Efekty specjalne (FX, SFX) – specjalne wrażenia wywierane na widzach, tworzone najczęściej komputerowo.

Historia

Po raz pierwszy efekty specjalne zostały zaprezentowane w filmach: "Enchanted Drawing" ( 1900 ) oraz Podróż na księżyc ( 1902 ) przedstawiający podróż astronautów na satelitę. Modele gwiazd i planet były robione z gliny lub były kukłami. Dziś te efekty wyglądają raczej śmiesznie, ale wtedy robiły naprawdę wielkie wrażenie. Gdy do kin wszedł Zaginiony świat ( 1925 ) prasa ogłosiła: żywy dinozaur! Dopiero później twórcy wyjaśnili iż były to kukły dinozaurów. Udoskonalone modele sztucznych dinozaurów i na dodatek wielką małpę zaprezentowano w filmie King Kong ( 1933 ). Niesamowite wrażenie robiły też efekty specjalne z obrazów Mumia ( 1932 ) i Metropolis ( 1926 ).

Sztucznych modeli potworów, robotów i zjawisk nadprzyrodzonych nie zarzucono aż do lat 90. XX wieku, udoskonalano je jednak na potęgę. Absolutne miejsce w dziedzinie czołowych efektów ma czwarty epizod Gwiezdnych wojen ( 1977 ) George'a Lucasa nagrodzony sześcioma Oscarami. Niesamowite wrażenie robiła wejściowa scena poruszającego się po kosmosie statku kosmicznego. Do najbardziej przemyślnych efektów specjalnych przed nadejściem techniki komputerowej należą sceny narodzin młodego potwora z Obcy - ósmy pasażer Nostromo ( 1979 ) Ridleya Scotta (do klatki piersiowej Johna Hurta - filmowy Kane - przyczepiono sztuczny tułów ozdobiony odpadkami z rzeźni) i otwierania Arki Przymierza przez faszystów z Poszukiwaczy zaginionej arki Stevena Spielberga ( 1981 ). Po krótkiej chwili zachwytu naziści giną zabici w malowniczy sposób przez rozgniewanego Boga. Gumowa głowa płk. Dietricha skurczyła się przez odpompowanie z niej powietrza, sztuczną głowę Belloqa wysadzono w powietrze, a głowę majora Tohta zbudowano z wosku i poddano działania gorącego powietrza.

Na początku lat 90. XX wieku świat oniemiał na widok techniki komputerowej. Modele i zjawiska nadprzyrodzone były tworzone przez komputery. Wciąż pozostawały one jednak luksusem dostępnym wyłącznie dla wysokobudżetowych superprodukcji jak Terminator 2: Dzień sądu Jamesa Camerona ( 1991 ) nagrodzony czterema oscarami, czy Park Jurajski Stevena Spielberga ( 1993 ) - trzy Oscary. Warto tu wspomnieć o Rolandzie Emmerichu twórcy tak efektownych obrazów jak Gwiezdne wrota ( 1994 ) czy Dzień niepodległości ( 1996 ). Prekursorami obecnie stosowanych efektów specjalnych, których prawdopodobnie nie da się już ulepszyć są Peter Jackson i Andy Serkis . Pierwszy z nich wyreżyserował cztery oszałamiające obrazy - trylogię Władcy pierścieni ( 2001 - 2003 ) i remake King Konga ( 2005 ). Filmy te zasłynęły dwiema stworzonymi komputerowo postaciami które nie tylko wyglądały jak żywe ale i sprawiały wrażenie szczególnie żywych - gadzinopodobnym stworem Gollumem i tytułową olbrzymią małpą - King Kongiem . Ich ruchy i zachowania były sterowane przez Serkisa.

Wybrana filmografia

• Podróż na Księżyc ( 1902 )
• Zaginiony świat ( 1925 )
• Metropolis ( 1926 )
• Mumia ( 1932 )
• King Kong ( 1933 )
• Wojna światów ( 1953 ) *
• 2001: Odyseja kosmiczna ( 1968 ) *
• Gwiezdne wojny: część IV - Nowa nadzieja ( 1977 ) *
• Obcy - ósmy pasażer Nostromo ( 1979 ) *
• Poszukiwacze zaginionej arki ( 1981 ) *
• Indiana Jones i świątynia zagłady ( 1984 ) *
• Indiana Jones i ostatnia krucjata ( 1989 )
• Terminator 2: Dzień sądu ( 1991 ) *
• Park Jurajski ( 1993 ) *
• Gwiezdne wrota ( 1994 ) *
• Matrix ( 1999 ) *
• Mumia ( 1999 )
• Władca Pierścieni: Drużyna Pierścienia ( 2001 ) *
• Harry Potter i Kamień Filozoficzny ( 2001 )
• Władca Pierścieni: Dwie Wieże ( 2002 ) *
• Władca Pierścieni: Powrót Króla ( 2003 ) *
• King Kong ( 2005 ) *
• Wojna światów ( 2005 ) *
• Avatar ( 2009 ) *
• 2012 ( 2009 ) *

Oscar za efekty specjalne - * (Są przyznawane od 1939 ).