Dziecko – w podstawowym znaczeniu młody
człowiek
, który nie osiągnął jeszcze pełnej dojrzałości.
Pod względem faz rozwoju człowieka przyjmuje się następujące granice wiekowe:
- dzieci (do 11 lat),
- młodzież (11-19 lat).
W innym znaczeniu dziecko to także
bezpośredni potomek
, niezależnie od jego aktualnego wieku i stopnia dojrzałości (np. w zdaniu Tomek to dziecko Andrzeja i Krystyny.).
Dziecko w świetle prawa
W świetle
polskiego prawa
za dziecko uznaje się każdą istotę ludzką od
poczęcia
[Ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka] aż do osiągnięcia pełnoletności (tj. co do zasady 18 lat)[1]. W rozumieniu
Konwencji o prawach dziecka
, przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r., dziecko, z uwagi na swoją niedojrzałość fizyczną oraz umysłową, wymaga szczególnej opieki i troski, w tym właściwej ochrony prawnej, zarówno przed jak i po urodzeniu.
Dziecko w polskim prawie nie posiada pełni
praw obywatelskich
i musi zawsze posiadać jakiegoś prawnego opiekuna, który z jednej strony odpowiada za niego prawnie (por.
władza rodzicielska
), a z drugiej ma obowiązek zapewniać mu materialną i psychiczną opiekę.
Prawo i obowiązek do sprawowania tej opieki (zwanej prawami rodzicielskimi) przysługuje w pierwszej kolejności biologicznym rodzicom dziecka. Gdy z jakichś względów rodzice nie mogą lub nie chcą sprawować tej opieki, sąd cywilny ma prawo przydzielić ją komuś innemu (
adopcja
). Jeśli dziecko, które nie ma rodziców lub którego rodzice zrzekli się praw rodzicielskich, nie zostanie adoptowane, jego opiekunem prawnym staje się
państwo
.
Prawo polskie w obszarze praw dziecka i prawa adopcyjnego jest w pełni zgodne z Kartą Praw Dziecka
ONZ
, którą Polska
ratyfikowała
i ma obowiązek przestrzegać.
Rozwój
Prawidłowością rozwoju dziecka i fazami tego rozwoju zajmuje się
psychologia rozwojowa
. Na ogół przyjmuje się istnienie następujących faz rozwoju człowieka:
Płeć dziecka
Biologiczna
płeć
dziecka jest definiowana już w momencie poczęcia i wynika z obecności (lub nie)
chromosomu Y
w
zygocie
. Oprócz różnic w budowie
genitaliów
dzieci przed okresem
dojrzewania
nie różnią się zbytnio od siebie pod względem budowy ciała, aczkolwiek między chłopcami i dziewczynkami istnieją różnice na przykład w tempie przyrostu masy ciała w tym okresie rozwoju. Istnieją liczne kontrowersje na temat tego, czy płeć dziecka we wczesnym dzieciństwie ma istotny wpływ na cechy jego psychiki, czy też na różnicowanie się tych cech wpływ mają różnice w metodach wychowywania chłopców i dziewczynek. Już we wczesnym dzieciństwie daje się jednak zauważyć odrębność osób
transseksualnych
.
W wieku 10-14 lat zaczyna się intensywny proces
dojrzewania
płciowego, podczas którego pojawiają się już istotne różnice w budowie ciała
kobiet
i
mężczyzn
. Uwieńczeniem tego procesu jest osiągnięcie pełnej dojrzałości płciowej około 18-25 roku życia.
Dziecko w społeczeństwie i kulturze
Poszczególne społeczeństwa różnią się między sobą bardzo w wyznaczaniu granicy, do której istota ludzka uznawana jest za dziecko, jak również w stosunku, jaki mają do osoby dziecka.
W wielu społeczeństwach spotykano się i spotyka się nadal przypadki małżeństw zawieranych przez osoby nastoletnie (w
średniowieczu
dla dziewczynki dolna granica wieku wynosiła 12 lat, podobnie było u
Żydów
w
starożytności
), co bierze się stąd, że osiągnąwszy biologiczną zdolność rozrodczą, nie są one już w takich społeczeństwach uznawane za dzieci.
W niektórych społeczeństwach o dorosłości decyduje odpowiedzialność - dziecko, które podejmuje pracę, by pomóc rodzicom, nie jest już postrzegane jako dziecko. Tak jest np. w wielu kulturach
azjatyckich
.
W cywilizacji
Zachodu
podejście do dziecka zmieniało się bardzo w historii. Swego czasu historyk
Philippe Ariès
wystąpił z tezą (Historia dzieciństwa), że dzieje dzieciństwa na Zachodzie zaczynają się od zupełnej niewiedzy na temat specyfiki tego okresu w życiu, a nawet stosowanej z rozmachem
przemocy
(w tym seksualnej) wobec dzieci, poprzez stopniowe odkrywanie szczególnego charakteru dziecka jako osoby, które ostatecznie dokonało się dopiero w ostatnich dwóch stuleciach. Radykalność tej tezy została potem podważona badaniami szczegółowymi, ponieważ we wcześniejszych epokach również otaczano dzieci troską.
Istotnie, dziecko bywało różnie postrzegane, ale teza Arièsa była uproszczeniem. Starożytność miała np. rozbudowane poglądy
pedagogiczne
, zdawała więc sobie sprawę ze specyfiki dzieciństwa. W średniowieczu zasadniczo postrzegano dziecko jako dorosłego w pomniejszeniu, co widać na malowidłach z epoki i szczególnych proporcjach dzieci na nich przedstawionych. Uważano, że człowiek rodzi się zasadniczo "gotowy", tylko mniejszy. Co nie znaczy oczywiście, że się o nie nie troszczono. Myśl pedagogiczna zaczęła się ponownie rozwijać w
renesansie
(np.
Filip Melanchton
). Jednak szczególnie dużą uwagę dzieciństwu i dziecku zaczęto poświęcać dopiero w
XIX wieku
, starając się chronić je przed wrażeniami, które mogłyby zaszkodzić jego rozwojowi i otaczać dziecko bardzo regularną opieką i kontrolą, czego wcześniej nie nadużywano (w średniowieczu nie zabraniano dzieciom nawet oglądać
egzekucji
).
Romantyzm
wniósł do kultury Zachodu nowe spojrzenie na dziecko: jako nieskażone światem dorosłych i wolne od ograniczeń rozumu, dziecko miało być jakoby bliżej głębszej, metafizycznej prawdy, bliżej uczuć, odczuć, intuicji, spraw ducha. W
XX wieku
dziecko stało się szczególnym (nieporównywalnym z żadną inną epoką) przedmiotem zainteresowania
psychoanalizy
i
psychologii
.
Zobacz też
Przypisy
