Filozofia buddyjska została zapoczątkowana przez Buddę , prawdopodobnie w VI wieku p.n.e. lub V wieku p.n.e .

Krótki opis podstawowych prawd i kierunków w filozofii buddyjskiej

Cztery szlachetne prawdy :

1. Pierwsza Szlachetna Prawda o Cierpieniu (Dukkha)
2. Druga Szlachetna Prawda o Przyczynie Cierpienia (Dukkha)
3. Trzecia Szlachetna Prawda o Ustaniu Cierpienia (Dukkha)
4. Czwarta Szlachetna Prawda o Ścieżce Prowadzącej do Ustania Cierpienia (Dukkha)

Proces ustawania Cierpienia (Dukkha) opisany jest poprzez Dwanaście ogniw współzależnego powstawania , gdzie pierwszym ogniwem oraz pierwotnym źródłem Cierpienia jest Niewiedza .

Stan doskonałego ustania Cierpienia to Nirwana , gdzie następuje wyzwolenie od cyklu narodzin i śmierci, czyli samsary , ponieważ ustanie niewiedzy prowadzi do tego, że nie powstają splamienia i odpowiadająca im karma , a po śmierci nie dochodzi do kolejnego wcielenia (zgodnie z procesem reinkarnacji według dwunastu ogniw współzależnego powstawania ).

Siunjata to kluczowe pojęcie występujące w buddyzmie i jest niezbędnym pojęciem dla zrozumienia mahajany . Zgodnie z jej doktryną wszystkie rzeczy i dharmy są przejawieniami pozbawionymi realnego istnienia (pustymi). Szkoły buddyzmu wczesnego (tzw. hinajany ) na ogół przyjmowały realne istnienie dharm, takimi jakimi wydają się przejawiać, choć zakładały brak tożsamości "ja". Zrealizowanie "pustości" (Siunjata) zjawisk oprócz doprowadzenia do wyzwolenia od cierpienia ( dukkha ) umożliwia w buddyzmie również osiągnięcie Doskonałego Oświecenia . Nauka o tym odnosi się do postawy bodhisattwy , który szuka Doskonałego Oświecenia nie tylko dla samego siebie, ale przede wszystkim w celu pomocy wszystkim czującym istotom.

Podstawy buddyjskie wspólne dla wszystkich tradycji:

1. Wszystkie złożone zjawiska są nietrwałe .
2. Wszystkie naznaczone skazą ( splamieniami i prowadzącą do nich odpowiednią karmą ) rzeczy i zdarzenia są Cierpieniem ( Dukkha ).
3. Wszelkie zjawiska i stany są pustością i są pozbawione własnego istnienia, bądź braku tożsamości "ja".
4. Nirwana jest prawdziwym ustaniem Cierpień i Niewiedzy .

Hinajana

Hinajana ( sanskr. Mały Wóz) jest uznawana za jeden z trzech głównych i zarazem najwcześniejszy odłam buddyzmu. Nazwę wprowadzono z punktu widzenia nauk mahajany w odróżnieniu do wcześniejszych od niej 18 tradycyjnych szkół kanonu palijskiego, z których najbardziej znane to sautrantika i wajbaszika . Doktryny hinajany oparte są bezpośrednio na naukach Buddy - przede wszystkim trzech "koszach" kanonu palijskiego - vinaya (reguł dotyczących życia zakonnego, np. wg szkoły mulasarvastivady ), sutrach Buddy oraz naukach abidharmy . Szkoły hinajany obecnie nie istnieją, choć jej nauki są nadal kultywowane jak podstawa nauk buddyzmu. Obecnie najbardziej zbliżoną do hinajany tradycją jest theravada .

Nauki hinajany akcentują indywidualną pracę nad umysłem, wyrzeczenie się niewłaściwych działań oraz wykonywanie właściwych, zgodnie z Ośmioraką Ścieżką , aż do osiągnięcia stanu nirwany , wyzwolenia od cierpień i przyczyn cierpienia.

