C jest enklawą państwa A i eksklawą kraju B

Enklawa – terytorium otoczone ze wszystkich stron terytorium lądowym innego państwa^[1]. Jeżeli stanowi ono część jakiegoś państwa to jest ono jego eksklawą . Na przykład San Marino stanowi enklawę w terytorium Włoch , zaś gmina Campione stanowi enklawę w terytorium Szwajcarii i eksklawę Włoch . Terminów "enklawa/eksklawa" używa się także dla określenia tego typu terytoriów w skali subnarodowej. Terminu "enklawa" używa się także w przypadku, gdy teren jednego rodzaju jest otoczony terenem innego rodzaju^[1], np. las liściasty na terenie porośniętym lasem iglastym .

Wyraz ten pochodzi z języka francuskiego , który stanowił język dyplomacji . Czasownik enclaver oznaczające 'wbijać się klinem' pochodzi od łacińskiego in-clavo, gdzie clavus to 'klin, gwóźdź'.

Enklawy są dziedzictwem historycznym i politycznym, choć niekiedy niektóre terytoria stały się faktycznymi enklawami na skutek np. zmiany biegu rzeki .

Życie w enklawach może być niewygodne z racji oderwania od terytorium macierzystego. Stąd też zainteresowane państwa starają się podpisać umowy regulujące takie kwestie jak dostawy energii, przepływ osób, usługi publiczne dla ludności, itp. Najlepiej zdefiniowana jest sytuacja enklaw w Europie, zwłaszcza w epoce swobodnego przepływu osób w Unii Europejskiej . Natomiast w Azji enklawy nadal stanowią nierzadko przedmiot sporów terytorialnych .

Przykłady enklaw

Państwa-enklawy

Lesotho – państwo-enklawa

Państwa-enklawy, otoczone ze wszystkich stron przez inne państwo, nie są eksklawami. Istnieją trzy takie państwa:

• San Marino w terytorium Włoch,
• Watykan w terytorium Włoch, w Rzymie ,
• Lesotho w terytorium RPA .

Terytoria-enklawy

Cechą charakterystyczną "prawdziwych" enklaw jest to, że by się do nich dostać trzeba poruszać się po terytorium innego państwa. Najbardziej znaną enklawą w Europie był Berlin Zachodni . Inne mniej znane przykłady, za to nadal istniejące, to:

• miasto Baarle w południowej Holandii to administracyjnie dwa miasta – belgijskie Baarle-Hertog to 22 belgijskie enklawy w terytorium holenderskim oraz holenderskie miasto Baarle-Nassau, które samo posiada także 3 enklawy na terenie Belgii oraz jedną małą enklawę wewnątrz jednej z belgijskich enklaw Baarle-Hertog,
• niemieckie Büsingen stanowi enklawę w terytorium szwajcarskiego kantonu Szafuza ,
• włoskie miasto Campione d'Italia wewnątrz kantonu Ticino ( Szwajcaria ), chociaż w praktyce administrowane jest jako część Szwajcarii, tzn. stanowi część szwajcarskiego obszaru celnego, jego mieszkańcy posługują się frankiem szwajcarskim i nie płacą podatków we Włoszech, choć nadal podlegają zwierzchnictwu włoskiemu ( Prowincja Como ),
• hiszpańskie miasto Llivia położone w południowej Francji, kilka kilometrów na wschód od Andory ,
• rosyjska enklawa Sankowo-Miedwieże w terytorium Białorusi składa się z dwóch wsi,
• autostrada przebiegająca przez wschodnią Mołdawię została wymieniona na terytorium o takiej samej powierzchni stając się jednocześnie ukraińską enklawą na terytorium Mołdawii,
• wsie Ormidhia i Xylotimbou na Cyprze otoczone są przez formalnie niezależną brytyjską bazę Dhekelia . Ponadto na terenie bazy znajduje się elektrownia również należąca do Cypru,
• wieś Sastavci należąca do Bośni i Hercegowiny tworzy enklawę na terytorium Serbii w pobliżu miasta Priboj .

