Dwunastu gniewnych ludzi ( ang. 12 Angry Men) to amerykański film nakręcony w 1957 . Opowiada historię ławy przysięgłych obradującej po procesie młodego Latynosa oskarżonego o morderstwo. Spośród dwunastu przysięgłych tylko jeden nie jest do końca przekonany o winie oskarżonego. Film został bardzo ciepło przyjęty zarówno przez krytyków, jak i widzów. Na internetowej liście najbardziej popularnych filmów IMDb znajduje się w pierwszej dwudziestce.

Film został nakręcony w ciągu zaledwie 19 dni, a jego budżet wynosił jedynie 350.000 $. Akcja prawie całego filmu, z wyjątkiem pierwszej i ostatniej sceny, odbywa się w zamkniętym pokoju, w którym znajdują się ławnicy mający przesądzić o winie lub niewinności oskarżonego.

Reżyser Sidney Lumet nakręcił ten film w bardzo oryginalny sposób, na początku filmu większość ujęć robiona jest szerokokątnym obiektywem filmującym mniej więcej z poziomu wzroku, a w trakcie filmu stopniowo wprowadzane są ujęcia zrobione przy pomocy dłuższych obiektywów i filmowane od dołu (ujęcia zrobione przez obiektyw szerokokątny sprawiają wrażenie bardziej przestrzennych, optycznie powiększają pomieszczenia i zwiększają dystans między przedmiotami, a ujęcia zrobione przy wykorzystaniu obiektywów o dłuższej ogniskowej "skracają" odległości i mają znacznie mniejszą głębię ostrości ). Według Lumeta w zamierzeniu miało to stworzyć klaustrofobiczną atmosferę, jaka musiała panować w niewielkim pomieszczeniu, w którym odbywały się gorące obrady ławy przysięgłych – według większości widzów, którzy obejrzeli ten film, udało mu się to znakomicie.

Film otrzymał nominację do nagrody Oscara w kategoriach za najlepszą reżyserię, film roku i scenariusz. W rolach 12 sędziów przysięgłych wystąpili:

• Martin Balsam jako przysięgły nr 1
• John Fiedler jako przysięgły nr 2
• Lee J. Cobb jako przysięgły nr 3
• E.G. Marshall jako przysięgły nr 4
• Jack Klugman jako przysięgły nr 5
• Ed Binns jako przysięgły nr 6
• Jack Warden jako przysięgły nr 7
• Henry Fonda jako przysięgły nr 8
• Joseph Sweeney jako przysięgły nr 9
• Ed Begley joko przysięgły nr 10
• George Voskovec jako przysięgły nr 11
• Robert Webber jako przysięgły nr 12

W 1997 film ten został nakręcony powtórnie, tym razem w rolach sędziów wystąpili: Courtney B. Vance , Ossie Davis , George C. Scott , Armin Mueller-Stahl , Dorian Harewood, James Gandolfini , Tony Danza , Jack Lemmon , Hume Cronyn , Mykelti Williamson, Edward James Olmos i William Petersen . Poza bardzo drobnymi zmianami cała akcja filmu i wszystkie dialogi są identyczne jak w oryginale. Reżyserem nowej, telewizyjnej wersji był William Friedkin .

Wersja polska

Wersja z 1959 roku

Wersja polska: Studio Opracowań Filmów w Warszawie
Reżyseria: Seweryn Nowicki
Dialogi:

• Włodzimierz Kozłowski
• Jan Moes
• Seweryn Nowicki

Dźwięk: Zdzisław Siwecki
Montaż: Wanda Jarkowska
Kierownictwo produkcji: Jerzy Kulawczyk
Udział wzięli:

• Jerzy Bielenia − Ławnik #1
• Czesław Byszewski − Ławnik #2
• Władysław Hańcza − Ławnik #3
• Stanisław Jaśkiewicz − Ławnik #4
• Zygmunt Listkiewicz − Ławnik #5
• Maciej Maciejewski − Ławnik #6
• Zygmunt Maciejewski − Ławnik #7
• Norbert Nader − Ławnik #8
• Leon Pietraszkiewicz − Ławnik #9
• Ryszard Pikulski − Ławnik #10
• Władysław Staszowski − Ławnik #11
• Jerzy Tkaczyk − Ławnik #12

i inni

Wersja z 1973 roku (uzupełniana w 1989)

Wersja polska: Studio Opracowań Filmów w Warszawie
Reżyser: Zofia Dybowska-Aleksandrowicz
Dialogi: Włodzimierz Kozłowski
Dźwięk: Zdzisław Siwecki i Jerzy Januszewski
Montaż: Anna Szadkowska i Jolanta Nowaczewska
Kierownictwo produkcji: Mieczysława Kucharska
Udział wzięli:

• Roman Wilhelmi – Ławnik #1
• Mieczysław Gajda – Ławnik #2
• Mariusz Dmochowski – Ławnik #3
• Zdzisław Tobiasz – Ławnik #4
• Zenon Dondajewski – Ławnik #5
• Marian Rułka – Ławnik #6
• Jerzy Tkaczyk – Ławnik #7
• Edmund Fetting – Ławnik #8
• Szczepan Baczyński – Ławnik #9
• Leon Pietraszkiewicz – Ławnik #10 (niektóre kwestie)
• Wiesław Machowski – Ławnik #10 (niektóre kwestie)
• Zygmunt Listkiewicz – Ławnik #11
• Jerzy Molga – Ławnik #12

i inni