Mahajana

Mahajana pochodzi z Indii i pierwotnie istniała w północnej części tego subkontynentu, na terenie współczesnego Pakistanu. Podczas pierwszego stulecia naszej ery rozprzestrzeniła się na tereny Dalekiego Wschodu. Następnie w Indiach z mahajany wyodrębniła się wadżrajana i w ósmym wieku naszej ery została przeniesiona do Tybetu i dalej do innych krajów Wschodu.

Mahajana jest systemem opartym przede wszystkim na sanskryckiej adaptacji Kanonu palijskiego. Charakterystyczną cechą buddyzmu mahajany na tle nauk hinajany jest zmiana ideału soteriologicznego , rozumienie "pustości" (sanskryt. Siunjata ), gdzie głównymi doktrynami o niej są czittamatra i madhjamaka , nauki o naturze Buddy oraz zastosowanie terminu trzech ciał Buddy . Ideałem staje się nie arhat , tak jak w hinajanie, który osiągnął wyzwolenie od cierpień Nirwana poprzez wyrzeczenie się Samsary , ale bodhisattwa - czyli istota, która rozwinęła postawę bodhiczitty , aby osiągnąć Doskonałe Oświecenie dla pożytku wszystkich czujących istot poprzez praktykę Sześciu Paramit .

Madhjamaka

Madhjamaka (lub madhjamika), czyli "Droga Środka", jest szkołą teorii i nauk Buddy na temat relatywnej (względnej) i ostatecznej prawdy , tj. Siunjaty , według których przejawia się rzeczywistość. Szkoła ta jest akceptowana jako najwyższa teoretyczna wiedza we wszystkich szkołach buddyzmu tybetańskiego . Podobnie jest w innych tradycjach związanych z naukami mahajany .

"Drogi Środka" uznaje, by nauki przedstawiać poza skrajnościami popadnięcia w omylnie rozumiany stan "pustości" ( skt. Sunjata ) jako nicości ( nihilizm ), co odpowiada prawdzie ostatecznej oraz omylnie rozumiany relatywizm (inherentnego, wrodzonego i niezależnego istnienia zjawisk), co odpowiada prawdzie relatywnej, oraz że relatywny poziom nauk jest równie ważny jak poziom ostateczny nauk. Madhjamaka jest "Drogą Środka poza skrajnym poglądem nihilizmu (nic nie istnieje i np. nie podlega się żadnym konsekwencjom swoich czynów) oraz skrajnym poglądem eternalizmu (wszystko istnieje, tak jak się wydaje pojawiać i zanikać, np. że zjawiska i istoty są inherentne, niezależne i trwałe).

Czittamatra

Czittamatra (jogaczara) - szkoła filozoficzna "tylko umysłu". Główna obecnie występująca buddyjska doktryna o istnieniu rzeczywistości obok madhjamaki . Wywodził się z niej m.in. Wasubandhu , filozof z IV w. n.e. Czittamatra zakładała, że wszystko ostatecznie przejawia się jako projekcje umysłu powstające z nawykowych skłonności kumulowanych w wszechpodstawie umysłu (alajawidżnianie), jednak nie jest ona rozumiana też jako indywidualne "ja", gdyż to tylko "zgrubny" aspekt świadomości. Ostatecznie istnieje natomiast samoświadomy i samorozświetlający się umysł wolny od dualizmu postrzegającego i postrzeganego aspektu doświadczania, możliwy do urzeczywistnienia bezpośrednio w czasie praktyki buddyjskiej.

