Duḥkha (pal. dukkha दुक्ख; skt दुःख; chiń. ku 苦; kor. ko ( ); jap. ku ( ); wiet. khô) – buddyjski termin pochodzący z sanskrytu oznaczający cierpienie, często też tłumaczony jako brak trwałego zadowolenia.

Etymologia

Gorycz, nieszczęśliwość, cierpienie, ból, niedola, trudność, bolesność – to synonimy słowa duhkha. W buddyzmie pojęcie przezwyciężenia cierpienia ma zasadnicze znaczenie i związane jest z naukami o Czterech Szlachetnych Prawdach , które ukazują Szlachetną Prawdę o Ścieżce Prowadzącej do Ustania Cierpienia.

Opis różnych rodzajów cierpień

Wyodrębnia się różne rodzaje i poziomy cierpień w zależności, czy rozpatruje się je w stosunku do świata samsary , czy do czujących istot go zamieszkujących. Buddyzm zna wykazy dwóch, trzech, czterech, sześciu, ośmiu i dziesięciu rodzajów cierpienia.

• Dwa rodzaje cierpienia
  • cierpienie wewnętrzne (fizyczne i umysłowe)
  • cierpienie zewnętrzne (np. atak z zewnątrz itd.)

• Cztery cierpienia
  • narodziny
  • choroba
  • starość
  • śmierć

• Sześć cierpień

1. niepewność (zdrowia, bogactwa, czasu życia itp.)
2. brak całkowitej satysfakcji
3. odrodzenia ( reinkarnacja ) w ciałach wciąż znowu i od nowa
4. narodziny wciąż znowu i od nowa
5. utrata statusu (odrodzeń) wciąż znowu i od nowa
6. brak towarzystwa, samotność odrodzeń

• Osiem cierpień

1. cierpienie narodzin
2. cierpienie starzenia się
3. cierpienie chorób
4. cierpienie umierania
5. cierpienie rozłąki z najbliższymi
6. cierpienie doświadczania niechcianego
7. cierpienie uzyskiwania własności
8. cierpienie utrzymywania własności

Ponadto wyróżnia się cztery fakty o uwarunkowanym istnieniu w samsarze :

1. każde narodziny prowadzą do śmierci
2. to co zgromadzone musi ulec rozpadowi
3. ci o wysokim statusie upadną w niższe stany
4. wszystkie spotkania skończą się rozłąką

Na buddyjską koncepcję cierpienia można spojrzeć pod trzema aspektami:

• Duhkha jako zwyczajne cierpienie. Mimo że słowo duhkha znaczy właśnie cierpienie, ból, smutek, nędzę, to jednak ma ono w buddyzmie z reguły głębsze filozoficzne znaczenie i łączy się z takimi określeniami jak niedoskonałość, nietrwałość, pustka, niesubstancjalność. Tu można zaliczyć wymienione uprzednio osiem cierpień, czyli wszelkie formy fizycznego i psychicznego cierpienia dające się zakwalifikować jako ból lub cierpienie.
• Duhkha jako produkt zmienności. Wszystkie szczęśliwe chwile, uczucia, warunki życia nie są trwałe i wieczne. Zmieniają się wcześniej czy później. Te zmiany powodują ból i cierpienie. Niemożność utrzymania zadowolenia w doświadczaniu zjawisk, gdyż w miarę czasu choć doświadczanie początkowo przynosi mniej lub bardziej intensywną przyjemność, to zamienia się stopniowo w przesyt lub niedosyt aż w końcu nie można go znieść.
• Duhkha jako uwarunkowane stany. To najbardziej filozoficzny aspekt pojęcia cierpienia, które jest związane z uwarunkowaną egzystencją. Punktem wyjścia jest analiza tego, co postrzegamy jako istnienie, jako indywidualne czy też jako ja. W buddyzmie to, co nazywamy ja jest tylko kombinacją ciągle zmieniających się umysłowych i fizycznych sił lub energii, które podzielone są na pięć skupisk zwanych skandhami lub pañcaskandhami. Cierpienie to obejmuje wszystkie istoty w Samsarze, gdyż posiadają skupiska ( sanskryt : skandhy) uwarunkowe zgromadzoną splamieniami karmą , tj. indywidualnie rozwinięte ciało, uczucia, percepcje, mentalne formacje oraz świadomość. Uniemożliwia to doświadczanie natury rzeczywistości i umysłu Siunjata i osiągniecie pełnej satysfakcji. Związane jest to z niewiedzą opisaną wg Dwunastu Ogniwach Współzależnego Powstawania .

Buddyzm hinajany podkreślał rolę wyzwolenia indywidualnego od cierpienia; praktyka była tu pewną formą ucieczki od cierpienia. Budda mówił Sarvam duhkham, sarvam anityam – cały świat jest cierpieniem. Czy odczuwamy je, czy też nie, to nie ma znaczenia. Tak naprawdę wszystko nacechowane jest cierpieniem, bowiem wszystkie rzeczy są nietrwałe – i to jest stałe i niemal niezauważalne cierpienie nietrwałości, przenikające cały świat. Budda nazywał to bolesnością rzeczy.

Mahajana , zwłaszcza w swoich najbardziej rozwiniętych formach, podkreślała nie ucieczkę od cierpienia, ale uczestnictwo w cierpieniu, wzięcie na siebie cierpienia wszystkich żyjących stworzeń i bolesności świata lub, może lepiej, stania się z cierpieniem jednością. Tak więc małe cierpienie jest cierpieniem indywidualnym, powodującym ratowanie siebie czy bliskiej osoby. Wielkie cierpienie jest wielką miłością i wielkim współczuciem, empatią rozszerzającą się na cały wszechświat. Pustka jest formą, forma jest pustką - cierpienie i wszelkie przejawy codziennego życia są aspektem absolutu . Nirwana nie jest różna od codziennego życia.

Tylko stan buddy , bodhistattwy bądź arhata pozwala wykroczyć poza wszystkie rodzaje cierpień.

Bibliografia

• Red. Stephan Schuhmacher i Gert Woerner. The Encyclopedia of Eastern Philosophy and Religion. Shambala. Boston, 1989
• Sangharakshita. A Survey of Buddhism. Tharpa Publications. Londyn, 1987.
• Je Gampopa "Gems of Dharma, Jewels of Freedom", Altea Publishing.
• Geshe Kelsang Gyatso "Joyful Path of Good Fortune: The Complete Buddhist Path to Enlightenment", Tharpa Publication.

Zobacz też

• Filozofia buddyjska