od tamtej pory podstawowy kształt męskiego i damskiego kimono pozostaje właściwie ten sam.

Zgodnie z tradycją wszystkie kobiece kimono są tego samego rozmiaru. Ubiór można jednak dostosować do figury i wzrostu dzięki zaszewkom i fałdom materiału. Kimono sporządzano z jednej beli tkaniny, przy czym bele miały określone, standardowe rozmiary a do sporządzenia stroju zużywano całą dostępną tkaninę. Wszystkie tradycyjne kimono są szyte ręcznie, a tkanina, której się do tego używa, często jest również wytwarzana i dekorowana ręcznie. Używa się do tego różnorodnych technik, takich jak yuzen – substancja chroniąca przed barwieniem sporządzana z pasty ryżowej, shibori oraz malowanie ręczne. Warunkują one rozmieszczenie wzorów na ubiorze oraz to, czy są one pojedyncze, czy powtarzają się wielokrotnie. Wzory, które powtarzają się wielokrotnie na dużej powierzchni sporządza się przy użyciu techniki yuzen i szablonów.

W przeszłości kimono często rozdzielało się na części do prania, a następnie zszywało na nowo, by je nosić. Nowoczesne tkaniny i metody czyszczenia spowodowały jednak, że obecnie robi się to rzadko. Gdy kimono ma być przechowywane, jego zewnętrzne obrzeża często fastryguje się, czyli zszywa długim, luźnym ściegiem. Dzięki temu kimono nie zwija się, nie marszczy i zachowuje układ warstw, w jaki zostało złożone.

W miarę upływu lat wykształcała się coraz większa różnorodność kolorów, rodzajów stosowanych tkanin i dodatków, takich jak obi.

Istnieje wiele fasonów kimono na różne okazje, od bardzo formalnego po swobodny. Poziom uroczystości stroju kobiecego zależy od kształtu (głównie długości rękawów), wzoru i tkaniny, a także koloru. Kimono męskie ma zwykle stały kształt i dość przytłumione kolory – poziom uroczystości ubioru zależy od rodzaju i koloru dodatków, tkaniny oraz od obecności i ilości mon (herbów rodzinnych). Najbardziej uroczystą i pożądaną tkaniną jest jedwab . Bawełna znamionuje bardziej swobodny strój. Obecnie produkuje się także kimono z poliestru – należą one do bardziej swobodnych.

W dzisiejszych czasach coraz częściej dostępne są różne rozmiary męskich i żeńskich kimono. Zgodnie z tradycją strój ten sporządza się z jednej beli materiału, dlatego też większy rozmiar jest trudniej znaleźć, a jego produkcja jest bardzo droga. Osoby bardzo wysokie lub masywne, takie jak zapaśnicy sumo , muszą sporządzać dla siebie kimono na zamówienie.

Kimono bywają bardzo drogie. Cena kobiecego kimono może przekroczyć 10 tysięcy dolarów, zaś kompletny strój, składający się z kimono, bielizny, obi, skarpet, sandałów i dodatków, może kosztować ponad 20 tysięcy dolarów. Koszty obi mogą wynieść nawet kilka tysięcy dolarów. Na szczęście w praktyce większość kimono posiadanych przez hobbystów lub osoby praktykujące tradycyjną sztukę japońską są znacznie tańsze. Zdarza się, że kimono i bieliznę do niego sporządza się własnoręcznie lub z elementów starego stroju. Tańsze, sporządzane maszynowo tkaniny mogą zaś zastąpić tradycyjny, barwiony ręcznie jedwab. W Japonii intensywnie rozwija się też rynek odzieży używanej. Mimo to kobiece obi są drogie: nawet używane pasy kosztują setki dolarów a dla osoby niedoświadczonej własnoręczne sporządzenie obi jest trudnym zadaniem. Męskie obi, nawet te jedwabne, bywają znacznie tańsze, gdyż są węższe i krótsze niż te, które noszą kobiety.

Kimono nie wyrzuca się. Stare stroje wykorzystuje się powtórnie na wiele sposobów: można z nich sporządzić haori lub kimono dziecięce; tkaniny można użyć do załatania podobnego kimono, większe części materiału mogą posłużyć do uszycia dodatków, takich jak torebka'; mniejsze – do produkcji obić, toreb lub skrzynek do przechowywania różnych narzędzi, na przykład tych używanych w czasie ceremonialnego parzenia herbaty. Kimono zniszczone w niższych partiach można założyć pod hakama , by ukryć uszkodzenie.

Współcześnie kimono zakłada się tylko na specjalne okazje; robią to głównie kobiety. Zdarzają się jednak kobiety starsze, które wciąż noszą je codziennie. Mężczyźni noszą kimono zazwyczaj na ślubach i podczas ceremonii herbacianej . Zawodowi zapaśnicy sumo mają obowiązek nosić kimono zawsze gdy pojawiają się publicznie poza ringiem.

