Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Mennica w Bydgoszczy

Mennica w Bydgoszczy

Mennica w Bydgoszczy – zakład zajmujący się produkcją (biciem) monet oraz medali czynny w latach 1594 - 1688 w Bydgoszczy .

Mennica bydgoska w latach 1627 - 1644 i 1677 - 1679 była jedynym tego typu zakładem czynnym na terenie Korony Polskiej . W 1621 r. wybito w niej największą i najwartościowszą monetę doby staropolskiej.

Spis treści

Historia

Prawo bicia monet Bydgoszcz uzyskała na mocy przywileju lokacyjnego z 19 kwietnia 1346 roku. Niepewnym dowodem istnienia mennicy w Bydgoszczy już w XV wieku jest pochodzący z tamtego okresu denar , na którym jest widoczny herb Bydgoszczy oraz napis:"Moneta Bidgosk"[1].

Jednakże w pełni udokumentowane jest dopiero powstanie mennicy w 1594 r. na terenie Wyspy Młyńskiej .

Mennica prywatna (1594-1601)

W 1594 r. król Zygmunt III Waza obdarzył przywilejem założenia mennicy w Bydgoszczy swego faworyta Stanisława Cikowskiego, posła, senatora, podkomorzego krakowskiego i generalnego administratora ceł koronnych. W 1597 r. kierownikiem mennicy z nadania Cikowskiego został Niemiec Hermann Rüdiger, który ściągnął do niej wybitnych fachowców i znacznie rozwinął zakład. W tym okresie wybijano drobne monety: szelągi , grosze , trojaki i szóstaki . Pracownikami byli głównie Niemcy, Polacy zaś wykonywali prace niefachowe. Mincerze stanowili wyizolowaną, dobrze sytuowaną grupę społeczną, co rodziło konflikty z mieszczanami.

Zakład bydgoski szybko zdobył renomę, dorównując starszym odpowiednikom w Poznaniu i Wschowie . W 1601 r. prace mennic prywatnych, w tym bydgoskiej przerwano w wyniku egzekucji postanowień Sejmu.

Mennica królewska (1613-1632)

W 1613 r. bydgoską mennicę ponownie otwarto - tym razem jako mennicę królewską Zygmunta III Wazy , jedną z czterech obok mennic w Olkuszu , Gdańsku i Warszawie . Jej administratorem został Konrad Bremmer, a później Holender Jakub Jacobson (1616-1639). Ten ostatni okazał się doskonałym zarządcą, autorem niezwykłego rozwoju zakładu, uznawanego za najlepszy w kraju. W nagrodę Zygmunt Waza nadał mu szlachectwo i przekazał administrację nad pozostałymi mennicami w Polsce: koronnymi, litewskimi i pruskimi. W latach 1627 - 1644 , gdy zamknięte były mennice koronne, działała tylko jedna bydgoska.

Mennica po krótkiej przerwie w działalności w czasie wojny ze Szwecją (1626-27) rozpoczęła nowy asortyment produkcji m.in. bicie talarów. Wtedy właśnie nadszedł dla zakładu najlepszy okres działalności, na poziomie najlepszych zakładów europejskich. Bito wtedy najróżniejsze monety nie tylko na „rynek” polski, ale również za granicę.

W 1621 roku wybito w Bydgoszczy jedne z najokazalszych monet w historii numizmatyki[2] – 100-dukatówki Zygmunta III Wazy z okazji zwycięstwa nad Turkami pod Chocimiem . Średnica monety wynosi 69,2 mm, ciężar 348,2 g złota.

Mennica koronna (1632-1688)

W 1632 r. po śmierci króla Zygmunta III Wazy zakład przekształcono w mennicę koronną (państwową), zarządzaną przez podskarbiego koronnego .

W 1644 r. mennica została zamknięta, a część wyposażenia przewieziono do Krakowa . Kolejne wznowienie pracy zakładu wiąże się z wstąpieniem na tron Jana Kazimierza w 1650 r. Odpowiedzialność za bicie monety złożono na ręce podskarbiego koronnego Bogusława Leszczyńskiego , dziadka późniejszego króla Stanisława Leszczyńskiego . Kierownikiem mennicy został Krzysztof Guttman, mieszczanin bydgoski. W czasie jego zarządu wybijane monety miały wysoką próbę srebra, ale jej obniżanie w kolejnych emisjach było prawdopodobnie przyczyną zawieszenia działalności mennicy w 1652 r.

