Nieoficjalna ikona stosowana na Wikipedii dla oznaczenia materiałów dostępnych w domenie publicznej.

Domena publiczna ( ang. : public domain) – w najwęższym znaczeniu jest to twórczość, z której można korzystać bez ograniczeń wynikających z uprawnień jakie mają posiadacze autorskich praw majątkowych , gdyż prawa te wygasły lub twórczość ta nigdy nie była lub nie jest przedmiotem prawa autorskiego. Pojęcie to wywodzi się anglosaskiego common law i początkowo oznaczało grunty należące do państwa, które zostały udostępnione do bezpłatnego użytku publicznego, co później zostało rozciągnięte na własność intelektualną , która z różnych względów nie jest objęta ochroną prawa autorskiego i może w związku z tym być wykorzystywana bezpłatnie przez każdego^[1].

Pojęcie to jest nie tyle ściśle zdefiniowanym terminem prawniczym ile raczej popularną nazwą koncepcji, zgodnie z którą istnienie zasobu twórczości dostępnej bez ograniczeń dla każdego jest warunkiem swobodnego rozwoju kultury i nauki i dlatego czas i zakres ochrony prawno-autorskiej oraz również patentowej powinien stanowić kompromis między interesami twórców i całego społeczeństwa. W tym znaczeniu pojęcie to pojawia się np. w dokumentach i dyskusjach Światowej Organizacji Własności Intelektualnej . W dokumentach tych to pojęcie ma znaczenie dużo szersze niż tylko zbiór dzieł, do których nie występuje ograniczenie dostępu ze względu na ochronę praw autorskich, ale ogólnie do wszystkich, które nie mają finansowych lub instytucjonalnych barier publicznego wykorzystania - np. dostępnych na tzw. wolnych licencjach ^[2] W zbliżony sposób definiuje też to pojęcie UNESCO ^[3].

Terminu domena publiczna używa się też czasami w odniesieniu do oprogramowania, które z jakichś względów nie jest objęte majątkowymi prawami autorskimi. Mylnie do tej kategorii zalicza się też niekiedy oprogramowanie dostępne na zasadach licencji copyleft oraz freeware lub nawet shareware ^[4].

Domena publiczna w Polsce

W polskim systemie prawa autorskiego pojęcie domeny publicznej zasadniczo nie występuje wcale. Posługują się nim jednak środowiska związane z rozwojem tzw. wolnej kultury i otwartej edukacji ^[5]. Koalicja Otwartej Edukacji organizuje coroczne obchody Dnia Domeny Publicznej ^[6].

W polskim systemie prawa autorskiego nie istnieje możliwość wyzbycia się autorskich praw osobistych a ich czas trwania jest nieograniczony w czasie.^[7] Część twórczości nie stanowi jednak przedmiotu tego prawa^[8]. W stosunku do twórczości, która stanowi przedmiot tego prawa można jedynie mówić o wygasaniu praw majątkowych. Prawa osobiste takie jak: obowiązek przypisywania autorstwa czy nienaruszalność formy i treści pozostają w mocy nawet po wygaśnięciu majątkowych praw autorskich. Ponadto, nawet jeśli do twórczości pierwotnej wygasły już prawa majątkowe, to do dzieła stanowiącego opracowanie (tłumaczenie, przeróbka, adaptacja) wygasanie praw majątkowych rozpoczyna się od dnia upublicznienia tego opracowania lub od daty śmierci autora opracowania.^[9] Wreszcie, nawet od użycia dzieł, które nie są objęte ochroną autorskich praw majątkowych, należy odprowadzać od 5 % do 8 % wpływów brutto ze sprzedaży ich egzemplarzy na odpowiedni dla danego pola eksploatacji fundusz promocji twórczości.^[10]

Przechodzenie dzieł do domeny publicznej

Jeśli przyjąć roboczą definicję domeny publicznej jako zbioru twórczości, który nie podlega ograniczeniom dostępu z tytułu ochrony majątkowych praw autorskich mechanizm przechodzenia do niej dzieł na podstawie zapisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych z późniejszymi zmianami^[11] przedstawia następujący schemat blokowy oraz bardziej precyzyjnie tabela:^[12]

Diagram przechodzenia do domeny publicznej w polskim prawie autorskim - dotyczy dzieł pierwotnych

Pytania o to czy twórczość stanowi przedmiot prawa autorskiego?

Pytanie	Odp.	Wniosek
1. Czy mamy do czynienia z przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze?[13]
2. Czy mamy do czynienia z: a) aktem normatywnym lub jego urzędowym projektem, b) urzędowym dokumentem , materiałem, znakiem lub symbolem, c) opublikowanym opisem patentowym lub ochronnym, d) prostą informacją prasową?[14]
3. Czy dzieło zostało opublikowane w Polsce, jego autorem jest obywatel Polski, po raz pierwszy zostało opublikowane w języku polskim lub zostało opublikowane w kraju, z którym Polska ma podpisane umowy o zakresie wzajemnej ochrony praw autorskich?[15]
4. Jeśli dzieło nie zostało opublikowane w Polsce, jego autorem nie jest obywatel Polski, po raz pierwszy nie zostało opublikowane w języku polskim ale zostało opublikowane w kraju, z którym Polska ma podpisane umowy o zakresie wzajemnej ochrony praw autorskich to czy wg prawa tego kraju podlega ono prawu autorskiemu lub nie wygasły do niego prawa autorskie?[16]
5. Czy dzieło jest utworem, wykonanym sposobem fotograficznym lub do fotografii podobnym, które upubliczniono w Polsce przed 4 lutego 1994 i na utworze nie uwidoczniono wyraźnie zastrzeżenia prawa autorskiego?[17]

Pytania o to, czy do dzieła wygasły majątkowe prawa autorskie?

Pytanie	Odp.	Wniosek
Pytania o autorów
6. Czy dzieło jest anonimowym utworem zbiorowym lub zostało stworzone w ramach stosunku pracy lub nie zostało opublikowane za życia twórców a twórcy przekazali komuś majątkowe prawa autorskie?[18]		p. 9
7. Czy wiadomo, kiedy zmarł autor lub ostatni ze współautorów dzieła?		p. 10
8. Czy autorzy zmarli przed 1938 i odpowiedź na pytanie 6. była negatywna?[19]
Pytania o termin pierwszego upublicznienia
9. Czy odpowiedź na pytanie 6. była twierdząca, a dzieło zostało upublicznione w 1939 lub dawniej?[20]
10. Czy dzieło zostało upublicznione ponad 140 lat temu a odpowiedź na pytanie 6. była negatywna oraz nie wiadomo kiedy autor zmarł?[21]
		[22]

Przypisy

Zobacz też

Linki zewnętrzne

• Manifest Domeny publicznej
• Copyright Term and the Public Domain in the United States (na Texas University)
• Center for the Study of the Public Domain (na Duke University, USA)