Mapa polityczna (2004)

Europa Środkowa – region położony pomiędzy różnie definiowanymi Europą Zachodnią i Europą Wschodnią . Europa Północna , Południowa i Południowo-Wschodnia również wpływają na zakres tego pojęcia, w zależności od ujęcia ich granic. Termin zaczął być znów używany po upadku żelaznej kurtyny , dzielącej "Europę Środkową" na dwie części. Pojęcie rozumiane jest różnie w zależności od okresu historycznego.

Na konferencji Międzynarodowej Unii Geograficznej w Pradze ( 1994 ), do państw środkowoeuropejskich zaliczone zostały kraje Grupy Wyszehradzkiej i część krajów alpejskich:

•   Austria
•   Czechy
•   Liechtenstein
•   Niemcy
•   Polska
•   Słowacja
•   Słowenia
•   Szwajcaria
•   Węgry

Nieco inaczej określono obszar regionu w unijnym programie Europa Środkowa. Program ten obejmuje następujące kraje^[1]:

• Austrię
• Czechy
• wschodnią i południową część Niemiec
• Polskę
• Słowację
• Słowenię
• wschodnią część Ukrainy ( Wołyń , region Lwowa i Stanisławowa , Bukowinę i Ruś Zakarpacką )
• Węgry
• północną część Włoch .

W porównaniu z definicją Międzynarodowej Unii Geograficznej z unijnego programu wyłączona jest północno-zachodnia część Niemiec, Szwajcaria i Liechtenstein, natomiast włączono rejony Ukrainy i Włoch, w znacznej części historycznie powiązane z monarchii habsburską .

Region objęty unijnym programem Europa Środkowa zajmuje powierzchnię ponad 1 mln km² z liczbą ludności wynoszącą około 148 mln^[2]. Jest to obszar wspólnej historii i kultury, które odróżniają go od sąsiednich regionów. Na wschód i południowy wschód od Europy Środkowej położone są terytoria opanowane przez długi okres przez Imperium osmańskie i cesarstwo rosyjskie , z silnym wpływem kultury helleńskiej (np. mająca swe źródła w alfabecie greckim cyrylica ) – obszary, na których występuje prawosławie , kościół unicki oraz islam , podczas gdy Europa Środkowa pozostaje obszarem zdominowanym przez katolicyzm .Europa Środkowa jest jednym z regionów Europy niewchodzącym w skład Imperium Rzymskiego (określanym jako Barbaricum). Jednak już od X wieku znalazła się w kręgu kultury zachodniej.

Europa Środkowa pod względem kulturowym

Zachodnioeuropejski basen kulturowy wg Huntingtona

Grupa ekspertów Organizacji Narodów Zjednoczonych w 2006 roku zaproponowała następujące kulturowe kryteria wyróżnienia regionu "Europa Środkowa"^[3]:

• synchroniczna lub diachroniczna obecność katolicyzmu i protestantyzmu , podczas gdy prawosławie i islam odgrywają jedynie marginalną rolę;
• zasięg regionu wyznacza kultura niemiecka i żydowska, współwystępująca z warstwami kulturowymi słowiańskimi, węgierskimi i romańskimi (występującymi również poza Europą Środkową);
• stosunkowo wczesny rozwój miast i mieszczaństwa w porównaniu z Europą Wschodnią i Europą Południowo-Wschodnią;
• wczesne pojawienie się niezależnej ludności wiejskiej;
• tradycje lokalnej i regionalnej samorządności;
• kulturowe i etniczne zróżnicowanie;
• polityczna i gospodarcza orientacja na kontynent (nie na obszary zamorskie);
• uprzemysłowienie późniejsze niż w Europie Zachodniej, ale znacznie wcześniejsze niż w Europe Wschodniej i Południowo-Wschodniej.

Kultura środkowoeuropejska wykracza poza dzisiejsze granice krajów uznawanych za przynależące do Europy Środkowej i obejmuje obszary historycznie należące do Świętego Cesarstwa Rzymskiego , Królestwa Węgier , monarchii habsburskiej czy Rzeczypospolitej Obojga Narodów . Należą do nich następujące regiony:

• Białoruś (zachodnie krańce)
• Bośnia i Hercegowina (część północna koło Wojwodiny )
• Chorwacja (często wyłącza się Dalmację )
• Rumunia ( Transylwania , Banat , Bukowina )
• Serbia ( Wojwodina , Belgrad )
• Ukraina ( Zakarpacie , Galicja , Wołyń , Podole )

Bibliografia

• O. Halecki, Historia Europy - jej granice i podziały, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2002
• M. Kundera, Zachód porwany albo tragedia Europy Środkowej, "New York Review of Books" 26.04.1984, wersja polska: "Zeszyty Literackie", nr 5, 1984 (online)
• Cz. Miłosz, Rodzinna Europa, Wydawnictwo Literackie, różne wydania
• J. Andruchovič, A. Stasiuk, Moja Europa : dwa eseje o Europie zwanej Środkową, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2000
• T.G. Ash, Does Central Europe Exist?, The New York Review of Books, October 9, 1986 [1]
• T.G. Ash, The Puzzle of Central Europe, The New York Review of Books, March 18, 1999 [2]

Przypisy

Zobacz: Europa – Europa Zachodnia – Europa Środkowo-Wschodnia – Europa Wschodnia – Europa Południowa – Europa Północna

Zobacz też: środek Europy , czas środkowoeuropejski , Mitteleuropa