Cytat (
łac.
citatio,
niem.
Zitat) – dosłowne przytoczenie czyichś słów. Cytat w
literaturze
jest formą ekspresji artystycznej. Może mieć charakter jawny, w postaci wyraźnie wyróżnionego tekstu, lub niejawny, stanowiąc rodzaj
aluzji
.
W
publikacjach naukowych
cytat to dosłowne przytoczenie fragmentu innej publikacji lub
sparafrazowane
powołanie się na dane pochodzące z innej publikacji. Cytować można nie tylko dane zawarte w postaci tekstu, ale także zawarte w formie wykresu, schematu, rysunku czy tabeli. W publikacjach naukowych i technicznych cytaty powinny być zawsze jawne i z dokładnym wskazaniem źródła w formie
przypisu
. Cytaty niejawne w publikacjach naukowych i technicznych są uważane za
plagiat
.
Cytowanie
w pracach naukowych może być dosłowne (zaznaczone cudzysłowem) lub sparafrazowane (cytujemy dane, fakty, teorie a nie ich kompozycję słowną – nie ma znaczenia czy napiszemy „ssaki mają cztery kończyny”, „ssaki posiadają dwie pary kończyn” – bo w obu przypadkach sens faktu naukowego pozostaje ten sam). Dosłowne cytowanie ma znaczenie w głównie naukach humanistycznych i filozoficznych, wtedy gdy kompozycja tekstu ma znaczenie w odbiorze artystycznym utworu lub ma znaczenie dla interpretacji logicznej. Dosłownie np. cytuje się definicje lub zdania, w których z kompozycji tekstu próbujemy odczytać i zinterpretować sens znaczeniowy. W naukach przyrodniczych cytowane są przede wszystkim fakty, dane, hipotezy, których znaczenie nie zmienia się wraz ze zmianą kompozycji stylistycznej czy gramatycznej. Te formy cytowania zaznaczane są przypisami, odnośnikami lub nazwiskiem autora. Pełne dane bibliograficzne cytowanej pracy są zawarte w pracy w formie przypisu dolnego lub zestawienia na końcu pracy.
Przedruk
Zbliżonym pojęciem do cytatu jest przedruk (przedruk prasowy), czyli dosłowne lub tylko nieznacznie zmienione, ponowne opublikowanie utworu. Z reguły przedruk jest objętościowo większy niż cytat, i obejmuje cały utwór lub z niewielkimi skrótami. W formie przedruku publikowane są książki lub całe artykuły, także artykuły internetowe. Czasem przedruk artykułu polega na jego przetłumaczeniu i wydaniu w innym języku. W przypadku przedruku konieczne jest zamieszczenie nazwiska autora (autorów) oraz danych pierwotnego druku (nazwa czasopisma, i inne dane bibliograficzne). W odróżnieniu od cytatu na przedruk zazwyczaj trzeba uzyskać zgodę (zob.
prawa autorskie
). Niektóre wydawnictwa i czasopisma automatycznie zezwalają na bezpłatne przedruki, z różnymi zastrzeżeniami technicznymi lub formalnymi.
Cytat jako forma przekazu artystycznego
Mechanizm cytatu polega na nakładaniu się dwóch znaczeń
zdania
: w jego pierwotnym użyciu i w nowym kontekście. Dla posługującego się nim staje się przysłowiem, utrwalonym zwrotem, podparciem wcześniejszej myśli. Cytat często używany jest dla osiągnięcia efektu komicznego czy ironicznego.
Cytat stosowany jest na dwa sposoby: w niezmienionej postaci, ale w nowych realiach, albo w sparafrazowanej formie. Obydwa powodują nadanie mu nowego znaczenia.
Posługiwanie się cytatem wymaga wspólnoty kulturowej. Nie spełnia on wówczas swej roli, jeśli czytelnik czy widz nie zna źródła literackiego, do którego autor zrobił aluzję, czy cytat jest dla niego nierozpoznawalny. Podobna sytuacja ma miejsce wtedy, gdy odbiorca jest cudzoziemcem czy przedstawicielem innego kręgu kulturowego, w którym cytat nie funkcjonuje. Rozwiązaniem w takiej sytuacji może być komentarz zawarty w przypisie, odsyłający do pierwotnego tekstu. Jednak w przypadku intencji uzyskania efektu humorystycznego cytat nie spełnia wówczas swej funkcji, żart wymaga bowiem natychmiastowości zestawienia, a ponadto traci, gdy próbuje się go wyjaśniać. W przypadku cytatów nie mających charakteru zabawowego rozwiązaniem jest przybliżenie go przez użycie wyrażenia: jak powiedział... Ponadto mało znany cytat może być zastępowany podobnym, bardziej popularnym.
Posługiwanie się cytatem ma związek z wolnością słowa. Kiedy cenzura ogranicza swobodę wypowiedzi autora, język przenośni jest środkiem wyrażania własnych przekonań społecznych, politycznych, krytyki, ukrytej kpiny. Przenika wówczas zwłaszcza do tekstów kabaretu politycznego.
Cytat naukowy
Formy cytowania naukowego wynikają z różnorodnych tradycji oraz komunikatywności i oszczędności miejsca. Poszczególne wydawnictwa i czasopisma zalecają czasem różniące się w szczegółach instrukcje. W naukach humanistycznych stosuje się najczęściej
przypis
tradycyjny: cytowany fragment (w
cudzysłowie
lub bez, czyli w formie dosłownej lub mniej lub bardziej
sparafrazowanej
) oznaczony jest cyfrą lub innym znakiem z indeksem górnym, a opis
bibliograficzny
znajduję się na dole strony. W naukach humanistycznych często podaje się także numer strony lub nawet wiersza. W naukach przyrodniczych, gdzie zazwyczaj cytuje się krótkie publikacje w
czasopismach
oraz cytuje się dane a nie konkretne zdania i kompozycję słowną, w przypisach bibliograficznych podaje się zazwyczaj tylko całą publikację, bez wyszczególnienia strony, z której pochodzi cytat. W niektórych czasopismach w bibliografii podaje się tylko nazwisko autora, tytuł czasopisma, tom i strony publikacji (pierwszą i ostatnią), pomijając sam tytuł artykułu. W ten sposób oszczędza się miejsca a jednocześnie zachowuje możliwość łatwego odszukania cytowanej pracy. W naukach przyrodniczych zamiast przypisu tradycyjnego, stosuje się cytowanie w tekście (tak zwany przypis w systemie harwardzkim), gdzie za cytowanym fragmentem (najczęściej bez cudzysłowu, a więc w formie sparafrazowanej) pojawia się nazwisko i roku publikacji, np. (Kowalski 2007). Natomiast na końcu publikacji umieszcza się zestawienie cytowanego piśmiennictwa w kolejności alfabetycznej i pełnymi danymi bibliograficznymi (nazwiska i inicjały autora lub autorów, rok publikacji, tytuł artykułu, skrócony tytuł czasopisma, tom oraz strony publikacji). Jeszcze oszczędniejszy jest sposób cytowania za pomocą odnośników, gdzie zamiast nazwiska autora i roku umieszcza się numer publikacji (np. [3] ) w kolejności pojawiania się w tekście artykułu lub w kolejności zestawienia bibliografii na końcu pracy. [1]
Cytowanie
w pracach naukowych jest niezbędnym ich elementem. Publikacje naukowe opisujące oryginalne, nowe badania muszą posiadać część wstępną, która umiejscawia te badania na "mapie nauki", poprzez liczne odniesienia do wcześniejszych prac na zbliżony temat i dowodzą sensu i oryginalności opisywanych badań. Ponadto, w ramach pracy naukowej wykorzystuje się zwykle dokonania innych badaczy, np. rozwinięte przez nich techniki badawcze i zacytowanie ich dokonań jest formą okazania im wdzięczności.
Istnieją też publikacje przeglądowe, które w zasadzie składają się niemal wyłącznie z samych cytatów (ściślej - cytowań). Ich użyteczność wynika z faktu zebrania w jednym miejscu najważniejszych informacji, co umożliwia przyjrzenie się określonemu fragmentowi wiedzy w sposób syntetyczny oraz oszczędza czas w dotarciu do tych informacji innym badaczom.
Cytowanie w pracach naukowych jest pożądane przez autorów cytowanych prac, gdyż liczba cytowań jest podstawową formą oceny znaczenia i wartości prowadzonych badań. Czym praca jest częściej cytowana przez innych badaczy, tym jej znaczenie dla rozwoju nauki rośnie. W naukowych bazach danych gromadzone są szczegółowe
zbiory cytowań
, na podstawie których oblicza się tzw.
Impact factor
lub
Indeks h
, stanowiące ilościową ocenę wartości prowadzonych badań i produktywności poszczególnych naukowców.
Zasady cytowania w pracach naukowych są dość ściśle określone. Przede wszystkim obowiązują tu nie do końca zdefiniowane normy obyczajowe, które obejmują:
- maksymalną, dopuszczalną długość cytatu, którą zazwyczaj wynosi maksymalnie pół strony standardowego maszynopisu
- unikanie cytowania "piętrowego", tj. odnoszenia się do prac, w których nie ma cytowanych danych, lecz jest tylko cytat do kolejnej pracy, w której są te dane.
- cytowanie rzetelne – tzn. nieprzeinaczanie danych lub sensu wniosków z cytowanej pracy
- zakaz cytowania selektywnego – tzn. pomijania prac, w których są podane informacje stojące w sprzeczności ze stawianą tezą
- zakaz cytowania niejawnego – tj. podawania cudzych wyników jako swoje własne
- ostrożne autocytowanie – tj. cytowanie własnych prac tylko wtedy, kiedy jest to naprawdę uzasadnione.
Oprócz norm zwyczajowych, większość wydawnictw naukowych posiada swoje formalne kryteria poprawności cytowania i formatowania
przypisów
, których naruszenie powoduje odrzucenie pracy już na wstępnym etapie
recenzowania
.
Zobacz też
Bibliografia
- January Weiner 2003. „Technika pisania i prezentowania przyrodniczych prac naukowych. Przewodnik praktyczny. Wydanie III poprawione i uzupełnione”, Wyd. PWN, Warszawa, 153 str.
Przypisy
- ↑ January Weiner 2003. „Technika pisania i prezentowania przyrodniczych prac naukowych. Przewodnik praktyczny. Wydanie III poprawione i uzupełnione”, Wyd. PWN, Warszawa, 153 str.
Linki zewnętrzne