W Japonii jest wielu hobbystów kimono, organizuje się też kursy jego noszenia. Obejmują one dobieranie stroju zależnie od pory roku, dobieranie wzoru i tkaniny zależnie od okazji, naukę dopasowywania bielizny i dodatków, wybierania i zawiązywania obi i inne tematy. Istnieją również kluby poświęcone kulturze kimono, takie jak Kimono de Ginza.

Kimono damskie

Większość japońskich kobiet nie byłaby w stanie założyć samodzielnie kimono, gdyż typowy strój kobiecy składa się z dwunastu lub więcej elementów, które powinny zostać założone, dobrane i umocowane w określony sposób. Korzysta się więc z usług zawodowców, którzy pomagają kobiecie ubrać się w kimono na specjalną okazję. Osoby te muszą posiadać licencję, i choć wiele z nich pracuje w salonach fryzjerskich, można je także wezwać telefonicznie.

Typy kimono różnią się wymową symboliczną, niosą też przesłanie o charakterze interpersonalnym. Dobór ubioru zależy od wieku kobiety i jej stanu cywilnego, jak również od okazji. Poniższe rodzaje kimono uporządkowane są według malejącego stopnia uroczystości:

• Kurotomesode (黒留袖 ; くろとめそで): kimono czarne, zdobione poniżej talii. Kurotomesode to najbardziej uroczyste kimono dla mężatek, często nosi je matka panny młodej lub pana młodego na ślubie. Zwykle na rękawach, piersi i plecach wydrukowane jest pięć kamon (herbów rodzinnych).
• Furisode (振袖 ; ふりそで): furisode dosłownie oznacza "kołyszące się rękawy" – jego rękawy mają długość około 100-107 cm. Furisode to najbardziej uroczyste kimono dla panien. Ma ono wzory na całej powierzchni i zakładane jest zwykle na ceremonię dojrzałości ( Seijin-shiki ), a także na ślub i wesele (przez niezamężne krewne panny młodej).
• Irotomesode (色留袖 ; いろとめそで): kimono jednokolorowe, zdobione tylko poniżej talii. Irotomesode jest nieco mniej uroczyste niż kurotomesode; noszą je mężatki, zwykle bliskie krewne państwa młodych na ślubie. Irotomesode może mieć trzy lub pięć kamon.
• Hōmongi (訪問着 ; ほうもんぎ): dosłownie ubiór wizytowy. Charakterystyczne dla tego rodzaju kimono są wzory na ramionach, szwach i rękawach, pod względem uroczystości plasuje się nieco wyżej niż bardzo podobne tsukesage. Hōmongi mogą nosić zarówno panny, jak i mężatki, na ślubach i weselach często zakładają je przyjaciele panny młodej. Można w nim też pójść na formalne przyjęcie.
• Tsukesage (付け下げ ; つけさげ): tsukesage ma skromniejsze wzory niż huomongi, które pokrywają mniejszą jego powierzchnię, zwykle poniżej talii. Kimono takie mogą nosić panny i mężatki.
• Iromuji (色無地 ; いろむじ): jednokolorowe kimono noszone przez kobiety dowolnego stanu cywilnego, przeważnie na ceremoniach parzenia herbaty. Farbowany jedwab może być zdobiony (rinzu, przypominający żakard), ale nie ma różnokolorowych wzorów.
• Komon (小紋 ; こもん): po polsku drobny wzór. Kimono zdobione drobnym, powtarzalnym wzorem na całej powierzchni. Dość swobodne; można je nosić po mieście lub ubrać się w nie (dobrawszy odpowiednie obi) do restauracji. Komon mogą nosić panny i mężatki.

• Edo-komon (江戸小紋 ; えどこもん): rodzaj komon zdobiony maleńkimi kropkami ułożonymi w gęste wzory tworzące większe ugrupowania. Technika barwienia Edo-komon pochodzi od klasy samurajów z okresu Edo. Kimono z takim wzorem ma ten sam stopień uroczystości, co iromuji, jeśli ozdobi się je kamon, można je nosić jako ubiór wizytowy zamiast tsukesage lub hōmongi.

• Yukata (ゆかた): swobodne, letnie kimono bez podszewki, zwykle bawełniane, płócienne lub konopne. Yukaty nosi się na festynach na świeżym powietrzu, pełni rolę piżamy i szlafroka, przeznaczone dla kobiet i mężczyzn w każdym wieku.

Kimono męskie

Męskie kimono z okresu Edo

W odróżnieniu od ubioru kobiecego, stroje męskie są znacznie prostsze, składają się zazwyczaj jedynie z pięciu części, nie licząc skarpet i sandałów.