W czasie potopu szwedzkiego zakład uległ zniszczeniu. Działalność wznowiono w 1660 r., a dzierżawcami zostali Tomasz i Andrzej Tymfowie. Mennica wybijała drobną monetę, od 1663 r. złotówki Jana Kazimierza zwane tymfami (jedna z pierwszych monet polskich nazywanych złotówkami). Była to podwartościowa moneta srebrna, której różnica między wartością nominalną, a faktyczną miała służyć finansowaniu skarbu królewskiego. Skutkiem ubocznym takich praktyk była powszechna krytyka działalności Tymfów na Sejmach („dobry żart tymfa wart”), która spowodowała, że w 1667 r. mennicę zamknięto.

Rok później, w wyniku abdykacji Jana Kazimierza los ten czekał także pozostałe mennice koronne i litewskie.

Za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1669-1673) wybijano w bydgoskiej mennicy monety okazowe oraz drobne monety złote. Były to jedyne monety wybite w Polsce za panowania tego monarchy.

Mennicę otwarto ponownie dopiero w 1677 r. i wówczas przez dwa lata zakład w Bydgoszczy był jedyną działającą oficyną państwową w kraju (dwa lata później otwarto mennicę w Krakowie ). Dzierżawę zakładu oddano Tytusowi L. Boratiniemu , a następnie Włochowi Bartłomiejowi Sardi.

W okresie do 1688 r., kiedy działalność mennicy na dobre zamarła, sytuacja zmieniała się jak w kalejdoskopie. Dzierżawcy zmieniali się, a na Sejmach trwały niekończące się dyskusje na temat polityki monetarnej, nie kończące się jednak żadną konkluzją.

Z okresu późniejszego nie ma śladów działalności mennicy. Zakład prawdopodobnie stał nie używany, aż blisko 100 lat później ( 1765 r.) Komisja Skarbu nakazała przewieźć pozostałości bydgoskiej mennicy do Warszawy .

Układ przestrzenny

Zachowały się dwa precyzyjne inwentarze mennicy z 1672 i 1702 r., które stały się podstawą do odtworzenia układu przestrzennego, form architektonicznych i funkcji obiektu[3].

Do napędu urządzeń bydgoskiej mennicy szeroko wykorzystywano wodną siłę napędową nurtu rzeki Brdy ( kanału Międzywodzie ), co na równi z dogodnym położeniem Bydgoszczy przy wodnym szlaku komunikacyjnym ( Brda , Wisła ), umożliwiającym dogodny transport kruszcu z Gdańska oraz w głąb kraju - przyczyniło się do rozwoju zakładu.

Bydgoska mennica wg lustracji zajmowała wschodnią część dzisiejszej Wyspy Młyńskiej i była odseparowana od miasta przez ogrodzenie i cieki wodne (rzeka Brda i Młynówka , kanał Międzywodzie ). Na terenie wyspy znajdowało się szereg obiektów technicznych, a także śluzy, w których regulowano dopływ wody poruszającej maszyny mennicze. Kompleks budowli liczył dwanaście obiektów m.in.: piekarnię , kuźnię , koła młyńskie , kierat konny, strzygalnię, piece do topienia srebra. W zakładzie przerabiano dziennie ok. 700 kg kruszcu. Pracowało jednocześnie minimum 50 wykwalifikowanych rzemieślników, nie licząc dostawców surowca (m.in. miedź, srebro) i pośredników.

Badania archeologiczne

W latach 1993 - 1994 wykonano badania archeologiczne na Wyspie Młyńskiej . Potwierdziły one rozlokowanie obiektów menniczych, ale nie doprowadziły do wydobycia na światło dzienne monet, ani narzędzi menniczych.

Muzeum Pieniądza

W 2005 r. w związku z rewitalizacją Wyspy Młyńskiej powstał projekt skansenu numizmatycznego z wykorzystaniem jedynego zachowanego budynku mieszczącego w sobie resztki zabudowań mennicy (kamienica przy ul. Mennica 4).

