Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Faust (dramat)

Faust (dramat)

Faust

Faust, pierwsze wydanie z 1808 r.
Autor Johann Wolfgang von Goethe
Kraj wydaniaKrólestwo Wirtembergii
Język niemiecki
Data I wyd. 1833
Typ utworu dramat

Faust – dramat Johanna Wolfganga von Goethego w dwóch częściach, napisany w latach 1773 - 1832 , wydany w całości już po śmierci autora w 1833 . Zawiera blisko 12 tys. wersów (z tego względu uważany za dramat niesceniczny). Uznaje się go za najwybitniejsze dzieło Goethego i swoistą syntezę jego poglądów. Tematem utworu jest zakład Boga z Mefistofelesem o duszę tytułowego doktora Fausta. Faust ma ją oddać diabłu, gdy zasmakuje pełni szczęścia i wypowie słowa "trwaj chwilo, jesteś piękna".

Spis treści

Pierwowzór bohatera

Pierwowzorem postaci Fausta był Johann Georg Faust (ok. 14801540 ) - niemiecki alchemik, astrolog i wędrowny naukowiec, autor traktatu alchemicznego Zmuszenie piekła. Jego czarna legenda narodziła się w 1587 po wydaniu książki Geschichte von Dr. Johann Fausten, dem weitteschreyten Zauberer und Schwarzkünstler (Historia doktora Johanna Fausta, słynnego czarnoksiężnika i mistrza czarnej magii). Fausta przedstawiono w niej jako bezbożnika, który - by posiąść kobietę - podpisał pakt z Mefistofelesem, ale diabeł skręcił mu kark i zabrał jego duszę do piekła. Od tego czasu Faust stał się symbolem człowieka, który zawiera pakt z szatanem, aby poznać tajemnicę istnienia, co zainspirowało wielu twórców.

Na kształt postaci literackiego Fausta wpłynęła także w ogromnym stopniu postać renesansowego maga Henryka Korneliusza Agryppy . Faust jest nazywany przez Małgorzatę Henrykiem.

Prace nad Faustem

Prace na Faustem Goethe rozpoczął w latach 1773 - 1774 , do czego zainspirowała go m.in. wizyta w słynnej Piwnicy Auerbacha w Lipsku (pojawia się ona w pierwszej części dramatu). Ta pierwotna wersja dramatu znana jest jako tzw. Prafaust (Urfaust).

Pod wpływem Fryderyka Schillera ok. 1794 Goethe powrócił do tematu i zajął się dokończeniem części pierwszej. Z tego czasu pochodzi m.in. wiersz Przypisanie, Prolog w teatrze i Prolog w niebie. Cała część pierwsza ukazała się drukiem w 1808 .

Około roku 1829 pisarz zaczął pracować nad drugą częścią dramatu, którą tworzył do końca swego życia. Goethe zapieczętował rękopis drugiej części, który miał - zgodnie z wolą poety - ukazać się dopiero po jego śmierci. Ostatecznie cały dramat został wydany drukiem w 1833 .

Treść

Prolog

Przypisanie - Stary poeta zwraca się do cieni i mar swoich przyjaciół i ukochanych. Jest to poniekąd dedykacja Goethego, który wspomina tu lata swojej młodości.

Prolog w teatrze – Tuż przed przedstawieniem na jarmarku rozmawiają ze sobą Dyrektor, Poeta i Komik. Dyrektor nie jest zdecydowany jaki rodzaj sztuki chciałby wystawić. Poeta chce dzieł podniosłych, które wzruszałyby publiczność. Natomiast Komik uważa, że sztuka powinna bawić. Ostatecznie Dyrektor decyduje się na wystawienie prostej sztuki dla mas, którą mają stworzyć wspólnie Poeta i Komik.

Prolog w niebie – Ta scena otwiera akcję dramatu. Goethe stworzył ją, wzorując się na podobnej scenie z Księgi Hioba . Do Boga przybywa Mefistofeles, który zdaje mu relację ze swego pobytu na Ziemi. Bóg pyta go, czy zna Fausta, którego nazywa swoim sługą. Mefistofeles drwi z Boga, uważając, że Faust wcale nie służy Bogu i nie zależy mu na nim. Zakłada się z Bogiem o duszę Fausta, gdyż sądzi, że to dla niego łatwa zdobycz. Bóg zgadza się, gdyż uważa, że człowiek przez całe życie błądzi, aby w końcu poznać Boże Miłosierdzie.

Część pierwsza

Noc - Jest Wielka Sobota. W swojej gotyckiej pracowni pracuje stary doktor Heinrich Faust, który rozmyśla nad sensem życia. Dochodzi do wniosku, że mimo iż studiował przez całe życie różne nauki (medycyna, prawo, filozofia, teologia), to i tak pozostał głupcem. Postanawia zostać magiem i wywołuje Ducha Ziemi. Przychodzi do niego jego wierny uczeń, Wagner. Obaj rozmawiają o istocie nauki. Wagner to ograniczony racjonalista, który uważa, że wystarczy studiować księgi. Natomiast Faust broni prawa do poznania przez doświadczenie. Faust słyszy chór, który śpiewa w kościele pieśń o Zmartwychwstaniu Chrystusa.

