Teatr w
Efezie
, budowany od II w. p.n.e. do II w.
Teatr grecki – wywodzi się z tradycji obrzędów religijnych, zwłaszcza związanych z obchodami ku czci
Dionizosa
. Widowiska te musiały być łatwo dostępne dla ludności, pierwsze sztuki wystawiano więc na wytyczonym u stóp wzgórza placu zwanym
orchestra
, a na jego środku ustawiano ołtarz (
thymele
). Początkowo orchestra miała kształt zbliżony do prostokąta, koła albo elipsy, ostatecznie przyjął się kształt koła. Na placu (orchestrze) występował chór i odbywały się popisy taneczne. Widzowie zasiadali na zboczu góry, początkowo bezpośrednio na ziemi, później na drewnianych ławkach. Tak powstała widownia w kształcie dużego (większego od półkola) wycinka koła, czyli
theatron
.
W
Atenach
sztuki teatralne były wystawiane także na
agorze
, na prowizorycznie wzniesionych konstrukcjach drewnianych. Jednak w roku
490 p.n.e.
(część źródeł podaje rok
499 p.n.e.
) doszło do katastrofy – drewniana konstrukcja trybun załamała się i śmierć poniosło wiele osób. Najprawdopodobniej to wydarzenie zdecydowało o przeniesieniu widowisk w stałe miejsce, w okolice
świątyni
Dionizosa na południowym stoku
akropolis
. Wraz ze wzrostem liczby aktorów występujących na scenie i wzbogacaniem akcji przedstawień, niezbędne stało się pomieszczenie, w którym aktorzy mogli zmieniać stroje. Problem rozwiązano poprzez wybudowanie około roku
465 p.n.e.
przy orchestrze, naprzeciw theatronu, budynku zwanego
skene
– inicjatorem tego przedsięwzięcia był
Ajschylos
. Skene szybko zaczęła służyć nie tylko jako garderoba, ale też jako tło do rozgrywanych przedstawień. W ścianie budynku umieszczono troje drzwi, przez które wychodzili aktorzy. Środkowe, najważniejsze służyły głównym postaciom (np. królowi), a boczne innym bohaterom dramatu. Z czasem przybyło bohaterów akcji, aktorzy przenieśli się z orchestry na
proskenion
.
W okresie klasycznym
, około
425 p.n.e.
, rozpoczęto budowę teatru kamiennego, w miejscu istniejącego od czasów
Pizystrata
teatru z drewna. Budowa przebiegała etapami, a ukończono ją około
338 p.n.e.
(lub
326 p.n.e.
). Nowy teatr mógł pomieścić około 17 000 widzów (praktycznie aż do 30 000). Theatron o szerokości 100 m i wysokości 90 m oparto o stok skały, na którym zbudowano z 78 stopni, wysokich na 33 cm każdy, podzielonych na trzy części dwoma szerokimi przejściami (
diazomata
) biegnącymi po łuku. Najniższa część obejmowała 17 rzędów stopni, środkowa i najwyższa po 32 stopnie. Poruszanie się ułatwiało 7 przejść ze stopniami biegnącymi promieniście (
kerkides
). Na środku pierwszego rzędu umieszczono wykuty w kamieniu tron dla kapłana Dionizosa. Skene (o wymiarach 46,5 x 6,5 m) przybrała formę budowli o prostokątnej elewacji z dwoma wąskimi, wysuniętymi skrzydłami (
paraskenionami
) obejmującymi
proskenion
. Pomiędzy nimi a theatronem powstały przejścia zwane
parodosami
. Z przejść tych korzystał chór. Na ścianie skene, pomiędzy drzwiami umieszczano obrazy, tzw.
pinakes
, które służyły jako dekoracja. Orchesta miała średnicę 24 m. Na zewnątrz teatru wybudowano
portyk
, który służył widzom jako schronienie przed słońcem lub deszczem.
Teatr Dionizosa stał się wzorem dla innych teatrów budowanych w
Grecji
w okresie klasycznym. Najlepiej zachowanym teatrem greckim jest zbudowany około
330 p.n.e.
teatr w
Epidauros
. Teatr zaprojektował
Poliklet Młodszy
. Widownia, rozmieszczona w 52 rzędach mogła pomieścić około 14 000 widzów.
W
okresie hellenistycznym
zachowano podstawowe elementy teatru greckiego, zmieniono jednak jego proporcje. Pogłębiono i podniesiono proskenion – cofnięto paraskeniony a sam proskenion oparto na słupach, otrzymując pod proskenionem przestrzeń zwaną
hyposkenionem
. Z hyposkenionu wychodzili aktorzy grający duchy lub bogów podziemia, schodami przechodzili na proskenion, gdzie mogli wygłaszać swoje kwestie. Wzbogaceniu uległy także dekoracje. Wprowadzono
periakty
- graniastosłupy trójkątne, na ścianach których były wymalowane różne obrazy. Obrót graniastosłupa umożliwiał szybką zmianę tła.
W teatrach greckich mogli występować tylko mężczyźni. Wcielali się oni także w role kobiet.
Teatr grecki stał się wzorem dla budowanych w okresie późniejszym
teatrów rzymskich
.
Zobacz też
Bibliografia
- Robert Roman Chodkowski "Teatr grecki", 2003, TN KUL,
Lublin
Linki zewnętrzne