Wadżrajana

Wadżrajana to kierunek buddyzmu , który wyodrębnił się w II wieku n.e. w Indiach w ramach tradycji mahāyāny , znacząco różniący się od niej metodami praktyk, który również pielęgnuje ideał bodhisattwy , rozwija miłujące współczucie ( skt. bodhiczitty ) dla pożytku wszystkich istot oraz zrozumienie natury rzeczywistości Siunjata i wiedzy o naturze Buddy . W tradycyjnej mahajanie bodhisattwa praktykuje postawę bodhiczitty oraz właściwe zrozumienie rzeczywistości, zgodnie z naukami o "pustości" ( Siunjata ) i naturze Buddy poprzez Sześć Paramit , zbierając stopniowo oraz oddzielnie (podczas medytacji lub poza nią) nagromadzenie zasługi i mądrości, niezbędne, aby osiągnąć oświecenie, tj trzy ciała Buddy , co zajmuje czas trzech niezliczonych okresów ( skt. kalpa). Wadżrajana jest jednak szczególną ścieżką, gdyż umożliwia to bodhisattwie niezwykle szybko oraz jednocześnie, szczególnie poprzez praktykę Tantr Jogi Najwyżej , bezpośrednio prowadząc do oświecenia, tj trzech ciał buddy , już za życia praktykującego.

Poglądy na siły nadprzyrodzone

W buddyzmie nie kładzie się nacisku na osiąganie nadprzyrodzonych mocy i zdolności, ale na praktykę w celu osiągniecia wyzwolenia od Cierpień ( Dukkha ) i aby być pomocnym w tym dla innych. Podczas praktyki można uzyskiwać różne duchowe "doświadczenia" i rozwijać tzw. cudowne właściwości (w sanskrycie zwane siddhi) nie przywiązując się do nich. Przykładem może być jeden z najbliższych uczni Buddy arhat Maudgaljajana znany z owych niezwykłych nadprzyrodzonych zdolności. Jeżeli chodzi o istnienie nadprzyrodzonych istot, buddyzm naucza, że oprócz świata ludzkiego też istnieją inne światy w samsarze . Jest on jednak religią, w której pojęcie Boga odgrywa drugorzędne znaczenie. Zasadniczym zagadnieniem, które umożliwia ostatecznie osiągniecie oświecenia, czyli doskonałego stanu Buddy , jest natomiast idea Siunjaty . Idei tej nie można pogodzić z dogmatami występującymi w innych religiach np. pojęciem Boga "Stwórcy", które również zaprzecza buddyjskim naukom o prawie przyczynowo-skutkowym (tzw. karmie ), reinkarnacji , czy wspózależności wszystkich zjawisk ( Dwanaście ogniw współzależnego powstawania ).

Etyka

Podstawą etyki buddyjskiej jest Pańcasila :

1. Zobowiązuję się przestrzegać nakazu, by nie niszczyć żywych istot.
2. Zobowiązuję się przestrzegać nakazu, by nie brać tego co nie dane.
3. Zobowiązuję się przestrzegać nakazu, by powstrzymywać się od złego seksualnego prowadzenia się.
4. Zobowiązuję się przestrzegać nakazu, by powstrzymywać się od niewłaściwej mowy.
5. Zobowiązuję się przestrzegać nakazu, by powstrzymywać się przed spożywaniem napojów odurzających i narkotyków, które prowadzą do nieuważności.

Budda w swoim nauczaniu przywiązywał dużo wagi do współczucia, miłości oraz przebaczenia.

Poglądy na życie pośmiertne

Buddyzm naucza reinkarnacji , jednak równocześnie odrzuca koncepcję duszy nieśmiertelnej i niezależnej ( anatman ). Po śmierci następuje rozpad człowieka na pięć składników, tzw. skandh - forma materialna, uczucia, rozum, wola, świadomość. Jedynie karma danego człowieka przeniesie się do przyszłego wcielenia. Zwolennicy mahajany w szkole czittamatry , mają jeszcze bardziej wysublimowaną teorię na temat rzeczywistości jako umysłu, który nie ulega procesowi umierania. Jednak najbardziej szczegółowe nauki o procesie rozpadu związanym z umieraniem opisane są w teorii wadżrajany , więcej czytaj Proces umierania w teorii wadżrajany .

Bibliografia

• Lama Jigme Rinpoche, o. Robert Le Gall, Frederic Lenoir Mnich i Lama, Wydawnictwo "KOS" (wydanie polskie),
• Swami Rama Żyjąc wśród himalajskich mistrzów, wydanie polskie: Limbus, Bydgoszcz 2000
• Volker Zotz Historia filozofii buddyjskiej, Wydawnictwo WAM, 2007,