Cmentarz Komunalny w Legnicy - położony w
Legnicy
przy ul. Wrocławskiej 124 (do
1945
r. Neue Breslauer Straße) w obrębie geodezyjnym Wrocławskie Przedmieście jedyny czynny, największy
cmentarz
w mieście, istniejący nieprzerwanie od
1822
r. Zajmuje obszar ok. 45 ha, ograniczony od południa ul. Wrocławską, od wschodu i północy - nasypami linii kolejowych
Legnica
-
Wrocław
i
Legnica
-
Kamieniec Ząbkowicki
, od zachodu - ul. Pątnowską (przed
1974
r. - ul. Cmentarną. Cmentarzem administruje Legnickie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej sp. z o.o.
Historia
Zbiorczy cmentarz komunalny w Legnicy został uruchomiony w
1822
roku, kiedy po likwidacji parafialnych cmentarzy kościołów
św. ap. Piotra i Pawła
oraz Najświętszej Marii Panny, założonych na pocz. XIV w. w miejscu dzisiejszych północnych skrajów Parku Miejskiego, zakazano pochówku zmarłych za obrębem murów miejskich. Wówczas, w odległości 1,5 km na wschód od centrum, na obszarze 7,5 ha powstał cmentarz wielowyznaniowy, od początku będący cmentarzem komunalnym.
Po raz pierwszy cmentarz uległ rozbudowie w 1845 roku, gdy wielka ilość śmiertelnych ofiar
epidemii
cholery
wymusiła zwiększenie liczby kwater grzebalnych. Wtedy założenie powiększono i uregulowano (wg projektu nieznanego z imienia Wolffa), wyznaczając 25 kwater grzebalnych i 3 leśne, w układzie zbliżonym do współczesnego, a także wznosząc tymczasowy dom pogrzebowy. Przez kolejne lata gromadzono fundusze na realizację postulatu wpływowego fabrykanta legnickiego Friedricha Teicherta, który postulował zastąpienie domu okazałą
kaplicą
położoną w centralnej części cmentarza, co zrealizowano w 1868 r. Kolejnych powiększeń obszaru nekropolii w kierunku wschodnim dokonywano w latach 1880, 1898 i 1915. W latach 1925-1926 r. do istniejącej kaplicy pogrzebowej dobudowano przykryte kopułą
krematorium
, wzniesione wg projektu architekta Mendego, oraz budynek administracyjny. W 1926 r. w północnej części wyznaczono kwatery dla nowego cmentarza żydowskiego. W latach 30. XX w. nekropolia zajmowała obszar 35 ha i posiadała kształt analogiczny do dzisiejszego. Przy każdej rozbudowie dokonywano przedłużenia istniejących sieci wodnych i kanalizacyjnych, budowano nowe studnie, ciągi piesze i ogrodzenie. W północnej części rozbudowano lasek, a przy III bramie i na końcu jednej z alei równoległych do ul. Wrocławskiej wykonano stawy urnowe z tarasami z kwiatami.
W 1938 r. hitlerowskie władze zmieniły północne kwatery żydowskie w cmentarz garnizonowy. W trakcie II wojny światowej w
krematorium
palono zwłoki ofiar
obozu koncentracyjnego
Gross-Rosen
w
Rogoźnicy
.
Po przejęciu Legnicy przez stronę polską krematorium zostało zamknięte (od tego czasu już nigdy nie pełniło swojej funkcji), a obok niego umieszczono tablice pamięci żołnierzy
AK
i
Sybiraków
oraz ustawiono urnę z prochami ofiar. Po wojnie nie zachowały się żadne nagrobki sprzed
1945
r. (w tym kwatera ofiar I wojny światowej) z wyjątkiem 11. grobowców architektonicznych z
piaskowca
i
granitu
oraz 10. mauzoleów. Wiele spośród starych płyt nagrobnych wykorzystano do budowy muru od ul. Pawiej do późniejszej ul. Pątnowskiej wzdłuż nasypów kolejowych. Nienaruszona zachowała się praktycznie cała
infrastruktura
, w tym zespół z kaplicą i trzy architektoniczne, ozdobne bramy.
W południowo-wschodniej części cmentarza w
1945
r. powstała zajmująca 0,8 ha kwatera żołnierzy
Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej
, którzy polegli w trakcie wojny lub zmarli w wyniku poniesionych obrażeń w legnickich szpitalach tuż po wojnie. W 1972 r. w jej zachodniej części ustawiony został
monument
, ufundowany przez społeczeństwo Legnicy. W północno-wschodniej części cmentarza znajdują się ponadto nieliczne nagrobki żołnierzy radzieckich, którzy zmarli podczas pełnienia słuzby w Legnicy.
W
1974
r. odcięto cmentarz komunalny od żydowskiego ulicą Pamiątkową, przemianowaną później na Pątnowską.
W
1993
r. ze wspólnej inicjatywy obecnych mieszkańców miasta i byłych legniczan zamieszkałych w
Wuppertalu
(miasto partnerskie Legnicy) przy kaplicy stanął symboliczny pomnik w formie granitowej
arkady
, ku pamięci pochowanych w latach 1822-1945, których groby przestały istnieć, według koncepcji miejscowego artysty Henryka Bacy.
W 2. poł. lat 90. XX w. z uwagi na ograniczoną, zmiejszającą się ilość miejsca część leśną, a wcześniej ogrodnictwo, zaczęto przekształcać w normalne kwatery.
W
2000
r. w południowo-wschodnim narożniku stanęła
cerkiew
greckokatolicka pod wezwaniem
Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny
, według projektu Jacka Mermona z
Przemyśla
.
23 lipca
2009
r. nawałnica, która przeszła przez Legnice dokonała wiele szkód na cmentarzu, zniszczonych zostało wiele grobów, a także wiele starych, zabytkowych drzew.
Najpóźniej do roku
2010
, po wybudowaniu nowego cmentarza komunalnego na terenach części dawnej wsi
Białka
przewidywane jest zaprzestanie masowych pochówków na obecnej nekropolii.
Przyroda
Cmentarz Komunalny na ul. Wrocławskiej uznaje się za najcenniejszy zabytkowy zbiór zieleni na terenie miasta. Rosną tutaj
topole
,
dęby
,
kasztanowce
,
robinie akacjowe
,
lipy
,
klony
,
jarzębiny
, jarzębowce,
sosny
,
świerki
,
jodły
,
tuje
i
wierzby
, z których najstarsze liczą sobie ponad 150 lat, większość z tych drzew została jednak zniszczona podczas nawałnicy, która przetoczyła się przez miasto 23 lipca
2009
roku niszcząc wiele grobów.
Zasłużeni legniczanie spoczywający na Cmentarzu Komunalnym
Literatura
- Sadurska I. Legnica - przewodnik po mieście, Legnica 1997,
- Gumiński T. Legnica i okolice. Przewodnik., Legnica-Wrocław 2001,
- Rodak A. Legnicka Nekropolia (rys historyczny)
[1]