Przed bramą miasta - Faust i Wagner wychodzą na miasto. Spotykają jego mieszkańców, wśród których Faust budzi powszechny podziw z powodu swojego wykształcenia i pochodzenia (jego ojciec był znanym i cenionym lekarzem). Faust zauważa czarnego psa, którego zabiera do domu.

Pracownia Fausta I - Faust zaczyna czytać Biblię. Nagle zauważa, że z psem dzieje się coś dziwnego. Pies przemienia się w Mefistofelesa i na pytanie kim jest odpowiada: [...] tej siły cząstką drobną, co zawsze złego chce i zawsze sprawia dobro[1]. Diabeł stwierdza, że nie może opuścić domu, gdyż na drzwiach narysowany jest pentagram .

Pracownia Fausta II - Znudzonemu życiem Faustowi Mefistofeles proponuje układ – zostanie przewodnikiem naukowca w poszukiwaniu sensu życia, w zamian za oddanie mu duszy. Faust zgodzi się ją oddać po wypowiedzeniu słów: "trwaj piękna chwilo". Do pracowni wchodzi Uczeń, z którym Mefistofeles przeprowadza dialog o nauce. Po chwili Faust i Mefistofeles opuszczają pracownię.

Faust i Małgorzata w ogrodzie, obraz Jamesa Tissota ( 1861 )

Piwnica Auerbacha - Mefistofeles, chcąc zdobyć duszę Fausta, przyprowadza uczonego do słynnej karczmy Piwnica Auerbacha w Lipsku . Faust doświadcza tam uciech cielesnych (wino, zabawa), które jednak go nie interesują. Diabeł mocą czarów wyczarowuje wspaniałe trunki, które wprowadzają biesiadników w obłęd. Następnie razem z Faustem podpala karczmę i wylatuje z niej.

Kuchnia czarownicy - Mefistofeles zabiera Fausta do czarownicy. Tam uczony otrzymuje magiczny napój, który zamienia go z powrotem ze starca w młodzieńca. Nagle w lustrze zauważa postać młodziutkiej, czternastoletniej, ślicznej Małgorzaty, którą postanawia uwieść i nakazuje Mefistofelesowi mu w tym pomóc.

Ulica - Podczas przechadzki Faust spotyka Małgorzatę, która wraca z kościoła. Proponuje jej, że odprowadzi ją do domu; ona jednak odmawia. Wtedy doktor prosi o pomoc Mefistofelesa. Diabeł podrzuca jej do pokoju szkatułkę z biżuterią i piękne suknie. Matka Małgorzaty przekazuje szkatułkę księdzu.

Wieczorem - Małgorzata wspomina spotkanie z Faustem. Podczas gdy dziewczyny chwilowo nie ma w pokoju, wchodzą Mefistofeles i Faust. Pojawia się fragment erotyczny, gdy Faust odsuwa zasłonę łóżka Małgorzaty. Ona zaś, po ich niezauważonym wyjściu, odkrywa klejnoty, które zostawił w jej skrzyni Faust. Przymierza biżuterię, zachwyca się, niedowierza, gdyż sama jest biedna.

Promenada - W tej scenie okazuje się, że matka Małgorzaty oddała klejnoty księdzu, dziewczyna zaś wspomina je razem z darczyńcą. Faust chce jeszcze piękniejszego prezentu dla Małgosi.

Ulica - Faust zarzuca Mefistofelesowi kłamstwo, ale on odpowiada mu, że sam nie jest święty, bo chce zbałamucić Małgorzatę.

Dom sąsiadki - Mefistofeles podrzuca następną szkatułkę Małgorzacie, którą ta zanosi do domu sąsiadki Marty. Do domu Marty przybywa Mefistofeles, który - podając się za przyjaciela jej męża, pana Schwerdlein - mówi jej, że on nie żyje. Udaje mu się namówić Małgorzatę na schadzkę z Faustem w ogrodzie Marty, natomiast sam umawia się z Martą.

Ogród - W ogrodzie spotykają się Marta z Mefistofelesem i Małgorzata z Faustem. Małgorzata jest zdziwiona, że taki uczony doktor interesuje się prostą dziewczyną, jak ona. Tymczasem Marta - nie wiedząc kim jest Mefistofeles - próbuje nakłonić go do zostania jej mężem.

Altanka - Dochodzi do schadzki Fausta i Małgorzaty. Przeszkadza im Mefisto, potem Marta. Faust chciałby odprowadzić dziewczynę, ale ta odrzuca propozycję, po czym, gdy już odejdą, załamuje ręce nad swoim zachowaniem niedoświadczonej osóbki.

Las i jaskinia - Faust dziękuje Duchowi Ziemi za piękno natury i możliwość poznawania świata. Za bardzo oddalił się od chrześcijaństwa, by dziękować Bogu. Bohater mówi o spokoju Małgorzaty, który przerwał, Mefistofeles zaś, który pojawia się w międzyczasie, o cielesności bohaterki. Spotykają się tu dwie postawy wobec miłości: idealizm Fausta i cynizm Mefista. Faustowi wydaje się, że to wielkie uczucie, kładzie nacisk na stronę duchową miłości, zaś jego kompan reprezentuje drugie podejście do uczucia, czyli od strony fizyczności. Jest przy okazji pełen ironii i szyderstwa względem postawy Fausta.

Pokoik Małgorzatki - Małgorzata siedzi przy kołowrotku i nuci piosenkę. Można wspomnieć w tym momencie o inspiracji tym fragmentem, który stał się pretekstem dla utworu „Małgorzatka przy kołowrotku” Schuberta.

Ogród Marty - Małgorzata chce wyciągnąć od Fausta poglądy na temat wiary, obawia się o jego stosunek do Boga. Faust próbuje wyjść z twarzą z sytuacji, nie zdradzić za wiele, kluczy: odpowiada dziewczynie pytaniem, czy można zmierzyć wiarę, czy jesteśmy w stanie kategorycznie stwierdzić, że wierzymy lub nie bez cienia wątpliwości? Bóg jest dla Fausta jednym z pięknych, intensywnych uczuć ludzkich, zatem ma charakter ulotny. Z drugiej strony Bóg jest dla niego wszechogarniający, zatem na pewno nie można stwierdzić ortodoksyjnego stosunku do Absolutu. W tym momencie znajdujemy kolejne potwierdzenie panteizmu Goethego.

Część druga

Rozpoczyna się na dworze cesarza, gdzie Faust i Mefistofeles służą władcy. W końcu - dzięki pomocy diabła - uczony udaje się do bogiń Matek, które instruują go, jak wywołać ducha Heleny Trojańskiej . Faust dokonuje tego po swoim powrocie, a następnie zakochuje się w marze i traci przytomność. Mefistofeles zabiera go do jego dawnej pracowni, gdzie były służący Fausta, Wagner kontynuuje jego działalność, tworząc homunkulusa . Nowo powstały człowiek razem z diabłem i Faustem wyrusza w świat greckiej mitologii . Spotykają tam m.in. Chirona i Syreny . W końcu uczony spotyka Helenę, z którą zakłada rodzinę. Przez lata żyją sielankowo w Arkadii , aż do czasu gdy śmierć ponosi najpierw ich syn, potem zaś niepotrafiąca żyć bez swego dziecka Helena. Uczony wraca do swoich czasów. Bierze udział w bitwie u boku cesarza, za co dostaje we władanie nadmorski kraj, którym rządzi do późnej starości. Stara się stworzyć idealne państwo. Gdy zbliża się czas jego śmierci, lemury kopią mu grób. Mefistofeles oszukuje Fausta, mówiąc, iż spełniają one kolejny jego rozkaz mający pomóc ludności. Wtedy Faust myśli "trwaj chwilo, jesteś piękna!" i umiera. Zostaje jednak zabrany do nieba, gdzie już czeka na niego Małgorzata.

Muzyczne opracowania Fausta

  • Antoni Radziwiłł – opera Faust (1808-31).
  • Louis Spohr - opera Faust (1813)
  • Gaetano Donizetti - opera Fausta (1831)
  • A. L. Bertin - opera Fausto (1831)
  • Adoplhe Adam - balet Faust (1832)
  • Richard Wagner - Uwertura Faustowska (1844)
  • Hektor Berlioz - Sceny z Fausta (1829), Potępienie Fausta (1846), oba na głosy solowe, chór i orkiestrę
  • Robert Schumann - Sceny z Fausta Goethego na głosy solowe, chór i orkiestrę (1853)
  • Franciszek Liszt - Symfonia Faustowska (1857)
  • Charles Gounod - opera Faust (1859; w Niemczech wystawiana jako Małgorzata)
  • Arrigo Boito - opera Mefistofeles (1868)
  • Antoni Rubinstein - uwertura Faust (1864)
  • Gustav Mahler - II część VIII Symfonii na głosy i orkiestrę (1906)

Faust i Mefistofeles występują w operze Sergiusza Prokofiewa Ognisty anioł.

Inpiracje literackie Fausta

Do Fausta nawiązuje wiele utworów literackich, m.in. powieści Thomasa Manna Doktor Faustus oraz Czarodziejska góra .

Przypisy

  1. Faust, tłum. F. Konopka

Zobacz też


Inne hasła zawierające informacje o "Faust (dramat)":

Podróżnik ...

Dziady (zwyczaj) ...

Józef Paszkowski ...

Janusz Józefowicz ...

Boris Blacher ...

Charles Gounod ...

Hector Berlioz ...

John Dryden ...

Musical ...

David Garrick ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Faust (dramat)":

102 Kultura renesansu w Europie (plansza 14) ...

013b. Kultura, religia i nauka starożytnej Grecji (plansza 4) ...

Zemsta - dramatem (plansza 11) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie