Na mapach: 48°28'N 35°01'E / 48.467, 35.017

Dniepropetrowsk Дніпропетровськ
Herb Flaga Herb Dniepropetrowska Flaga Dniepropetrowska
Widok na nowoczesne budownictwo Dniepropetrowska Widok na nowoczesne budownictwo Dniepropetrowska
Państwo	Ukraina
Obwód	dniepropetrowski
Założono	1776, ponownie 9 maja 1787 r.
Prawa miejskie	1776
Mer	Iwan Kułyczenko
Powierzchnia	450 km²
Położenie	48° 28' 0 '' N 35° 1' 0'' E
Wysokość	52-188 m n.p.m.
Ludność (2009) •  liczba ludności •  gęstość •  aglomeracja	1 017 514 ▼ 2261 os./km² 1 800 000
Nr kierunkowy	+380 56
Kod pocztowy	49000-
Tablice rejestracyjne	АЕ 0000 ХХ (wcześniej 04)
Miasta partnerskie	Wałbrzych , Wilno (29/09/1998), Region Diuram, Ontario (6/05/2000), Samara (25/05/1993), Taszkent (1998), Xi'an (1998) Herclijja (3/08/1993) Żylina (13/02/2003) Saloniki Lexington Ploeszti Jekaterynburg
Położenie na mapie Ukrainy Dniepropetrowsk
Położenie na mapie
Strona internetowa miasta

Dniepropetrowsk^[1], bardzo często stosowane Dniepropietrowsk^[2], rzadko Dnipropetrowśk^[2], w latach 1796 - 1802 Noworosyjsk, 1787 - 1796 oraz 1802 - 1926 Jekaterynosław, współczesna nazwa potoczna Dniepr, ukr. Дніпропетровськ – miasto w pd.-środk. części Ukrainy , nad Dnieprem , vis-à-vis ujścia Samary . Położone na obu brzegach Dniepru , 1 038 000 mieszkańców (w 2008 roku), trzecie pod względem wielkości miasto Ukrainy (po Kijowie i Charkowie ), stolica obwodu dniepropetrowskiego .

W mieście znaczący węzeł kolejowy, metro, międzynarodowy port lotniczy, port nad Dnieprem . Jeden z głównych ośrodków przemysłowych i kulturalno-naukowych Ukrainy. Hutnictwo żelaza, przemysł metalurgiczny, maszynowy, elektromaszynowy, chemiczny, spożywczy, obuwniczy, drzewny, duża elektrownia cieplna. W czasach sowieckich status miasta zamkniętego ze względu na jedną z najważniejszych fabryk rakiet w ZSRR (JueMZe).

Nazwa miasta

Etymologie nazw historycznych

Wraz z ufundowaniem miasto nazwano Jekaterynosław na cześć fundatorki – Imperatorowej Katarzyny II . Nazwa składa się z 2 członów: Jekateryno – pochodzi od imienia Carycy Katarzyny, które w języku rosyjskim w pełnej formie brzmi "Jekateryna" (zdrobniale Katarina, Kat'ia, szerzej: Katarzyna ). Drugi człon "sław" w języku rosyjskim oznacza chwałę. Nazwa Jekaterynosław oznacza więc miasto na cześć chwały Carycy, miasto pokazujące jej chwałę, potęgę.

Na przełomie wieku XVIII i XIX miasto przez 6 lat nosiło nazwę Noworosyjsk. Nie jest jasne, dlaczego syn Carycy, Paweł I Romanow , postanowił zmienić nazwę przypominającą o potędze matki, jednak już po jego śmierci, kolejny car, syn Pawła i wnuk Katarzyny Aleksander I Romanow przywrócił historyczną nazwę.

W latach 1918-1919 bolszewicy proponowali zmianę nazwy miasta na Siczesław ( rus . Сичеслав). Nazwa ponownie posiada dwa człony – Sicz ma oznaczać kozacką organizację państwową, sław, podobnie jak wcześniej – ma oznaczać chwałę. Proponowana nazwa byłaby więc hołdem dla tradycji kozackiej siczy.

Ostatecznie miasto przemianowano w roku 1926 na Dniepropetrowsk. I jak w poprzednich przypadkach, nazwa została skomponowana z 2 członów: Dniepro – od rzeki Dniepr (po ukraińsku Dnipro, Дніпро) oraz Petrowsk na cześć lokalnego działacza komunistycznego Gregoria Petrowskiego, który w tym czasie jeszcze żył.

Dzisiejsze nazewnictwo miasta

W czasach teraźniejszych miasto nadal nosi nazwę Dniepropetrowsk. W języku polskim istnieje kilka wersji pisowni nazwy miasta: Dniepropietrowsk, Dnipropetrowsk, Dnepropetrowsk lub Dnipropetrowśk.

Z kolei na Ukrainie czy w Rosji w języku potocznym powszechnie używana jest skrócona nazwa miasta Dniepr (identycznie jak rzeka). Będąc więc na przykład w Kijowie, możemy śmiało powiedzieć że jedziemy do Dniepra, co zostanie poprawnie zrozumiane przez Ukraińców czy Rosjan.

Historia

Czasy antyczne

"Kamienne Kobiety" w Muzeum Historycznym w Dniepropetrowsku

Pierwsi ludzie osiedlili się w okolicach zakola Dniepru około 15 000 lat temu. Ślady tego osadnictwa odkryto na Wyspie Klasztornej (rus. Монастырском острове).

Po epoce lodowcowej (około 10 000 lat temu) osadnictwo w tym regionie nabrało tempa. Pomiędzy latami 3500 a 2700 p.n.e. rozwijała się tutaj Kultura Cucuteni-Trypole . Przyjazna okolica z rzeką pełną ryb, lasami i dobrym klimatem stwarzała doskonałe warunki dla ludów łowieckich, zbieraczych, rybackich.

Pomiędzy 1000 a 800 rokiem p.n.e. żyli tutaj koczowniczy Kimmerowie . Około 700 lat p.n.e. zostali wyparci przez nomadów Scytów , których z kolei około 200 rokiem p.n.e. wyparły ludy sarmackie . Wykorzystywały one m.in. dogodne połączenie rzeki Dniepr z Morzem Czarnym.

Kolejnym ludem przechodzącym te ziemie byli Połowcy , którzy pozostawili po sobie pamiątkę w postaci "Kamiennych Kobiet" (zdjęcie z prawej strony), które de facto kobietami nie są. Figury znajdują się na terenie Muzeum Historycznego przy ulicy Karla Marksa w Dniepropetrowsku (ścisłe centrum miasta).

Średniowiecze

Sobór Przemienienia Pańskiego w Dniepropetrowsku

W III i IV stuleciu naszej ery około 40 km na południe od dzisiejszego miasta (wieś Baszmaćka, rus. Башмачка) znajdowało się jedno z centrów imperium Gotów . Nieco później miały miejsce najazdy Hunów , Awarów , Protobułgarów oraz Węgrów . Po nich na ziemie te przybyli Słowianie.

Najprawdopodobniej w IX wieku (rok 870) na Wyspie Klasztornej , dziś znajdującej się w centrum miasta, z inicjatywy Bizancjum został założony klasztor. Miejsce zostało wybrane nie przypadkiem, miało to być najdalej na północ wysuniętym miejscem, do którego w swojej misji chrystianizacyjnej doszedł uczeń Jezusa – Andrzej Apostoł . W murach klasztoru często zatrzymywały się płynące z Kijowa na Krym czy Konstantynopol drużyny ruskich wojów. Klasztor został zniszczony najprawdopodobniej w czasie najazdu Mongołów w 1240 roku, został jednak odbudowany wraz z powstaniem Siczy Zaporoskiej.

Pod panowaniem Rzeczpospolitej Obojga Narodów

Osadnictwo od XVI do XVIII wieku na planie dzisiejszego miasta Dniepropetrowsk

Na początku XV wieku zamieszkujące prawy brzeg Dniepru ludy tatarskie zostały wyparte przez Wielkie Księstwo Litewskie. Jednak już pod połowy stulecia chanowie krymscy oraz zamieszkujący wybrzeże Morza Azowskiego Nogajowie ponownie najeżdżali te ziemie w celu ich odzyskania. Ustala się wtedy granica pomiędzy Wielkim Księstwem Litewskim a chanatem krymskim wzdłuż Dniepru, a dalej na wschód wzdłuż rzeki Samara, tj. przebiega ona w miejscu dzisiejszego miasta Dniepropetrowsk. Czas ciągłych najazdów i walk spowodował znaczne wyludnienie się tych okolic. Bezludne i bezkresne ziemie zaczęto wtedy nazywać Dzikie Pola .

Odrodzenie się tych ziem następowało od XVI wieku wraz z organizowaniem się tutaj kozactwa i tworzeniem Siczy, które stanowiły zaporę dla tatarskich wypadów na północ, oraz organizowały kontrwypady na ziemie tatarskie i tureckie.

W międzyczasie ziemie te dostały się pod panowanie polskie i samowolne działania kozaków – de facto poddanych króla polskiego, stały się bardzo uciążliwe dla władz. Napaści kozaków na ziemie sąsiadów (Tatarów, Turków) mogły sprowokować (i prowokowały) wybuch wojny pomiędzy krajami. Aby temu zapobiec, Polacy starali się zacieśnić kontrolę nad spływem band kozackich Dnieprem na ziemie sąsiadów.

Sobór Przemienienia Pańskiego w Dniepropetrowsku wewnątrz

Pierwszym ufortyfikowanym miastem w tym miejscu była ufundowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana wielkiego koronnego Stanisława Koniecpolskiego twierdza Kudak (około 10 km od centrum Dniepropetrowska w dół Dniepru , na prawym brzegu). Twierdza stała się centrum administracyjnym regionu, dookoła niej szybko osiedlili się ludzie. Nazwa wzięła się od nazwy pobliskiego porohu Kudackiego (Kojdackiego). Aktualnie w okolicy tej istnieje zabudowany rejon (dzielnica) nazywany "Stare Kajdaki", a będący już częścią miasta^[3]. Poroh kojdacki znajduje się mniej więcej na wysokości lotniska w Dniepropetrowsku. Do naszych czasów w tej okolicy zachowały się ostatki wałów ziemnych z czasów twierdzy.

Bardzo szybko po ukończeniu budowy i osadzeniu wojskami, bo już w nocy z 3 na 4 sierpnia 1635 roku, powracający z dolnego biegu Dniepru hetman Iwan Sulima napadł z zaskoczenia na twierdzę i spalił ją, wycinając 200 osobową załogę zachodnioeuropejskich najemników pod dowództwem Jeana Mariona^[4]. Twierdza została odbudowana przez francuskiego inżyniera Guillaume le Vasseur de Beauplan^[5] dla polskiego rządu w 1638 roku.

Pod panowaniem rosyjskim

1 października 1648 , po 7-miesięcznym oblężeniu przez powstańców kozackich, twierdza skapitulowała. Następnie na podstawie umowy z Rosją ( ugoda perejasławska ) Kudak został obsadzony przez Kozaków. Twierdza została ostatecznie zburzona przez Rosję na skutek upokarzających dla niej ustaleń traktatu pruckiego między Rosją a Turcją z 1711 roku.

Wraz ze zniszczeniem twierdzy ziemie dostały się pod panowanie tureckie, skąd z kolei przeszły ponownie pod chwilowe panowanie Rzeczypospolitej. Ostatecznie po IV wojnie rosyjsko-tureckiej rejon dzisiejszego Dniepropetrowska ostatecznie dostał się pod panowanie Rosyjskie, choć granica Imperium z chanatem krymskim przechodziła jedynie 100 km na południe od miasta.

Bliskość granicy nie przeszkodziła jednak w silnym osadnictwie i w następnych latach powstaje wiele mniejszych i większych osad w okolicy, część w dzisiejszych granicach miasta: Romankowo (Романково, 1740), Trituznoje (Тритузное, 1740), Kamenskoje (Каменское,dziś Dnieprodzierżyńsk , 1750), Suchaciowka (Сухачевка,1770, dziś w granicach miasta), Diewka (Диевка, 1775) (dziś w granicach miasta), Ciapli (Чапли, w latach 60. XVIII wieku), Odinowka (Одинковка, 1776). Już od 1732 roku istniała wieś Karnauhowka (Карнауховка, dziś terytoria miasta Dnieprodzierżyńsk ), a w latach 1736–1783 u ujścia Samaru istniała rosyjska twierdza (Усть-Самарский ретраншемент – tłum. dosłownie: Ujścio-Samarskie umocnienia), aktualnie znana jako wieś Rybalskoe (Рыбальское).

Plan twierdzy Kudak , dziś południowo-wschodnia granica miasta (północ z prawej strony planu)

W roku 1774 po zakończeniu V wojny rosyjsko-turecka chanat krymski z wasala imperium osmańskiego stał się wasalem Imperium Rosyjskiego. Na Krymie zainstalowano rosyjskie garnizony i epoka tatarskich najazdów ostatecznie zakończyła się. W 1775 roku na mocy ukazu Carycy Katarzyny II ostatecznie zlikwidowano Sicz Zaporoską, a jej ziemie przyłączono do guberni noworosyjskiej.

W końcu XVIII wieku na ziemiach tych zapanował spokój po kilku wiekach ciągłych najazdów, a na miejscu dzisiejszego Dniepropetrowska istniał już szereg mniejszych i większych osad, słobód i chutorów.

Powstanie miasta Jekaterynosław

W roku 1776 na przy ujściu rzeczki Kilcień do Samary ufundowano nową osadę – Jekaterynosław. Miasto od razu zostało stolicą guberni Noworosyjskiej, jednak na skutek błędnej decyzji co do położenia geograficznego wybrano tereny błotniste, częste nawiedzane powodziami. Skutkami było szerzenie się chorób wśród mieszkańców, z których w ciągu lat istnienia osady życie straciło w ten sposób kilka tysięcy osób. Osada przetrwała około 12 lat.

Nazwa przyszłego miasta pochodziła od imienia Carycy Katarzyny II.

22 stycznia 1784 roku caryca Katarzyna II wydała ukaz, na mocy którego powołano drugie miasto Jekaterynosław na rzece Dniepr. Według planu carycy miasto miało stać się "Trzecią stolicą Imperium Rosyjskiego"^[]. Oficjalnie miasto założono w czasie wizyty Katarzyny II która ułożyła pierwszy kamień przy budowie Soboru Przemienienia Pańskiego , 9 maja 1787 roku.

Większość mieszkańców "starego" Jekaterenosławia została od razu przeniesiona na nowe miejsce. Na starym miejscu utrzymywano jeszcze jakiś czas zabudowania jako miejsce obsługi podróżnych i niedługo przesiedlono pozostałych mieszkańców na miejsce dzisiejszego Nowomoskowska .

W czasie "przeprowadzki" z pierwszego do drugiego Jekaterynosławia (w latach 1784-87), urzędy guberni znajdowały się w mieście Krzemieńczuk , skąd dopiero ukaz Katarzyny II przeniósł je w (1789 roku) ponownie do Jekaterynosławia.

Gubernatorem guberni noworosyjskiej był Grigorij Potiomkin i to właśnie on wprowadzał w życie plany budowy nowego miasta będącego oznaką potęgi Imperatorowej. Plany Potiomkina były bardzo ambitne. Zaplanował on mianowicie budowę miasta na placu 30 na 25 kilometrów.

Pałac Potiomkina, zwany częściej Pałacem Studentów, popularne miejsce spacerowe i miejsce fotosesji par młodych,

Budując nowe miasto, ponownie popełniono błąd niezbyt udanej lokalizacji – na wzgórzu (dzisiaj wschodnia część głównej ulicy miasta, im. Karola Marksa). Występowały tam trudności w dostępie do wody pitnej, dlatego wraz z rozwojem miasta jego centrum powoli "schodziło" w dół wzgórza ku rzece Dniepr, w kierunku, gdzie wcześniej znajdowała się słoboda Połowica. W latach 90. XVIII w. kozacka słoboda została wchłonięta przez rozrastający się Jekaterynosław, dzisiaj jest to centrum Dniepropetrowska.

Już na etapie planowania miasta wyznaczono miejsca i cele budowy:

• Sobór Przemienienia Pańskiego – miał być największą na świecie tego typu budowlą (na zdjęciu z prawej)
• Pałac Potiomkina (nazywany częściej Pałacem Studentów, na zdjęciu z prawej)
• Uniwersytet (nigdy nie zbudowano)
• Ogród botaniczny na wyspie cerkiewnej
• Wszechstronne ulice poprzez miasto

Kilkadziesiąt lat wcześniej (w 1743 roku) na wzgórzu tym zamieszkał kozak Łazar Globa i uprawiał na nim sad. Gubernator odkupił od niego większość ziem i wybudował na nim swój pałac. Część sadu Globy istnieje do dzisiaj – w tym miejscu rozciąga się park Globy.

Wraz ze śmiercią generalnego gubernatora kraju Grigorija Potiomkina (w 1791 roku) i Katarzyny II (1796 r.) rozwój miasta zahamował. Planowane inwestycje ograniczono. Zmniejszono na przykład rozmiar Soboru, którego budowę ukończono w 1835 roku. Wybudowano manufakturę sukienniczą (1794). W 1796 roku w mieście istniało już 11 kamiennych domów (w tym istniejący do dziś Pałac Potiomkina – nazywany częściej Pałacem Studentów) i 185 domów drewnianych. W tym samym czasie w sąsiednim Nowym Kajdakie było 239 drewnianych domów i lepianek. W 1804 roku w Jekaterynosławiu żyło 6389 osób.

W 1796 roku na mocy ukazu nowego imperatora Pawła miasto zmieniło nazwę na Noworosyjsk.

Jekaterynosław w XIX wieku

Caryca Katarzyna II Wielka , na cześć której nazwano miasto Jekaterynosław

Już w 1802 roku kolejny imperator Aleksander I powrócił do poprzedniej nazwy miasta. Liczba mieszkańców zwiększała się i wynosząc w 1804 roku 6389 osób to w roku 1853 było to już 13 011 ludzi. W 1838 roku powstała pierwsza miejska gazeta Jekaterynosławskie guberniowskie wiadomości (rus. Екатеринославские губернские ведомости)

W 1862 roku w mieście było już 315 kamiennych i 3060 drewnianych domów. W pierwszej połowie XIX wieku przemysłowy rozwój miasta był słaby, istniało tylko kilka manufaktur: ceglany, metalurgicznych, wytwarzających świece, mydło, wytapiających tłuszcz i garbarzy.

W 1873 roku na lewy brzeg Dniepru doprowadzono linię kolejową (stacja Niżniednieprowsk, dzisiaj oprócz stacji kolejowej istnieje tam bardzo duży węzeł kolejowy), łączący miasto z Charkowem przez miejscowość Sinielnikowo. Dopiero po 11 latach (w 1884 roku) miało miejsce otwarcie mostu przez Dniepr i dworca kolejowego w samym mieście (na prawym brzegu). Linia kolejowa przez Jekaterynosław połączyła Donbas (zagłębie węglowe Doniecka) z Kriwbasem (zagłębie węglowe Krzywego Rógu ).

Odkrycie w okolicach Krzywego Rogu źródeł węgla i metali zapoczątkowało silny rozwój przemysłu w regionie i jego centrum. W mieście, dzięki inwestycjom francuskiego i niemieckiego kapitału pojawiło się kilka zakładów metalurgicznych (zmodernizowane w czasach sowieckich zakłady funkcjonują do dziś). Zajezdnia kolejowa Jekaterynosławia była największą na południu rosyjskiego imperium. Miasto intensywnie rozrastało się na skutek migrowania i osiedlania się robotników powstających fabryk. W 1865 roku w mieście mieszkało 22 816 osób, w 1897 już 121 216 osób.

W 1897 roku belgijski inwestor uruchomił w Jekaterynosławie pierwszy elektryczny tramwaj, trzeci w Imperium po Kijowie i Niżnym Nowogrodzie .

W 1899 roku otwarto w mieście szkołę górniczą, która w 1913 roku przekształciła się w Górniczy Uniwersytet (istnieje do dzisiaj^[6])

Pod koniec XIX wieku mieszkańcy miasta to w 42% Rosjanie, 35% Żydzi i jedynie 16% Ukraińcy.

Dniepropetrowsk – wiek XX

Gregorii Petrowski, komunista na cześć którego nazwano Dniepropetrowsk

Pomnik Gregorija Petrowskiego przed kolejowym Dworcem Głównym w Dniepropetrowsku (2008 r.)

Na początku XX wieku miasto nadal charakteryzowało się dynamicznym wzrostem, z 121 tysięcy w 1897 roku do 252,5 tysiąca mieszkańców w 1910 roku.

Po przegranej Rosji z Japonią krajem wstrząsnęły wydarzenia 1905 roku . W czasie zamieszek w mieście dziesiątki ludzi zostały zabite, Jekaterynosławiem wstrząsnęły także pogromy żydów^[7]. W mieście rozpoczynali swoje działania Iwan Babuszkin (Иван Васильевич Бабушкин) oraz Georgii Petrowski (Григорий Иванович Петровский).

W latach 1902 do 1933 znany historyk Siczy Zaporoskiej, Dmitro Jawornickij, był dyrektorem Muzeum w Dniepropetrowsku, które później przyjęło jego imię. Przed śmiercią w roku 1940 Jawotnickij napisał książkę pod tytułem "Historia miasta Jekaterynosławia". Książka nie była publikowana przez władze komunistyczne, aż do roku 1989 i reform Gorbaczowa.

W końcu I wojny światowej i ogłoszeniu ukraińskiej niepodległości w listopadzie 1917 r. mieście wybuchła bolszewicka rebelia, która przejęła władzę na krótki czas. Miasto zostało zajęte przez okupacyjne wojska niemieckie i austriackie, które utrzymywały w nim władzę w sojuszu w Pawło Skoropadskiskim .

W październiku 1918 roku w otwarto uniwersytet (istnieje po dziś dzień pod nazwą Dniepropetrowski Państwowy Uniwersytet im. Ołesia Honczara ^[8]).

W okresie wewnętrznych walk o rodzaj przyszłego ustroju Ukrainy miasto wielokrotnie przechodziło z rąk do rąk. Początkowo przeszło więc w ręce rządu Dyrektoriatu z dyktatorem Petlurą na czele, dalej władzę w mieście przejęli anarchiści Nestora Machno , następnie armia ochotnicza , tzw. denikency , petlurowcy i inni. W 1919 roku miasto zostało zdobyte przez bolszewicką Armię Czerwoną, i pozostało w jej rękach pomimo prób odbicia w 1920 roku przez Białą Armię Piotra Wrangla .

W latach 1918-1919 bolszewicy proponowali zmianę nazwy miasta na Siczesław (ros. Сичеслав, od sławić Sicz), ale ostatecznie w roku 1926 przemianowano na Dniepropetrowsk. Nowa nazwa została skomponowana z 2 członów: Dniepro – od rzeki Dniepr (po ukraińsku Dnipro, Дніпро), oraz Petrowsk na cześć działacza komunistycznego Gregoria Petrowskiego (który w tym czasie jeszcze żył).

Okupacja hitlerowska

Pomnik ku pamięci 20 tysięcy Żydów rozstrzelanych w 1943 w Dniepropetrowsku

25 sierpnia 1941 roku miasto zostało zdobyte przez wojska hitlerowskie i weszło jako stolica do nowo utworzonej, niemieckiej jednostki administracyjnej Komisariatu Rzeszy Ukraina jako miasto okręgowe, z generalnym komisarzem Klausem Selznerem. Przed wojną miasto było dużym ośrodkiem życia Żydów. W chwili wkroczenia nazistów żyło ich w mieście około 80 000. Już 12 października 1941 roku urządzono akcję rozstrzelania 11 000 miejscowych Żydów. Do końca wojny przetrwało w mieście jedynie 15 osób pochodzenia żydowskiego.

Na cześć pamięci rozstrzelanych Żydów w miejscu ich śmierci stoi dziś Pomnik Ofiar Holokaustu. Znajduje się on przy ulicy Energeticzeskaya w rejonie (dzielnicy) Krasnogwardejskim, przy skrzyżowani z ulicą Jangiela ^[9].

Zostało wyzwolone 25 października 1943 roku przez wojska 3 Frontu Ukraińskiego .

Pod władzą Związku Radzieckiego

Po wojnie miasto było odbudowane i zostało jednym z ważniejszych przemysłowych i naukowych centrów ZSRR . Już w 1945 roku praktycznie wszystkie ewakuowane wcześniej na wschód fabryki wróciły do miasta i wznowiły produkcję. Wraz z powrotem ewakuowanych fabryk budowano także nowe, funkcjonujące do dziś, takie jak:

• Południowa Fabryka Budowy Maszyn (tzw. Ju-eM-Ze, rus. Южный машиностроительный завод, budowany od 1944 r.)
• Dnieprowska Fabryka Budowy Maszyn (tzw. De-eM-Ze, rus. Днепровский машиностроительный завод od 1945 r.)
• Przydnieprowska TES (elektrociepłownia, od 1952 r.)
• Fabryka Ciężkich Pras (1953-1955)
• Fabryka kolejowa (1965-1961 budowana w ramach Wszechsowieckiej Komsomołskiej Budowy – Всесоюзная ударная комсомольская стройка)
• Fabryka tkanin "Dnieprianka" (1969 r.)
• Fabryka "Polimermasz"

Znamiennym wydarzeniem historycznym jest wykorzystanie po II wojnie światowej jeńców niemieckich do odbudowy Państwa Sowieckiego. Jeńcy odbudowywali radzieckie miasta do połowy lat 50. Także w Dniepropetrowsku wykorzystywano ich w ten sposób, a zbudowane przez nich domy istnieją do dziś. Można je obejrzeć na przykład na ulicy Bolszewickiej w rejonie (dzielnicy) Krasnogwardyjskiej, czy ul. Kalinowej.

W 1955 roku po zakończeniu odbudowy centrum miasta rozpoczęła się odbudowa południowych, wolnych od zabudowy przedmieść miasta, dziś Prospekt Kirowa (góra), ulica Bohaterów Stalingradu (wcześniej ul. Dniepropetrowskaja), 12 kwartał, Prospekt Gagarina (góra), oraz Prospekt im. Gazety Prawda (wcześniej Droga Nowomoskowskaja), oraz ul. Kosjora (tzw. zabudowa chruszczowska, analogicznie do budowli w stylu gierkowskim w Polsce). Na prawym brzegu Dniepru została wybudowana najdłuższa w Europie nabrzeżna promenada (bulwar spacerowy).

W 1966 roku oddano do użytku drugi most przez Dniepr dla samochodów, najdłuższy most przez rzekę Dniepr (tzw. Nowy most)

W końcu lat 60. i w latach 70. wybudowano nowe osiedla z zabudową 9- i 12-piętrową: Czerwony Kamień (Красный Камень), Parus (Парус), Kommunar (Коммунар), Topol (Тополь), Pobieda (Победа, w latach 1971–1983), Sokol (Сокол), Zapadnyj (Западный), Severnyj (Северный), Lewobereżnyj (Левобережный), Kloćko (Клочко), Solnećnyj (Солнечный), Jubilejny (Юбилейный), osiedla przy ulicach Kolinowoj (Калиновой), Stroitelej (Строителей), Gładkowa (Гладкова).

Z kolei w końcu lat 70. i w latach 80. wybudowano osiedla Lewobereżnyj-3 (Левобережный-3), Frunzenskij (Фрунзенский), Podstancji (Подстанции), rozpoczęto zabudowę budynkami wielopiętrowymi góry ulicy Raboczej (Рабочей). W tym okresie wybudowano także szereg budynków o oryginalnej architekturze publicznego użytku:

• Budynek opery i baletu (Театр оперы и балета, 1974)
• Diorama "Bitwa o Dniepr" (1975)
• Letni amfiteatr w parku im. Szewczenko (Летний кинолекторий в парке им. Шевченко, w 1977)
• Nowy hotel w porcie lotniczym (1979)
• Nowy cyrk (1980)
• Dom Architekta (1980)
• Nowa klinika Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (tzw. U-We-De УВД, 1982)
• Ukraiński teatr dramatyczny im. T. G. Szewczenko (1979),
• Kino Rodina (Родина).

Order Lenina – przyznany miastu Dniepropetrowsk w 1976 roku

Na podstawie decyzji Rady Najwyższej ZSRR w dniu 20 maja 1976 roku Dniepropetrowsk został odznaczony orderem Lenina.

W 1977 roku, aby zwiększyć liczbę mieszkańców miasta, włączono pobliskie miasta Igreń (Игрень), Pridnieprowsk (Приднепровск), wieś Ciapli (Чапли) i inne. Operacja ta miała na celu przekroczenie przez miasto liczby 1 miliona mieszkańców, co uzasadniałoby budowę metra w mieście (milion mieszkańców to dolna granica ludności miasta ekonomicznie uzasadniająca budowę metra).

W Południowej Fabryce Budowy Maszyn (Ju-Em-Ze) od czasów powojennych rozwijała się budowa techniki wojennej. Ostatecznie fabryka produkowała bardzo istotne elementy wojskowych rakiet, stanowiąc jedną z najważniejszych tego typu instalacji w Państwie Sowieckim. Z związku z tym do 1987 roku miasto pozostawało zamknięte dla obywateli spoza Związku Radzieckiego. Także mieszkańcy miasta, a zwłaszcza pracownicy Ju-Em-Ze mieli niezwykle utrudniony wyjazd za granicę, z obawy, o zdradę tajemnic wojskowych.

Pamiątką świetności Ju-Em-Ze gdzie produkowano siejące postrach na Zachodzie rakiety, jest model rakiety stojący nieopodal wejścia do Fabryki, a widoczny z zewnątrz (od ulicy Titowa).

Pod koniec lat 80. XX wieku w związku z kryzysem ekonomicznym w ZSRR rozwój miasta stopniowo hamował. Budowano nadal tylko osiedle Topol-1 (Тополь-1), Lewobereżnyj (Левобережный-3), Górną część ul. Raboczej (Рабочей).

Dniepropetrowsk w niepodległej Ukrainie

Centralny rynek Oziorka w dzień handlowy

W czerwcu 1990 roku w kobiecym oddziale Dniepropetrowskiego więzienia wybuchły zamieszki, na skutek których więzienie zostało zniszczone.

Pomimo trudności w połowie lat 90. oddano do użytku nowy dworzec autobusowy (głównie dzięki wysiłkom przyszłego premiera Ukrainy Pawło Łazarenko ) oraz zakończono budowę pierwszej linii metra (6 stacji, linia o długości 7,9 km), nowy korpus chirurgiczny obwodowego szpitala im. Mecznikowa.

Podobnie jak w ciągu całych lat 90. w Rosji, tak i na Ukrainie i Dniepropetrowsku miała miejsce fala morderstw politycznych i mafijnych. Przeprowadzona w tym czasie rekonstrukcja rynku centralnego Oziorka (Озерка) wiąże się na przykład z kilkoma próbami morderstwa jego właściciela oraz zastrzeleniem innego biznesmena pochodzenia rosyjskiego.

Przez 40 lat powojennych liczba mieszkańców miasta podwoiła się, z 662 tysięcy w 1959 roku do 1203 tysięcy w 1991 roku. Po roku 1991 liczba mieszkańców stale się zmniejsza na skutek przyczyn naturalnych, jak mniejszej liczby urodzin, zwiększonej śmiertelności, czy przyczyn ekonomicznych, jak emigracja (np. do Rosji, Izraela, Niemiec, USA).

Dniepropetrowsk – wiek XXI

Na początku XXI wieku Dniepropetrowsk odczuł poprawę warunków ekonomicznych po kryzysie lat 90. Wybudowano i otwarto kilka centrów targowo-rozrywkowych: centrum targowe Dafi^[10] (Дафи), centrum targowe City Center Most (zwane po prostu Most, мост), Materki (Материк), Wawilon (inaczej Babilon, Вавилон), Cunami (Цунами centrum fitness i spa), Grand-Plaza^[11] (Гранд-Плаза), Hai-Tek (Хай-тек), Karawan. Powstały nowe salony samochodowe, kina. Bardzo rozrosła się także sieć placówek bankowych na terenie miasta.

Do roku 2005 najbardziej wpływowym politykiem Ukrainy był przedstawiciel "politycznego klanu" miasta – Leonid Kuczma.

W czerwcu i lipcu 2007 roku miastem wstrząsnęła fala seryjnych morderstw, wzbudzając powszechny przestrach. Plotki wśród ludności opisywały straszne szczegóły (czasami zmyślone) kolejnych morderstw, dodatkowo podsycane przez media jako dzieło szaleńca. Sprawców wkrótce pojmano i w lutym 2009 roku 3 młodych mężczyzn zostało osądzonych za udział w 21 morderstwach i okaleczenie kolejnych kilkunastu osób. Dwóch ze skazanych otrzymało wyroki dożywocia, trzeci wyrok 9 lat pozbawienia wolności^[12].

We wrześniu 2008 roku został otwarty po kapitalnym remoncie stadion Arena-Dnepr, który wcześniej wykorzystywany był jako bazar odzieżowy, w latach 90. klub Metallurg, rus: Металлург). W chwili obecnej stadion spełnia normy niezbędne do rozegrania meczów Euro-2012.

W ostatnich latach w mieście znacznie zmniejszyła się liczba publicznych środków transportu (autobusów, trolejbusów), a ich miejsce zastępują prywatne "marszrutnoje taxi" – czyli "marszrutowe taksówki" (więcej w sekcji transport) lub taksówki osobowe.

Administracyjni zarządcy miasta

   06.1786-      1787 Szewelew Iwan         (rus. Шевелев Иван)                             mer miasta      1791-      179. Gorjainow Dimitrii    (rus. Горяинов Дмитрий Емельянович)             mer miasta      1794-      179. Buszmakow Piotr       (rus. Башмаков Петр Иванович)                   mer miasta      1796-      179. Kustow Grigorii       (rus. Кустов Григорий)                          mer miasta      1797-      179. Gorjainow Dimitrii    (rus. Горяинов Дмитрий Емельянович)             mer miasta      1800-      180. Mołcianow Kuźma       (rus. Молчанов Кузьма)                          mer miasta      1803-      180. Cietwierikow Piotr    (rus. Четвериков Петр)                          mer miasta      1806-      180. Kochanow Afanasji     (rus. Коханов Афанасий)                         mer miasta      1809-      181. Cietwierikow Stepan   (rus. Четвериков Степан)                        mer miasta      1811-      1812 Gorjainow Dimitrij    (rus. Горяинов Дмитрий Емельянович)             mer miasta      1812-      1817 Kolesnikow Iwan       (rus. Колесников Иван Васильевич)               mer miasta      1818-      182. Kisielew Demjan       (rus. Киселев Демьян)                           mer miasta      1821-      182. Kolesnikow Iwan       (rus. Колесников Иван Васильевич)               mer miasta      1825-      182. Rochin Jakow          (rus. Рохлин Яков Андреевич)                    mer miasta  .01.1828-  .04.1828 Pcielkin Iwan         (rus. Пчелкин Иван Степанович)                  mer miasta  .04.1828-  .09.1828 Kolesnikow Iwan       (rus. Колесников Иван Васильевич)               mer miasta      1830-      183. Duplenko Fiodor       (rus. Дупленко Федор Сафронович)                mer miasta      1833-      1834 Rohlin Jakow          (rus. Рохлин Яков Андреевич)                    mer miasta      1834-      1836 Kirpisznikow Andrej   (rus. Кирпишников Андрей Иванович)              mer miasta      1836-      183. Rohlin Jakow          (rus. Рохлин Яков Андреевич)                    mer miasta      1839-      184. Artamonow Iwan        (rus. Артамонов Иван Тимофеевич)                mer miasta      1842-      1843 Tarhow Ilja           (rus. Тархов Илья Иванович)                     mer miasta      1843-      184. Bogdanow Foma         (rus. Богданов Фома Федорович)                  mer miasta      1846-      1847 Bełjawskij Prokopij   (rus. Белявский Прокопий Андреевич)             pełniący obowiązki mera miasta      1847-      1851 Łowjagin Iwan         (rus. Ловягин Иван Изотович)                    mer miasta  .04.1851-      185. Bełjawskij Prokopij   (rus. Белявский Прокопий Андреевич)             mer miasta      1854-      1860 Łowjagin Iwan         (rus. Ловягин Иван Изотович)                    mer miasta      1860-      1861 Pticyn Jegor          (rus. Птицын Егор)                              pełniący obowiązki mera miasta  .11.1861-      1864 Łowjagin Iwan         (rus. Ловягин Иван Изотович)                    mer miasta      1864-      1864 Minakow Dej           (rus. Минаков Дей Михайлович)                   pełniący obowiązki mera miasta      1864-      186. Kiselew Konstanty     (rus. Киселев Константин Демьянович)            mer miasta      1865-      186. Minakow Dej           (rus. Минаков Дей Михайлович)                   mer miasta      1868-      186. Pciełkin D. W.        (rus. Пчелкин Д. В.)                            mer miasta      1871-      187. Minakow Dej           (rus. Минаков Дей Михайлович)                   mer miasta      1877-      1885 Kałabuchow Piotr      (rus. Калабухов Петр Васильевич)                mer miasta      1885-      1888 Jakowlew Iwan         (rus. Яковлев Иван Михайлович)                  mer miasta 7.02.1889-      189. Tołstikow Aleksander  (rus. Толстиков Александр Яковлевич)            mer miasta      1893-      190. Grekow Iwan           (rus. Греков Иван Гаврилович)                   mer miasta      1901-      1901 Tolstikow Aleksander  (rus. Толстиков Александр Яковлевич)            mer miasta      1901-      1902 Wołkow Piotr          (rus. Волков Петр Филиппович)                   pełniący obowiązki mera miasta      1902-  .11.1905 Tołstikow Aleksander  (rus. Толстиков Александр Яковлевич)            mer miasta  .11.1905-26.11.1909 Ezaj Iwan             (rus. Эзау Иван Яковлевич)                      mer miasta      1909-17.03.1917 Sposobnyj Iwan        (rus. Способный Иван Васильевич)                mer miasta      1917-      1917 Makarenko Konstantyn  (rus. Макаренко Константин Игорьевич)           pełniący obowiązki mera miasta  .08.1917-      1917 Osipow Basilij        (rus. Осипов Василий Иванович)                  mer miasta      1918- 1.02.1919 Ezaj Iwan             (rus. Эзау Иван Яковлевич)                      mer miasta      1927-      1928 Rjazanow F.           (rus. Рязанов Ф.)                               naczelnik miejskiego komitetu wykonawczego      1929-      1929 Bogdanowa             (rus. Богданова)                                naczelnik miejskiego komitetu wykonawczego      1929-      1933 Sorokin               (rus. Сорокин)                                  naczelnik  rady miejskiej (sowietu)      1930-      1932 Zajcew Fjodor         (rus. Зайцев Федор Иванович)                    pierwszy sekretarz miejskiego komitetu partii      1933-      1933 Kisielew              (rus. Кисилев)                                  naczelnik rady miejskiej (sowietu) i miejskiego komitetu wykonawczego      1933-      1933 Gołubienko Mikołaj    (rus. Голубенко Николай Васильевич)             naczelnik rady miejskiej (sowietu) i miejskiego komitetu wykonawczego      1933-      1936 Gawryłow Iwan         (rus. Гаврилов Иван Андреевич)                  naczelnik rady miejskiej (sowietu) i miejskiego komitetu wykonawczego      1934-      1934 Mirosznicienko        (rus. Мирошниченко)                             naczelnik rady miejskiej (sowietu) i miejskiego komitetu wykonawczego      1935-      1935 Beljaiew              (rus. Беляев)                                   naczelnik rady miejskiej (sowietu) i miejskiego komitetu wykonawczego      1935-      193. Rudienko              (rus. Руденко)                                  naczelnik rady miejskiej (sowietu) i miejskiego komitetu wykonawczego  .12.1936-  .07.1937 Wietrow Piotr         (rus. Ветров Петр Константинович)               sekretarz miejskiego komitetu partii      193.-      1937 Petricienko           (rus. Петриченко)                               naczelnik rady miejskiej (sowietu) i miejskiego komitetu wykonawczego  .11.1937-24.02.1938 Korotcienko Demjan    (rus. Коротченко Демьян Сергеевич)              pełniący obowiązki pierwszego sekretarza miejskiego komitetu 
KPbU
 24.02.1938- .06.1938 Zadioncienko Semjon   (rus. Задионченко Семен Борисович)              pełniący obowiązki pierwszego sekretarza miejskiego komitetu 
KPbU
  .06.1938-  .07.1941 Zadioncienko Semjon   (rus. Задионченко Семен Борисович)              pierwszy sekretarz miejskiego komitetu 
KPbU
      1938-      1938 Chrenow               (rus. Хренов)                                   naczelnik rady miejskiej (sowietu) i miejskiego komitetu wykonawczego      1939-      1939 Martynow              (rus. Мартынов)                                 naczelnik rady miejskiej (sowietu) i miejskiego komitetu wykonawczego  .12.1939-  .07.1941 Szczelokow Mikołaj    (rus. Щелоков Николай Анисимович)               naczelnik miejskiego komitetu wykonawczego      1941-      1942 Klosterman            (rus. Клостерман)                               komisarz miasta z ramienia III Rzeszy      1941-      194. Sokołowskij P. T.     (rus. Соколовский П. Т.)                        naczelnik rady miasta      1943-      194. Manzjuk Mikołaj       (rus. Манзюк Николай Гаврилович)                pierwszy sekretarz miejskiego komitetu partii      1943-      1944 Winnik G. P.          (rus. Винник Г. П.)                             naczelnik miejskiego komitetu wykonawczego      1944-      1945 Garasimow             (rus. Герасимов)                                naczelnik miejskiego komitetu wykonawczego     /1945-/     1947 Najdenow Paweł        (rus. Найденов Павел Андреевич)                 pierwszy sekretarz miejskiego komitetu 
KPbU
      1945-      1952 Gabrilienko Mikołaj   (rus. Гавриленко Николай Евстафьевич)           naczelnik miejskiego komitetu wykonawczego      1947-      1950 
Breżniew Leonid
       (rus. Брежнев Леонид Ильич)                     pierwszy sekretarz miejskiego komitetu 
KPbU
      1952-      1957 Respopow Mikołaj      (rus. Распопов Николай Андреевич)               naczelnik miejskiego komitetu wykonawczego      1957-      1963 Gabrilenko Mikołaj    (rus. Гавриленко Николай Евстафьевич)           naczelnik miejskiego komitetu wykonawczego      1961-      1964 Ciebrikow Wiktor      (rus. Чебриков Виктор Михайлович)               pierwszy sekretarz miejskiego komitetu partii      1963-      1964 Sokupenko Grigorii    (rus. Сокуренко Григорий Михайлович)            naczelnik miejskiego komitetu wykonawczego      1964-      1967 Karmazin Borys        (rus. Кармазин Борис Иванович)                  naczelnik miejskiego komitetu wykonawczego      1964-      1970 Jacuba Iwan           (rus. Яцуба Иван Васильевич)                    pierwszy sekretarz miejskiego komitetu partii      1967-      1970 Kociałowski Jewgienii (rus. Качаловский Евгений Викторович)           naczelnik miejskiego komitetu wykonawczego      1970-      1974 Kociałowski Jewgienii (rus. Качаловский Евгений Викторович)           pierwszy sekretarz miejskiego komitetu partii      1970-      1974 Bojko Wiktor          (rus. Бойко Виктор Григорьевич)                 naczelnik miejskiego komitetu wykonawczego      1974-      1976 Bojko Wiktor          (rus. Бойко Виктор Григорьевич)                 pierwszy sekretarz miejskiego komitetu partii      1974-      1981 Ljach Iwan            (rus. Лях Иван Афанасьевич)                     naczelnik miejskiego komitetu wykonawczego      1976-      1983 Oszko Władymir        (rus. Ошко Владимир Петрович)                   pierwszy sekretarz miejskiego komitetu partii      1981-      1989 Migdjejew Aleksander  (rus. Мигдеев Александр Васильевич)             naczelnik miejskiego komitetu wykonawczego      1983-      1988 Omelcienko Mikołaj    (rus. Омельченко Николай Григорьевич)           pierwszy sekretarz miejskiego komitetu partii  .12.1988-      1991 Jacuba Władymir       (rus. Яцуба Владимир Григорьевич)               pierwszy sekretarz miejskiego komitetu partii  .10.1989-  .03.1991 Pustowojtenko Balerij (rus. Пустовойтенко Валерий Павлович)           naczelnik miejskiego komitetu wykonawczego  .10.1990-      1991 Jacuba Władymir       (rus. Яцуба Владимир Григорьевич)               naczelnik rady miasta  .03.1991-  .04.1993 Pustowojtenko Balerij (rus. Пустовойтенко Валерий Павлович)           naczelnik rady miasta      1991-      1993 Pustowojtenko Balerij (rus. Пустовойтенко Валерий Павлович)           naczelnik miejskiego komitetu wykonawczego  .04.1993-  .06.1994 Merkuszow Wiktor      (rus. Меркушов Виктор Тимофеевич)               naczelnik komitetu miejskiego i rady miejskiej  .06.1994-  .10.1999 
Mykoła Szweć
          (rus. Швец Николай Антонович)                   naczelnik komitetu miejskiego i rady miejskiej  .04.1999-  .01.2000 
Kułyczenko Iwan
       (rus. Куличенко Иван Иванович)                  pełniący obowiązki mera miasta  .01.2000-           
Kułyczenko Iwan
       (rus. Куличенко Иван Иванович)                  mer miasta

Społeczeństwo miasta

Na dzień 1 marca 2008 roku w mieście żyło 1 mln 039 tys. osób^[13].

Podział narodowościowy okręgu

Podział narodowościowy okręgu dniepropetrowskiego na rok 2001:

narodowość	liczba osób	procentowo
ukraińcy	2825,8 tys.	79,3%
rosjanie	627,5 tys.	17,6%
białorusini	29,5 tys.	0,8%
żydzi	13,7 tys.	0,4%
ormianie	10,6 tys.	0,3%
azerowie	5,6 tys.	0,2%

Dynamika zmian liczby mieszkańców miasta

rok	liczba mieszkańców
1804	6389
1825	8412
1853	13 011
1865	22 816
1887	48 100
1910	232 500
1923	159 000
1926	237 000
1939	501 000
1959	662 000
1967	816 000
1970	904 000
1976	~ 1 000 000
1979	1 066 000
1989	1 179 000
1991	1 203 000
1993	1 185 000
1996	1 161 000
1998	1 137 000
2001	1 084 000
2003	1 065 000
2005	1 050 000
2008	1 039 000

Klimat

Klimat umiarkowanie kontynentalny, z silnym wpływem Dniepru , który znacznie zwiększa wilgotność powietrza wiosną i jesienią. Raz na 10-15 lat temperatura spada zimą poniżej -25 stopni Celsjusza.

Średnie temperatury w skali roku

Rekordy temperatur

Tabela przedstawia najniższe i najwyższe zanotowane temperatury dla miasta Dniepropetrowsk^[16]:

Kierunki wiatrów

Róża wiatrów : N – północ, S – południe, E – wschód, W – zachód

Tabela przedstawia procentowy udział kierunku wiatrów w danym miesiącu dla miasta Dniepropetrowsk^[16]:

Podział administracyjny miasta

Szczegółowy podział miasta Dniepropetrowsk

Schemat podziału miasta na dzielnice

Amur-Niżniednieprowskij (Амур-Нижнеднепровский)

Północno-zachodnia część miasta (lewy brzeg)

Industrialnyj (Индустриальный)

Północno-wschodnia część miasta (lewy brzeg)

Samarskij (Самарский)

Wschodnia część miasta (osiedla nad Samarą i południowa część miasta na lewym brzeg Dniepru)

Babuszkinskij (Бабушкинский)

Środkowo-południowa część miasta

Żowtniewyj (Жовтневый)

Część wschodnia, prawy brzeg Dniepru

Kirowskij (Кировский)

Centrum miasta

Krasnogwardiejskij (Красногвардейский)

Południowo-zachodnia część Dniepropetrowska

Leninskij (Ленинский)

zachodnia część miasta

Osoby związane z Dniepropetrowskiem

Znaczek na cześć Aleksandra Matrosowa, urodzonego w Jekaterynosławiu w 1926 roku Dimitrij Jawornickij – dyrektor muzeum historii w Jekaterynosławiu Leonid Breżniew – urodzony w Dnieprodzierżyńsku, od 1939 sekretarz Dniepropetrowskiego KP Leonid Kuczma – studiował w Dniepropetrowsku, dyrektor Ju-eM-Ze Julia Tymoszenko – ur. w Dniepropetrowsku, premier Ukrainy Wasilij Margełow, urodzony w Jekaterynosławiu Josif Kobzon – rosyjski śpiewak urodzony w Dniepropetrowsku Tetiana Wołosożar urodzona w Dniepropetrowsku łyżwiarka. Zdjęcie z 2008 roku Tatiana Nawka łyżwiarka pochodząca z Dniepropetrowska

Wojskowi Wasilij Margełow (Василий Филиппович Маргелов, [3] ) – dowodzący wojsk powietrzno-desantowych. Aleksander Potiomkin (Алексей Николаевич Потёмкин, [4] ) – dowódca wojskowy, Bohater Związku Radzieckiego, honorowy obywatel miasta. Aleksander Matrosow (Александр Матросов [5] ) – Bohater Związku Radzieckiego Dimitrij Jawornickij (Яворницкий, Дмитрий Иванович [6] ) – legendarny uczony, historyk, archeolog, etnograf, folklorysta, leksykolog, pisarz. Wiera Likianowa (Белик, Вера Лукьяновна, [7] ) – Bohater Związku Radzieckiego, nawigator w bombowcu, zginęła w wieku 23 lat, 25 sierpnia 1944 roku pod Ostrołęką Naukowcy i uczeni Aleksander Pol (Александр Поль [8] ) – uczony historyk, odkrywca zagłębia węglowego w okolicy Krzywego Rógu (tzw. Kriwbas) Michaił Jangiel (Михаил Кузьмич Янгель) – inżynier, jeden z twórców radzieckiej techniki rakietowej i astronautycznej. Borys Woroncow-Weljaminow (Борис Александрович Воронцов-Вельяминов) – uczony astronom Aleksander Garmasz (Гармаш, Александр Андреевич, [9] ) – naukowiec, pracował w Dniepropetrowsku Moses Schönfinkel – logik i matematyk, wynalazca rachuneku kombinatorów . Urodzony w 1889 roku w Jekaterynosławiu Wiktor Petrow (ukr. Віктор Платонович Петров,) – filolog, etnograf urodzony w Dniepropetrowsku. Leonid Lewin (Леонид Анатольевич Левин, [10] ) rosyjsko-amerykański naukowiec komputerowy znany z pracy nad definicją problemu NP-zupełnego Politycy Związku Radzieckiego i współcześni Leonid Breżniew (Леонид Ильич Брежнев, urodził się w Dnieprodzierżyńsku ) – działacz Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego i polityk ZSRR. Wołodymyr Szczerbycki (Владимир Васильевич Щербицкий, urodzony w Werchniodniprowsku ) radziecki działacz partyjny, przewodniczący Rady Ministrów USRR w latach 1962-1972. Aleksej Watcienko (Алексей Федосеевич Ватченко [11] ) – działacz państwowy. Leonid Kuczma (Леонид Данилович Кучма) – polityk, były premier w latach 1992-1993 i prezydent w latach 1994-2005. W Dniepropetrowsku był m.in. Dyrektorem JueMZe. Julia Tymoszenko (Юлия Владимировна Тимошенко) – polityk, doktor ekonomii, była wicepremier, premier Ukrainy w 2005 i ponownie od 18 grudnia 2007 do dnia dzisiejszego. Pawło Łazarenko (Лазаренко, Павел Иванович) – polityk, były premier Ukrainy. Walerij Pustowojtenko (Пустовойтенко, Валерий Павлович) – polityk, były premier Ukrainy. Mikołaj Szczełokow (Щелоков, Николай Анисимович, [12] ) – polityk radziecki, członek komitetu centralnego KPZR . Wiktor Czebrikow (Чебриков, Виктор Михайлович) – działacz KPZR , przewodniczący Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego (KGB) w latach 1983 – 1988. Michaił Rodzjanko (Михаил Владимирович Родзянко [13] ) – polityk czasów carskich i rewolucji 1905 roku. Ołeksandr Turczynow (Олександр Валентинович Турчинов) – polityk urodzony w Dniepropetrowsku Wiktor Krawcienko (Кравченко, Виктор Андреевич, [14] ) – polityk urodzony w Jekaterynosławiu w 1905 roku. Grigorij Petrowskij (Петровский, Григорий Иванович) pochodzący z Charkowa działacz komunistyczny. Pobierał nauki i pracował w Jekaterynosławiu. To na jego cześć za życia zmieniono nazwę miasta na Dniepropetrowsk. Wałerij Pustowojtenko - polityk, premier Ukrainy Artyści Leonid Kogan (Леонид Коган, [15] ) – jeden z największych wirtuozów skrzypiec XX wieku. Ilja Kabakow (Илья Кабаков [16] ) – artysta Wadim Sidur (Вадим Сидур [17] ) – artysta rzeźbiarz Rostisław Gorełow (Ростислав Горелов, [18] ) artysta malarz urodzony w Jekaterynosławiu Lija Achedżakowa (Лия Ахеджакова, [19] ) – aktor Rodion Nahapetow (Родион Нахапетов, [20] ) – aktor Sergiej Garmasz (Сергей Гармаш, [21] ) – aktor Aleksandr Worosziło (Александр Ворошило, [22] ) – śpiewak operowy Josif Kobzon (Иосиф Кобзон) – piosenkarz (bardzo znany i rozpoznawalny w Rosji i na Ukrainie) Roman Miroszniczienko (Роман Мирошниченко, [23] ) – muzyk Lina Kurdjukowa (Лина Курдюкова, [24] ) – pedagog Jurij Krasnyj (Юрий Красный, [25] ) – pedagog, artysta, poeta. Michaił Nekrić [26] – producent muzyczny. Mieszka w Dniepropetrowsku. Marina Maximilian Blumin [27] – izraelska piosenkarka i aktorka urodzona w Dniepropetrowsku. Pisarze i poeci Aleksander Puszkin (Александр Сергеевич Пушкин) – mieszkał w mieście czasowo w czasie zsyłki. Aleksander Galić (Александр Галич [28] ). Elena Gan (Елена Ган) – matka Heleny Bławatskiej – obie pochodziły w Jekaterynosławia. Aleksander Bystrjakow (Александр Григорьевич Быстряков). Fridorij Gorehsztejn (Фридрих Горенштейн, [29] ) – pisarz i scenopisarz. Anatolij Dneprow (Анатолий Днепров, [30] ) – pisarz. Dimitrij Kedrin (Дмитрий Кедрин, [31] ) – poeta. Abram Palień (Палей, Абрам Рувимович, [32] ) – pisarz i krytyk literacki. Wałerian Pidmohylny (Валерьян Подмогильный) – prozaik i tłumacz. Jan Satunowskij (Ян Сатуновский, [33] ) – poeta, krytyk literacki. Michaił Gołodnyj (Михаил Голодный, [34] )- poeta. Michaił Swetłow (Михаил Светлов, [35] ) – poeta i dramaturg. Ołeś Honczar (Олесь Гончар) – pisarz i działacz polityczny. Wiktor Korż (Виктор Корж, [36] ) – poeta. Aleksander Zawgorodnyj (Александр Завгородний, [37] ) urodzony w Dnieprodzierżyńsku, poeta. Władymir Sirenko (Владимир Сиренко, [38] ) – poeta i prozaik. Iwan Sokulskij (Иван Сокульский, [39] ) – poeta. Irina Prokopenko (Ирина Прокопенко, [40] ) – pisarka dziecięca. Witalij Starcienko (Виталий Старченко, [41] ) – poeta, tłumacz. Nadieżda Tubalcewa (Надежда Тубальцева, [42] ) – osiadła w Dniepropetrowsku, poetka i prozaik. Łesja Stepowićka (Леся Степовичка, [43] ) – poetka, prozaik, tłumaczka, publicystka. Władymir Burjak (Владимир Буряк, [44] ) – poeta, prozaik, literaturoznawca. Anatolij Szkljar (Анатолий Шкляр, [45] ) – poeta. Semjon Burda (Семён Бурда, [46] ) – poeta, prozaik. Walentyn Morozow (Валентин Морозов, [47] ) – poeta. Waleryj Pajkow (Валерий Пайков, [48] ) – poeta, doktor nauk medycznych. Arkadij Sztypel (Аркадий Штыпель, [49] ) – poeta, tłumacz, krytyk. Sportowcy Sułtan Rachmanow (Рахманов Султан) – sportowiec Iwan Fedciszin (Иван Антонович Федчишин [50] ) – sportowiec spadochroniarz. Michaił Weretennikow (Михаил Михайлович Веретенников) – sportowiec. Oksana Bajuł (Оксана Баюл) – łyżwiarka figurowa, mistrzyni olimpijska. Polina Astachowa (Полина Астахова) – gimnastyczka, wielokrotna medalistka olimpijska Tetiana Wołosożar – łyżwiarka, ur. w 1986 r. w Dniepropetrowsku Oleg Tverdochleb ( [51] ) – lekkoatleta Ukraiński Wiktor Soultanveieff – belgijski mistrz szachowy, urodzony w 1895 roku w Jekaterynosławiu Witalij Sazoniec [52] – łyżwiarz figurowy, mistrz Ukrainy w 2008 roku, należy do klubu Meteor Dniepropetrowsk. Ołeh Protasow (Олег Протасов) – piłkarz, napastkik ur. 1964 w Dniepropetrowsku Paweł Paszajew (Пашаев, Павел Вагифович) – współczesny piłkarz, obrońca. Zawodnik Dnipro Dniepropetrowsk . Roman Neustädter [53] – kazacko - niemiecki piłkarz grający w drużynie FSV Mainz 05 , w niemieckiej 2 bundeslidze . Urodzony w Dniepropetrowsku w 1988 roku. Tatiana Nawka (Татьяна Александровна Навка) – rosyjska łyżwiarka, uprawiała konkurencję tańców na lodzie. Irina Mowcian (Мовчан Ірина, [54] ) – łyżwiarka. Lisickij Witalij (Лисицкий, Виталий Сергеевич, [55] ) – piłkarz Dnipro Dniepropetrowsk. Hennadij Łytowczenko (ukr. Геннадій Володимирович Литовченко) – ukraiński piłkarz. Kyryło Fesenko (Кирило Фесенко) – ukraiński koszykarz Kyryło Fesenko (Кирило Фесенко) – łyżwiarz Aleksander Czertoganow (Александр Чертоганов) – piłkarz ukraiński. Kateryna Tarasenko - wioślarka Witalij Rewa - piłkarz, reprezentant Ukrainy Znani biznesmeni Wiktor Pinciuk (ukr: Віктор Михáйлович Пінчýк) – korporacja Interpipe [56] (Виктор Пинчук – «Интерпайп» [57] ). Igor Kołomojskij – korporacja Priwatbank [58] (Игорь Коломойский – «Приватбанк» [59] ). Sergej Tigipko – korporacja Priwatbank [60] i TAS (Сергей Тигипко – «Приватбанк», «ТАС»). Wadim Ermolajew – firma "Aljef" (Вадим Ермолаев – «Алеф»). Walerij Szamotij – firma "Logos" (Валерий Шамотий – «Логос»). Eduard Szifrin – miliarder mieszkający obecnie w Londynie. Urodzony w Dniepropetrowsku.

Zabytki i ważniejsze budowle

Pałac Potiomkina (Pałac Studentów)

Pałac Potiomkina w Dniepropetrowsku

Pałac Potiomkina w Dniepropetrowsku – (aktualnie nosi nazwę Pałac Studentów Dniepropetrowskiego Narodowego Uniwersytetu, rus. Дворец Студентов Днепропетровского Нац. Университета) wybudowany w 1789-1790 roku wieku jako siedziba Generalnego Gubernatora Gieorgija Potiomkina. Pomimo wspaniałości budynku Gubernator nigdy go nie odwiedzał, wkrótce po ukończeniu budowy zmarł. Budynek szybko popadł w ruinę, dach załamał się, został zniszczony parkiet, poginęły wszystkie okna i drzwi. W latach 30. XVIII wieku zrujnowany budynek został podarowany miejscowej szlachcie przez Cara Mikołaja I. Wkrótce pałac w całości odnowiono i przywrócono do pierwotnego stanu. Organizowano tam zebrania i wybory. Od roku 1849 otwarto w nim muzeum starożytności. Podczas wojny krymskiej (1853-1856), jak również i podczas I wojny światowej, pałac był wykorzystywany jako szpital, a podczas wojny rosyjsko-japońskiej (1904-1905) mieściła się w nim manufaktura szyjąca mundury dla żołnierzy. Dwór Potiomkina pełnił w swojej historii także różne funkcje społeczne. W czasie II wojny światowej, budynek spłonął. Pozostały po nim tylko ściany i kolumny. W 1952 roku pałac został odbudowany i przyjął obecny kształt.

Sobór Przemienienia Pańskiego

Sobór Przemienienia Pańskiego w Dniepropetrowsku

Sobór Przemienienia Pańskiego w Dniepropetrowsku (rus. Спасо-Преображенский собор) centralna świątynia Dniepropetrowska Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej . Święto świątyni w dniu Przemienienia Pańskiego – 19 sierpnia. Budowę świątyni zaplanowano jako jedną z pierwszych budowli nowo powstającego miasta Jekaterynosław. Projekt powstał w 1786 roku i miała to być największa tego typu budowla na świecie. Kamień węgielny miała wmurować sam Katarzyna II w czasie oficjalnego otwarcia budowy nowego miasta – w dniu 9 maja 1787 roku. Wraz ze śmiercią carycy budowa zamarła i pierwotnego projektu nigdy nie zrealizowano. Po zmianie projektu i zmniejszeniu planowanej świątyni budowę zakończono w 1835 roku. W latach 1930 – 1988 w Soborze nie odprawiano mszy świętych, z wyjątkiem 1941 roku, kiedy podczas okupacji niemieckiej tymczasowo zezwolono na prowadzenie służby. W tym samym roku w czasie walk pomiędzy wojskami sowieckimi i hitlerowskimi na podwórze przed świątynią przyniesiono kilkadziesiąt ciał zabitych z pobliskich ulic. Znajdują się oni w braterskiej mogile w pobliżu głównego wejścia do świątyni. W latach 1975-1988 w świątyni działało muzeum religii i ateizmu. 21 stycznia 1992 roku świątynię oficjalnie przekazano Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej i od razu przystąpiono do jej restauracji. Na terenie świątyni pochowanych jest szereg patriarchów (Андрей (Комаров), Варлаам (Ильющенко), Кронид (Мищенко), Владимир Капустянский, Константин Огиенко, Федор Дупленко, Андрей Кирпичников). W świątyni odprawiane są służby codziennie o godzinie 7 i 9 rano.

Synagoga Chóralna

Synagoga Chóralna w Dniepropetrowsku

Synagoga Chóralna w Dniepropetrowsku zwana Złotą Różą (ros. Хоральная синагога "Золотая Роза" в Днепропетровскe) – żydowska bożnica zbudowana w połowie XIX wieku, od 2000 roku znów działająca w Dniepropetrowsku. Pierwszy dom modlitewny w Dniepropetrowsku – wówczas nazywanym Jekaterynosławiem – został wzniesiony na początku XIX wieku, jednak w 1833 roku spłonął w pożarze. W połowie XIX wieku zbudowano murowaną synagogę w stylu klasycyzmu, z trójkątnym tympanonem i dwiema symetrycznie ustawionymi wieżyczkami. W 1929 roku bóżnica została zamknięta i zamieniona w klub, a po 1947 roku w fabryczny dom kultury im. M. Wołodarskiego (odbywały się tu m.in. zajęcia sportowe). W 1996 roku gmach został zwrócony gminie żydowskiej, która przeprowadziła jego gruntowną rekonstrukcję. W 2005 roku dokonano uroczystego poświęcenia synagogi.

Rynek centralny "Oziorka"

Centralny rynek Oziorka w dzień handlowy

Rynek Centralny lub Oziorka w Dniepropetrowsku[17] – centralny rynek w Dniepropetrowsku, największy na Ukrainie pod względem obrotu. Do lat 80. XIX wieku na miejscu dzisiejszego rynku znajdowało się jezioro. Równolegle do rozwoju miasta jezioro zamulało się i zarastało. Także rozwój miasta spowodował wkrótce konieczność zasypania jeziora. Na powstałym w ten sposób placu pojawiły się stragany handlowe, a miejsce zaczęto nazywać "Bazarem Oziernym" (bazarem jeziornym). Dzisiaj rynek nosi oficjalną nazwę "Oziorka – rynek centralny" («Озёрка» – Центральный рынок). Znajduje się on tuż obok głównej ulicy miasta – prospektu Karola Marksa, około 10 minut piechotą do dworca kolejowego. Do rynku można dojechac tramwajami 1, 4, 7, 17 oraz trolejbusem B (Б). Na ulicach przylegających do rynku swoje przystanki ma również wiele linii autobusowych i taksówek.

Centrum Diecezjalne

Cerkiew św. Mikołaja na Wyspie Klasztornej

Teatr opery i baletu

Front budynku opery w Dniepropetrowsku

Teatr opery i baletu[20] (rus. Днепропетровский театр оперы и балета). Budynek znajduje przy głównej ulicy miasta – Karola Marksa 74A. Na prawo od opery znajdują się efektowne fontanny, częste miejsce odwiedzin fotografujących się par nowożeńców. Budynek oddano do użytku 26 grudnia 1974 roku i charakteryzuje go typowo socrealistyczna architektura. Już dwa dni później odbyło się pierwsze przedstawienie – Jezioro łabędzie . Od 1 stycznia 1975 roku w dni weekendu oraz święta pokazywane są dwa przedstawienia, dla dzieci oraz dorosłych. Od 1993 roku przy operze otwarto szkołę choreograficzną, która 12 maja 1999 roku wypuściła swoich pierwszych wychowanków. W ofercie występy teatralne, opera, balet oraz chór chłopięcy. Kasa otwarta w godzinach 10 do 19 (w dni wolne od pracy do 18).

Metro

Stacja metra przy dworcu kolejowym

Metro w Dniepropetrowsku (ukr. Дніпропетровський метрополітен) – system kolei podziemnej, trzecia pod względem liczby stacji miejska kolej podziemna Ukrainy. Metro uruchomiono 29 grudnia 1995, długość linii wynosi 7,9 km. Oddano do użytku 6 stacji: Wokzalna (ukr. Вокзальна), Metrobudiwnykiw (ukr. Метробудівників), Metałurhiw (ukr. Металургів), Zawodśka (ukr. Заводська), Prospekt Swobody (ukr. Проспект Свободи), Komunariwśka (ukr. Комунарівська) Obecnie trwa bardzo powolna rozbudowa metra.

Port lotniczy

Stacja kolejowa

Dworzec autobusowy

Cyrk

Budynek cyrku

Budynek Cyrku – w którym występują trupy cyrkowe (ze zwierzętami, występami klaunów itd.), lokalna grupa oraz cyrki odwiedzające miasto. Usytuowany tuż obok rzeki Dniepr , ul. Nabrzeżna Lenina 33 (rus. ул. Набережная Ленина 33). Otwarto go pod koniec lat 60. lub w latach 70.[] i zastąpił on stary cyrk, który znajdował się obok Rynku "Oziorka".

Mosty przez Dniepr

Most amurski

Most Amurski (stary) w Dniepropetrowsku

Most amurski lub Most stary (rus. Амурский (Старый) мост) – wybudowany w 1884 roku, kosztował około 4 milionów rubli. Został zaprojektowany przez jednego z najbardziej znanych rosyjskich inżynierów, budowniczych mostów Mikołaja Belelubskiego (rus. Николай Аполлонович Белелюбский [21]). Otwarcie mostu miało miejsce 18 maja 1884 roku, wraz z otwarciem nowej linii kolejowej (Jekateryńskiej). Był to pierwszy most, który po niemal 2 wiekach otwierał połączenie kolejowe pomiędzy prawym a lewym brzegiem Dniepru . Most łączył słobodę Nowe Kajdaki (prawy brzeg) ze słobodą Kamienka.

Most Amurski (stary) na planie miasta

Most Kajdacki

Most Kojdakskij w Dniepropetrowsku

Most Kajdacki (rus. Кайдакский мост) – most wybudowany jako część obwodnica Kijów – Donieck, miał umożliwiać przejazd pomiędzy tymi kierunkami bez wjeżdżania do Dniepropetrowska. Budowa miała także wzmocnić budownictwo mieszkaniowe na lewym brzegu rzeki. Otwarcia dokonano 10 listopada 1982 roku, długość mostu to 1732 metry, po 3 pasy drogowe w każdym z kierunków. Pomiędzy pasami znajdują się 2 linie tramwajowe, które dobudowano i uruchomiono 17 grudnia 1996 roku.

Most Kojdakskij na planie miasta

Merefo-Chersoński most kolejowy

Merefo-Chersoński most kolejowy

Merefo-Chersoński most kolejowy (rus. Мерефо-Херсонский железнодорожный мост) – jest to pierwszy most, który powstał w mieście. Jego budowa oparta jest o łuki, przechodzi przez Wyspę Klasztorną, łączy stacje Niżnodneprowsk na lewym brzegu z Południowym Dworcem Kolejowym.

Most na planie miasta

Most centralny

Nowy most w Dniepropetrowsku

Most centralny lub Most nowy (rus. Центральный, Новый) – most ruchu samochodowego, łączy centrum miasta z lewym brzegiem. Jest najdłuższym mostem na Ukrainie[].

Most Nowy na planie miasta

Most południowy

Most południowy w Dniepropetrowsku

Most południowy (rus. Южный мост) – jest częścią wschodniego odcinka obwodnicy Dniepropetrowska (aktualnie obwodnica w trakcie budowy). Długość mostu 1248 metrów, szerokość 22 metry. Był budowany etapami od 1982 do 1993 roku oraz od 1998 do 2000 roku. Otwarcie miało miejsce w grudniu 2000 roku, w roku 2002 zakończono węzeł komunikacyjny za zjazdem z mostu na lewym brzegu rzeki.

Most południowy na planie miasta

Transport miejski

Transport nocny

Metro

Stacja Prospekt Swobody

Metro w Dniepropetrowsku (ukr. Дніпропетровський метрополітен) – system kolei podziemnej, trzecia pod względem liczby stacji miejska kolej podziemna Ukrainy. Metro uruchomiono 29 grudnia 1995, długość linii wynosi 7,9 km. Obejmuje 1 linię z 6 stacjami: Wokzalna (ukr. Вокзальна), Metrobudiwnykiw (ukr. Метробудівників), Metałurhiw (ukr. Металургів), Zawodśka (ukr. Заводська), Prospekt Swobody (ukr. Проспект Свободи), Komunariwśka (ukr. Комунарівська) Dziennie z przewozów metra w Dniepropetrowsku korztsta 37,500 pasażerów[22]. Aktualna cena (sierpień 2010 r.) za skorzystanie z metra, płatne "za wejście", niezależnie od ilości przejechanych stacji, to około 1,5 hrywny[23] (0,5 PLN).

Trolejbusy

Autobusy

Marszrutki

Typowa Marszrutka - Mercedes-Benz T1

W mieście operuje tysiące marszrutek zorganizowanych w 147 linii[23]. Koszt przejazdu wynosi 3 hrywny (na sierpień 2010r. ~1 PLN) i jest niezależny od długości przejechanego odcinka (za tę kwotę można przejechać całą trasę). Marszrutki zatrzymują się na wezwanie. Należy ustawić się przy krawędzi drogi i widząc marszrutkę linii którą chcemy pojechać machnąć ręką dając w ten sposób znak kierowcy. Podobnie podczas wysiadania należy zwrócić się głośno do kierowcy z prośbą o zatrzymanie się w konkretnym miejscu. Wsiadając do auta należy przekazać kierowcy odliczoną kwotę za przejazd. Kierowca ma obowiązek zwrócić bilet przejazdy lecz powszechne jest nie wydawanie pokwitowania za przejazd (względy fiskalne). Powszechne także jest przekazywanie kwoty za przejazd z zajętego już miejsca siedzącego poprzez innych pasażerów.

Taxi

Sport

Stadion Dnipro Dniepropetrowsk w trakcie rekonstrukcji, maj 2008

Dniepropetrowsk był miastem-kandydatem do współorganizacji Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej 2012 , które odbędą się w Polsce i na Ukrainie . W ramach przygotowań wykonano modernizację Stadionu piłkarskiego Dnipro Dniepropetrowsk .

Kandydatura miasta została ostatecznie odrzucona decyzją UEFA w dniu 13 maja 2009. Stadion w Dniepropetrowsku ma być Stadionem Narodowym Ukrainy.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Nieoficjalny portal miejski
• Strona Urzędu Miasta
• Ekaterynosław w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich , Tom II (Derenek – Gżack) z 1881 r.
• zdjęcia z Dniepropetrowska
• zdjęcia z Dniepropetrowska