Estryfikacja to reakcja chemiczna w wyniku której powstają estry . Najczęściej zachodzi ona pomiędzy kwasami (głównie karboksylowymi ) i alkoholami (szerzej: związkami zawierającymi grupę hydroksylową ), niemniej możliwe i często stosowane są inne metody syntezy estrów np. z bezwodników czy chlorków kwasowych .

Reakcja estryfikacji z użyciem kwasu i alkoholu, której produktem ubocznym jest woda , jest zazwyczaj reakcją równowagową. Aby zapewnić jej wysoką wydajność należy z układu reakcji usuwać przynajmniej jeden z produktów i jest nim najczęściej woda.

Estryfikacja kwasu alkoholem

Estryfikacja kwasu karboksylowego z alkoholem przy obecności katalitycznej ilości kwasu siarkowego(VI) lub innego silnego kwasu mineralnego, nazywana jest estryfikacją Fishera. Aby uzyskać wysoką wydajność tego procesu trzeba z układu reakcji na bieżąco usuwać przez destylację tworzący się ester, wodę lub oba na raz.

Przebieg katalizowanej silnym kwasem mineralnym estryfikacji Fishera wygląda następująco:

Katalizowana estryfikacja

Na początku kation hydroniowy przyłącza się do atomu tlenu grupy karbonylowej . Następnie do powstałego karbokationu przyłącza się cząsteczka alkoholu. Wytworzony w ten sposób nietrwały związek rozkłada się z wydzieleniem kationu hydroniowego .

W analogiczny sposób zachodzi estryfikacja w przypadku kwasów nieorganicznych, np. estryfikacja gliceryny mieszaniną nitrującą , w wyniku której powstaje triazotan glicerolu (nitrogliceryna) lub estryfikacja alkoholi alifatycznych kwasem azotawym prowadząca do powstania azotynów alkilu .

W wielu przypadkach, szczególnie dla aromatycznych kwasów karboksylowych estryfikację Fishera zastępuje się estryfikacją katalizowaną zasadowo. Jako katalizatory stosuje się najczęściej silnie zasadowe aminy (np. pirydynę ). W przypadku estryfikacji katalizowanej zasadowo istnieje też możliwość uniknięcia konieczności oddestylowywania produktów, poprzez zastosowanie dicyckloheksylokarbodiimidu DCC lub diizopropylokarbodiimidu DIC , który wiąże się ilościowo z wodą, zaś powstający N,N'-dicykloheksylomocznik wypada z układu reakcji w postaci osadu.^[1]

W przemyśle reakcję estryfikacji prowadzi się często z użyciem halogenków lub bezwodników kwasowych stosując technikę reakcji na granicy faz. Halogenek lub bezwodnik kwasowy umieszcza się w jednym rozpuszczalniku, zaś alkohol w drugim. Reakcja zachodzi wówczas na styku obu faz dzięki czemu nie występuje konieczność przesuwania jej równowagi. W reakcji z użyciem halogenków produktem ubocznym nie jest woda lecz halogenowodór , który można usuwać z układu reakcji poprzez obecność amin (np. trietyloamina , pirydyna , piperydyna ) tworzących stałe halogenowodorki wypadające z układu reakcji w postaci osadu.

Wadą estryfikacji z użyciem halogenków kwasów karboksylowych jest ich wysoka cena i problem z utylizacją powstających halogenowodorków amin. Wadą stosowania bezwodników jest również ich wysoka cena, oraz fakt, że reakcji efektywne używana jest tylko połowa jego masy, gdyż ubocznie tworzy się kwas karboksylowy, który w warunkach prowadzenia syntezy nie reaguje z alkoholem.

Przypisy