Plakat eserowców z 1917 roku

Eserowcy, eserzy ( ros. эсеры, skrót nazwy "Partia Socjalistów-Rewolucjonistów" ros. Партия социалистов-революционеров ПСР) – rosyjska partia polityczna założona w 1901 roku przez rewolucjonistów wywodzących się z tzw. narodników , początkowo nielegalna .

Program partii przewidywał przekształcenie Rosji w republikę demokratyczną, w której dominowałaby klasa chłopska . Partia domagała się także socjalizacji ziemi (tzn. przekazania decyzji o sposobie jej użytkowania wspólnotom wiejskim ) i konfiskaty ziemi obszarniczej . Ważnym składnikiem partii była Organizacja Bojowa, stosująca terror (gł. zamachy na wysokich urzędników carskich ) oraz odgrywająca znaczącą rolę w rewolucji 1905 roku . Umiarkowana, legalna gałąź była określana jako trudowicy .

Przywódcy

• Wiktor Czernow – główny ideolog socjalistów-rewolucjonistów
• Grigorij Gerszuni
• Jewno Azef – organizator wielu zamachów, zdemaskowany jako agent Ochrany
• Boris Sawinkow – czołowy działacz Organizacji Bojowej

Po rewolucji lutowej partia wyszła z podziemia i zaczęła odgrywać dużą rolę polityczną. Eser Aleksander Kiereński został ministrem sprawiedliwości, następnie wojny, a od 18 lipca 1917 premierem Rządu Tymczasowego ; Wiktor Czernow otrzymał tekę ministra rolnictwa, Boris Sawinkow wiceministra spraw wewnętrznych. Prowadzona przez rząd polityka kontynuacji udziału w I wojnie światowej spowodowała niepopularność partii wśród robotników i żołnierzy, i choć nadal popierały ją masy chłopskie w partii nastąpił rozłam: frakcja lewicowych eserów (zwanych też w polskiej literaturze "lewymi eserami"), kierowana przez Marię Spiridonową , przeszła do opozycji. W jedynych wolnych wyborach do rozpędzonej później przez bolszewików Konstytuanty w listopadzie 1917 eserzy uzyskali około 17,1 mln głosów (41 proc.), podczas gdy partia bolszewików – tylko 9,8 mln.

Przewrót bolszewicki ( rewolucja październikowa ) został przeprowadzony z poparciem lewicowych eserów i weszli oni do rządu Lenina , natomiast "prawicowi" organizowali opór wobec bolszewików i poparli w wojnie domowej " białych ". Eserami było wielu przywódców powstań chłopskich (m.in. Aleksander Antonow – przywódcy tzw. antonowszczyzny ), a także m.in. Fanny Kaplan , która dokonała nieudanego zamachu na Lenina. Wygrana bolszewików skazała przywódców eserów na emigrację albo prześladowania w ZSRR . Dotyczyło to również lewicowych eserów, którzy nie poparli pokoju brzeskiego i w lipcu 1918 roku wystąpili przeciwko bolszewikom. W roku 1922 przywódcy eserowców aresztowani przez CzK i OGPU zostali w procesie pokazowym skazani na śmierć lub długoletnie więzienie. Z uwagi na protesty działaczy socjalistycznych II Międzynarodówki wyroków śmierci nie wykonano. Żaden z sądzonych nie opuścił już jednak sowieckich więzień. Boris Sawinkow zwabiony do ZSRR i schwytany przez OGPU został zamordowany w roku 1925 po pokazowym procesie (upozorowano samobójstwo). Ci, którzy przeżyli wielki terror lat trzydziestych, zostali zamordowani przez NKWD w egzekucjach na początku wojny niemiecko-sowieckiej jesienią 1941 roku (m.in. Maria Spiridonowa).

Zobacz też

• Organy eserowskiego kierownictwa wojskowego i polityczno-wojskowego podczas wojny domowej w Rosji