Poza Europą enklawy można znaleźć także w Azji :

• Madha należąca do Omanu stanowi enklawę w terytorium Zjednoczonych Emiratów Arabskich , jednocześnie na jej terytorium znajduje się mniejsze terytorium Nahwa , które jest eksklawą ZEA wewnątrz Madhy,
• przy granicy indyjsko - bengalskiej znaleźć można 92 bengalskie eksklawy na terytorium Indii i 106 indyjskich eksklaw na terytorium Bangladeszu. Ponadto 21 z tych bengalskich eksklaw znajduje się wewnątrz indyjskich eksklaw, oraz 3 indyjskie eksklawy wewnątrz bengalskich. Sytuacja jest niekiedy bardzo skomplikowana, gdy np. największa indyjska eksklawa Balapara Khagrabari zawiera w sobie bengalską eksklawę Upanchowki Bhajni, która zawiera znowu indyjską eksklawę Dahala Khagrabari,
• terytorium Armenii zawiera 3 eksklawy Azerbejdżanu , dwie z nich to wsie w północno-wschodniej Armenii, a trzecia znajduje się w regionie Nachiczewan ; istnieje też jedna eksklawa Armenii w terytorium Azerbejdżanu,
• Kotlina Fergańska podzielona między Kirgistan , Tadżykistan i Uzbekistan daje liczne przykłady enklaw, m.in. kirgiska wioska Barak w terytorium Uzbekistanu, tadżycka wioska Sarwan także otoczona przez Uzbekistan, tadżycki Kajragasz wewnątrz Kirgistanu, uzbeckie miasta Soch i Szachimardan oraz terytoria Kalasza i Chalmion stanowią enklawy w terytorium kirgiskim.

Szczególne przypadki enklaw stanowią wyspy otoczone wodami terytorialnymi innego państwa. Są to:

• należące do Malawi wyspy Chisamula i Likoma położone na jeziorze Niasa na wodach terytorialnych Mozambiku ,
• argentyńska wyspa Isla Martin Garcia otoczona przez urugwajskie wody terytorialne przy ujściu Rio de la Plata .

Do niektórych terytoriów oderwanych od zasadniczego obszaru kraju można dotrzeć przez wody międzynarodowe. Zazwyczaj w stosunku do nich nie używa się określenia enklawa. Kilka przykładów takich terytoriów to:

• hiszpańskie miasta Ceuta i Melilla na północnym wybrzeżu Maroka ,
• brytyjska kolonia Gibraltar na południu Hiszpanii,
• Oecussi-Ambeno , część Timoru Wschodniego położona na wybrzeżu indonezyjskim ,
• Kabinda położona na północ od głównego terytorium Angoli , wciśnięte między Demokratyczną Republika Kongo i Kongo ,
• rosyjski obwód kaliningradzki , między Polską a Litwą ; przed II wojną światową terytorium to oraz sąsiednie obszary stanowiły niemiecką eksklawę Prusy Wschodnie .
• Alaska oddzielona od pozostałej części Stanów Zjednoczonych przez Kanadę ,
• południowa Dalmacja – część Chorwacji oddzielona przez terytorium Bośni i Hercegowiny .

Praktyczne enklawy

Niektóre terytoria, nie oddzielone fizycznie od danego kraju, są łatwiej dostępne poprzez terytorium sąsiedniego kraju. Dzieje się tak zwłaszcza w obszarach górskich oraz tam gdzie jedyna dostępna droga prowadzi przez obce terytorium. Takie terytoria nie są teoretycznie enklawami, ale w praktyce tak. Kilka przykładów takich obszarów:

• austriacka gmina Jungholz jest otoczona prawie zewsząd przez terytorium Niemiec poza jednym miejscem – szczytem góry,
• do Kleines Walsertal, doliny w Vorarlbergu (Austria), można dojechać jedynie przez położony w Bawarii Oberstdorf ,
• szwajcarska wieś Samnaun była początkowo dostępna jedynie drogą biegnącą przez Austrię, stąd też została wykluczona w 1892 ze szwajcarskiego obszaru celnego; pomimo, że w latach 1907 - 1912 powstała droga bezpośrednio łącząca z pozostałą częścią Szwajcarii wyjątek ten został utrzymany; z podobnych przyczyn włoska dolina Livigno wyłączona jest z unijnego obszaru VAT ,
• kilka wsi we wschodniej Estonii (np. Lutepää) jest dostępnych przez drogę biegnącą przez terytorium Rosji . Można poruszać się drogą bez wizy , ale tylko pojazdem i nie można się zatrzymywać przed powrotem do Estonii,
• do rosyjskiej wsi Dubki ( est. Tupka) położonej na zachodnim brzegu Jeziora Pskowskiego lądem można dotrzeć tylko od strony estońskiej ( mapka ).

Zobacz też

• państwo śródlądowe

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Artykuł o enklawach Baarle-Hertog i Baarle-Nassau
• Mapa enklaw Baarle-Hertog i Baarle-Nassau (format PDF)