Filon z Aleksandrii (ilustracja z Kroniki norymberskiej ), 1493 .

Filon z Aleksandrii także Philo Judaeus, Yedidia, Filon Żyd, Filon Aleksandryjski ( gr . Φίλων ὁ Ἀλεξανδρεύς Philon ho Aleksandreus, łac. Philo) urodził się przed 10 p.n.e. i zmarł po 40 n.e. - filozof i teolog żydowski , pozostający pod wpływem kultury greckiej, pochodzący z bogatej i wpływowej rodziny. Dzieło filozoficzne Filona jest wielką syntezą myśli greckiej i żydowskiej. Jego brat był bankierem Heroda Agryppy I a bratanek, Tyberiusz Juliusz Aleksander , prokuratorem Judei .

Filon pisał po grecku . Został wychowany w kręgu kultury hellenistycznej i znajdował się pod wpływem takich filozofów jak: Platon , Arystoteles , Posejdonios , neopitagorejczycy . Ich poglądy usiłował pogodzić z prawdami i zasadami religii żydowskiej.

Filon był twórcą nowej, filozoficzno-judaistycznej koncepcji Boga , jako pierwszy sformułował tezę, że zadaniem filozofii jest poznanie Boga. Wcześniej rozważania filozoficzne wychodziły od świata i potem ewentualnie docierały do Boga. Konsekwencją tego jest dualizm świata i Boga. Według Filona Bóg jest jeden, nie ma postaci złożonej - jest bytem jednolitym, niezłożonym (zob. Deus omnia simplex). Jest niezmienny, wieczny, czyli nieograniczony, transcendentny ontologicznie (istniejący ponad światem) i epistemologicznie (niedający się poznać ludzkim zmysłom i rozumowi), istniejący sam z siebie. Bóg jednocześnie jest osobą dobrą, wszechpotężną i wszechwiedzącą. Platońskie idee są Jego myślami i siłami. Najpotężniejszym z tych idei - sił jest Logos - pośrednik między Bogiem a światem oraz anioł i syn Boży . To za ich pośrednictwem następuje oddziaływanie na świat materii odwiecznej, materii będącej jednocześnie nosicielem nicości i zła. Materia jest bierna, złożona, wtórna i zmienna.

Myśl filozoficzna Filona nie przyjęła się i nie wywarła wpływu na myślicieli żydowskich, przez których już sama myśl o odwieczności materii została potępiona^[]. Większy rozgłos Filon znalazł wśród filozofów pogańskich - neoplatończyków oraz wśród teologów chrześcijańskich, takich jak: Klemens Aleksandryjski , Orygenes , Święty Ambroży oraz Augustyn z Hippony .

Fundamentem dla Filona jest „Pięcioksiąg” Mojżesza ale nie w oryginalnej wersji, tylko w przekładzie greckim – „ Septuaginta ”. „Septuaginta”, czyli tłumaczenie Biblii pochodzące z okresu od III do II w. p.n.e. była jedynym oficjalnym przekładem diaspory żydowskiej. Filon uprawiał alegorezę, czyli wyjaśniał Biblię alegorycznie, szukając w niej ukrytych treści filozoficznych. Tekst rozumiany dosłownie dla Filona jest znakiem ukrytej natury, która ujawnia się w alegorii. Metoda interpretacji alegorycznej była w czasach Filona rozpowszechniona w niektórych kręgach żydowskich oraz w środowisku hellenistycznym. W ten sposób gramatycy aleksandryjscy interpretowali Homera i Hezjoda .

Józef Flawiusz o Filonie pisze:

Tymczasem [39/40 n.e.] doszło do zatargu między zamieszkałymi w Aleksandrii Żydami i Grekami. Obie strony wybrały po trzech posłów i wysłały do Gajusza . W liczbie posłów wysłanych przez Aleksandryjczyków był niejaki Apion, który obsypywał Żydów rozmaitymi oszczerstwami, zarzucając im, między innymi, że nie oddają należycie czci Cezarowi. Gdy bowiem wszyscy poddani państwa rzymskiego stawiają Gajuszowi ołtarze i świątynie i w ogóle oddają mu cześć boską, to sami tylko Żydzi uważali za hańbę wznosić mu posągi i przysięgać na jego imię. Z takimi to i innymi przykrymi oskarżeniami wystąpił Apion, myśląc, jak można było oczekiwać, że rozgniewa Gajusza. Wtenczas stojący na czele poselstwa żydowskiego Filon, brat Aleksandra alabarchy, mąż słynący z wielu przymiotów i wykształceń w filozofii, gotował się do wystąpienia , aby odeprzeć zarzuty, lecz Gajusz nie pozwolił mu ust otworzyć rozkazując precz odejść sprzed jego oblicza, a tak bardzo był rozgniewany, iż nikt nie wątpił, że srogo Żydów ukarze. Filon dotknięty zniewagą, odszedł i powiedział do towarzyszących mu Żydów, aby byli dobrej myśli, bo Gajusz wprawdzie okazał im swój gniew słowami, a w rzeczy samej uczynił Boga swym wrogiem.^[1]

Prace

Wydania krytyczne:

• L. Cohn, P. Wendland, J. Reiter, Berlin 1896-1915 (35 tomów). Dwa tomy indeksów: J. Leisegang 1926-1930.

• Nowe wydanie z przekł. franc.: R. Arnaldez, C. Mondésert, J. Pouilloux, Paryż 1962-

Jego pisma zachowały się tylko częściowo.

Filozoficzne: Quis omnis probus liber est (Każdy człowiek cnotliwy jest wolny), De aeternitate mundi (O wieczności świata), Alexander sive de eo quod rationem habeant bruta animalia (Aleksander, czyli o tym, że nierozumne zwierzęta mają rozum), De providentia (O Opatrzności).

Historyczne: Contra Flaccum (Przeciw Flakkusowi), Legatio ad Gaium (Poselstwo do Gajusza), De virtutibus (O cnotach). Wśród dzieł apologetycznych: De vita Mosis (O życiu Mojżesza), De vita contemplariva (O życiu kontemplacyjnym).

Egzegetyczne i teologiczne:

• De Abrahamo
• De Aeternitate Mundi
• De Agricultura
• De Cherubim
• De Confusione Linguarum
• De Congressu Eruditiones Gratia
• De Decalogo
• De Ebrietate
• De Escrecationibus
• De Fuga et Inventione
• De Gigantibus
• De Josepho
• De migratione Abrahami (Sources chretiens 47, wyd. J. Carreaux, Paryż 1965).
• De Mutatione Nominum
• De Opificio Mundi
• De Plantatione
• De Posteritate Caini
• De Praemiis et Poenis
• De Sacrificiis Abeli et Caini
• De Sobrietate
• De Somniis
• De Specialibus Legibus
• De Virtutibus
• De Vita Contemplativa
• De Vita Mosis
• In Flaccum
• Legis Allegoriae
• Legatio ad Gaium
• Quod Deterius Potiori Insidiari Soleat - O tym, że gorszy zazwyczaj robi zasadzki na silniejszego.
• Quod Deus Sit Immutabilis
• Quaestiones in Exodum
• Quaestiones in Genesim
• Quis Serem Divinarum Heres Sit
• Quod Omnis Probus Líber Sit

Bibliografia

• Filon Aleksandryjski, w: Słownik wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa. J. M. Szymusiak SJ, M. Starowieyski (oprac. ). Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1971, ss. 158-159. 
• G. Reale – Historia filozofii starożytnej, Lublin, 2005
• J. Legowicz – Historia filozofii starożytnej Grecji i Rzymu. Warszawa, 1973.

Przypisy