Obecnie męskie kimono różnią się od siebie głównie tkaniną i wzorami. Typowy ubiór męski ma przytłumione, ciemne kolory: czernie, ciemne zielenie i odcienie niebieskiego, czasem brązy. Dominują tkaniny matowe. Niektóre stroje zdobione są w delikatne wzory, materiał ozdobny bywa stosowany często w bardziej swobodnych ubiorach, mogą one mieć także nieco jaśniejszy kolor, taki jak rozjaśnione odcienie purpury, zieleni i niebieskiego. Zawodnicy sumo noszą niekiedy bardzo jasne stroje, na przykład w kolorze fuksji.

Najbardziej uroczyste kimono jest oczywiście całkowicie czarne a na ramionach, klatce piersiowej i plecach powinno mieć pięć kamon. Mniej uroczyste kimono ma tylko trzy kamon. Noszona do nich bielizna i dodatki powinny być białe.

Prawie każde kimono można uczynić bardziej uroczystym, zakładając do niego hakamę lub haori. Jedno z najbardziej uroczystych kimon to kamashimo (czasem kamasimo), czyli kimono z kataginu, które jest charakterystyczne, ponieważ nie posiada boków i jest bardzo szerokie w górze.

Haori męskie jest zazwyczaj krótsze od damskiego.

Dodatki i elementy stroju związane z kimono

• Geta (下駄). Są to drewniane sandały dla mężczyzn i kobiet noszone do yukata. Gejsze noszą yukata o nieco innym wyglądzie.
• Hakama (袴) – rodzaj spódnicy lub bardzo szerokich spodni, według tradycji noszony tylko przez mężczyzn, obecnie jednak robią to także kobiety. Hakamę nosi się także, ćwicząc pewne sztuki walki, takie jak aikido. Hakama jest plisowana, ma koshiitę – sztywną lub wyłożoną miękkim materiałem podkładkę w niższej części pleców, oraz himo – długie pasma płótna, owinięte wokół talii oraz obi. Hakama może być bardzo uroczysta lub wizytowa – zależy to od wzoru. Hakama powinna wchodzić w skład bardzo uroczystego stroju męskiego.
• Haori (羽織) – płaszczyk do kimono, sięgający bioder lub ud, sprawia, że strój staje się bardziej uroczysty. Haori nosili mężczyźni, póki pod koniec okresu Meiji nie zmieniła się moda. Obecnie noszą je także kobiety, choć damskie haori są zwykle nieco dłuższe.
• Haori-himo: ozdobiony frędzlami, sznurowe zapięcie do haori. Kolorem najbardziej uroczystym dla haori-himo jest biały.
• Obi (帯) – japoński odpowiednik szarfy lub pasa., używany do kimono. Obi nosi się w różny sposób, zależnie od okazji. Kobiece obi są bardziej ozdobne.
• Tabi (足袋) – skarpety o dwóch palcach, sięgające kostek; nosi się je do sandałów.
• Waraji (草鞋) – również rodzaj sandałów, noszą go zwykle mnisi.
• Zori (草履) – sandały plecione z płótna, skóry lub trawy. Zori mogą być bogato zdobione, mogą też nie mieć ozdób wcale. Noszą je zarówno kobiety, jak i mężczyźni. Zori plecione z trawy z białymi paskami są najbardziej uroczystymi butami dla mężczyzn. Przypominają nieco buty "japonki".
• Kanzashi – ozdoby do włosów, które często bywają kunsztownie upięte. Mogą to być kwiaty z jedwabiu, drewniane grzebienie, nefrytowe szpile itd.
• Datejime - pas bawełniany, którym obwiązuję się w pasie (gdy założone jest już nagajuban, a także w końcowej fazie obi).
• Hadajuban - jedwabna, lecz w obecnych czasach częściej spotykana bawełniana koszula bez guzików.
• Susoyoke - dość szeroki, bawełniany pas materiału okalający ciało od pasa w dół (przypomina bardzo fartuch używany przez Japończyków).
• Nagajuban - długa, bawełniana halka noszona pod kimonem właściwym.

Kimono w jęz. polskim

W potocznej polszczyźnie kimono służy za określenie każdego rodzaju dalekowschodniego stroju. Na przykład kimonem nazywają często strój do ćwiczeń kendo , karate , aikido itd. Co gorsza, słowa tego używają również ćwiczący chińskie, koreańskie czy wietnamskie sztuki walki, np. kung-fu , taekwondo czy vietvodao, co jest nieporozumieniem.

Linki zewnętrzne

• Muzeum Narodowe Tokio
• Narodowe Muzeum w Kioto, dział ubiorów
• Muzeum Ubiorów: Historia ubiorów japońskich
• Kimono Encyclopaedia