Concerto grosso (l.m. concerti grossi, z wł. duży koncert) to popularna forma muzyki barokowej przeznaczona na zespół instrumentalny, a zbudowana zwykle z czterech do sześciu części. Opiera się na dialogu pomiędzy niewielką grupą solistów (concertino) i orkiestrą ( tutti ).

Arcangelo Corelli . Obraz Henry'ego Howarda

• Concertino było złożone najczęściej z 2 skrzypiec i wiolonczeli. Johann Sebastian Bach rozszerzył je o obój , fagot , trąbkę , waltornię , flet .
• Ripieno to orkiestra smyczkowa, podzielona na głosy (podobnie jak chór), z organami lub klawesynem w roli basso continuo .

Forma concerto grosso została rozwinięta ok. 1680 r. przez Alessandro Stradellę , który prawdopodobnie jako pierwszy stworzył utwór, w którym partie "concertino" i "ripieno" są połączone w charakterystyczny dla tej formy sposób, aczkolwiek nie stosował on terminu "concerto grosso". Pierwszym znanym kompozytorem, który używał tej nazwy był przyjaciel Stradelli, Arcangelo Corelli . Po śmierci Corellego został opublikowany zbiór jego dwunastu concerti grossi (prawdopodobnie były to wybrane dzieła) i wkrótce zdobyły one olbrzymią popularność w całej Europie. Kompozytorzy tacy, jak Francesco Geminiani i Giuseppe Torelli pisali concerti grossi w stylu Corellego, miał on także duży wpływ na twórczość Antonio Vivaldiego .

Za czasów Corellego wyodrębniły się dwa różne rodzaje concerto grosso: concerto da chiesa (koncert kościelny) oraz concerto da camera (koncert kameralny). Concerto da chiesa był bardziej formalny, występowały w nim na przemian części powolne (largo, adagio) i szybkie (allegro). Concerto da camera miał charakter suity poprzedzonej preludium i zawierającej wiele popularnych w tych czasach form tanecznych. Ten podział zaczął się później zacierać.

Najbardziej znanym concerto grosso Corellego jest Koncert No. 8 g-moll, zwany Koncertem na Boże Narodzenie.

Concertino Corellego składało się z dwóch skrzypiec i wiolonczeli , ripieno to orkiestra smyczkowa, występuje basso continuo w roli akompaniamentu. Za czasów Corellego partie basso continuo były wykonywane na organach (szczególnie w przypadku concerti da chiesa), ale dziś wykonuje się je praktycznie wyłącznie na klawesynie .

Spośród innych znanych kompozytorów, którzy tworzyli concerti grossi, można wymienić:

• Georg Friedrich Händel - rozszerzył ripieno o instrumenty dęte ;
• Johann Sebastian Bach - kilka z jego Koncertów Brandenburskich zawiera pewne elementy formy concerto grosso, w szczególności Drugi Koncert, w którym concertino składa się z fletu, oboju, trąbki i skrzypiec solo;

Concerto grosso było reprezentacyjną formą muzyki instrumentalnej baroku. Formę concerto grosso można też zaobserwować u kompozytorów XX wieku , którzy inspirowali się muzyką barokową:

• Ernest Bloch ;
• Bohuslav Martinů ;
• Alfred Sznitke ;
• Philip Glass .
• Bolesław Szabelski

Zobacz też

• Barok