Przypisy

  1. Garbaczewski Witold: Mennica bydgoska - kalendarium. In. Kronika Bydgoska XXVII
  2. Garbaczewski Witold: Monety bite w mennicy bydgoskiej - ikonografia i miejsce w sztuce polskiej doby manieryzmu i baroku. In. Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu - zeszyt 5. Bydgoszcz 2000
  3. Obremski Maciej: Wyspa Młyńska – mennica bydgoska. Komunikaty archeologiczne tom VI. Państwowa służba ochrony zabytków w Bydgoszczy: 1994

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Mennica bydgoska na portalu Wenecja.art

Bibliografia

  • Bogucki Andrzej: Bydgoskie portugały. In. Kalendarz Bydgoski 1986
  • Bogucki Andrzej: Bydgoskie studukatówki. In. Kalendarz Bydgoski 1984
  • Bogucki Andrzej: Próba recepcji złotych monet bitych w mennicy bydgoskiej. In. Kronika Bydgoska VIII
  • Borowczak Irena: Dwudukat z bydgoskiej mennicy. In. Kalendarz Bydgoski 2008
  • Brandowski Teodor. O zwadzie malierów i mincarzyków bydgoskich. In. Przegląd Bydgoski Rocznik 1 R.1937 z.3-4
  • Drygałowa Waleria: O skarbach zatopionych w Brdzie. In. Kalendarz Bydgoski 1970
  • Garbaczewski Witold: Mennica bydgoska - kalendarium. In. Kronika Bydgoska XXVII
  • Garbaczewski Witold: Monety bite w mennicy bydgoskiej - ikonografia i miejsce w sztuce polskiej doby manieryzmu i baroku. In. Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu - zeszyt 5. Bydgoszcz 2000
  • Guldon Zenon, Kabaciński Ryszard: Szkice z dziejów dawnej Bydgoszczy XVI-XVIII w. Bydgoszcz 1973
  • Gumowski M. Herman Rudiger naczelny mincerz bydgoski w końcu XVI wieku. In. Przegląd Bydgoski Rocznik 1 R.1937 z.3-4
  • Gumowski Marian: Mennica Bydgoska. Toruń 1955
  • Kabaj Władysław: Historia zaczyna się w 1594 roku. In. Kalendarz Bydgoski 1991
  • Mincer Franciszek. Stanisław Cikowski – założyciel mennicy bydgoskiej. In. Kalendarz Bydgoski 1974
  • Mincer Franciszek: Sukcesy i kłopoty Hermana Rydigera. In. Kalendarz Bydgoski 1975
  • Malewski Zygmunt. Proces o zabójstwo przeciw mincerzom bydgoskim. In. Przegląd Bydgoski Rocznik 1 R.1933 z.1
  • Obremski Maciej: Wyspa Młyńska – mennica bydgoska. Komunikaty archeologiczne tom VI. Państwowa służba ochrony zabytków w Bydgoszczy: 1994
  • Pietroń Barbara: Technika bicia monet w mennicy bydgoskiej w XVII w. In. Kronika Bydgoska X
  • Rożdżyński Leon. O trojakach czyli dutkach bydgoskich (1594-1601). In. Przegląd Bydgoski Rocznik 1 R.1936 z.3-4
  • Świątkiewicz-Siekerska Beata, Woźny Jacek : Wyniki badań archeologicznych przeprowadzonych na terenie dawnej mennicy w Bydgoszczy stanowisko 3. Komunikaty archeologiczne tom VI. Państwowa służba ochrony zabytków w Bydgoszczy: 1994


Inne hasła zawierające informacje o "Mennica w Bydgoszczy":

Antoni Madaliński ...

PIONIER (sieć komputerowa) ...

Kwartnik ...

Traktaty welawsko-bydgoskie ...

Stanisław Taczak ...

Niezależny Samorządny Związek Zawodowy "Solidarność" ...

1933 ...

Andrzej Zebrzydowski ...

Tadeusz Bór-Komorowski ...

Toruń ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Mennica w Bydgoszczy":

016. Republika, cesarstwo i przemiany ustrojowe państwa rzymskiego (plansza 5) ...

230b Kryzysy ideologiczne, gospodarcze i społeczne w Polsce Ludowej (plansza 14) ...

127. Na ratunek Rzeczpospolitej (plansza 11) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie