Zygmunt Henryk Berling Żuk
Zygmunt Henryk Berling
generał broni generał broni
Data i miejsce urodzenia	27 kwietnia 1896 Limanowa [1],   Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	11 lipca 1980 Konstancin-Jeziorna ,   Polska
Przebieg służby
Lata służby	1914 – 1917 ( Leg. Pol. ) 1917 – 1918 ( C.K. Armia ) 1918 – 1943 ( WP II RP ) 1943 – 1953 ( Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej )
Stanowiska	d-ca 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki , 1 Armii Wojska Polskiego
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa , wojna polsko-bolszewicka , II wojna światowa : bitwa pod Lenino
Późniejsza praca	wiceminister Leśnictwa, prezes PZŁ
Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Order Budowniczych Polski Ludowej Order Krzyża Grunwaldu I klasy Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Niepodległości Krzyż Walecznych (dwukrotnie) Złoty Krzyż Zasługi Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 Order Lenina (ZSRR) Order Lenina (ZSRR) Order Przyjaźni Narodów (ZSRR) Medal za Zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941-1945 (ZSRR) Medal 20-lecia zwycięstwa nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941-1945 (ZSRR) Medal 30-lecia zwycięstwa nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941-1945 (ZSRR)

Grób gen. Zygmunta Berlinga na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Zygmunt Henryk Berling (ur. 27 kwietnia 1896 w Limanowej ^[1], zm. 11 lipca 1980 w Konstancinie-Jeziornie ) – polski dowódca wojskowy, uczestnik walk o niepodległość Polski, żołnierz Legionów Polskich , uczestnik wojny polsko-bolszewickiej , skazany przez sąd wojenny Rzeczypospolitej Polskiej w 1943 na śmierć za dezercję z Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR , generał broni Wojska Polskiego , dowódca 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki i 1 Armii WP , zastępca Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego , komendant Akademii Sztabu Generalnego , prawnik, urzędnik państwowy i działacz partyjny, członek PZPR , wiceminister Leśnictwa (1957–1970), prezes Polskiego Związku Łowieckiego .

Życiorys

Pochodzenie

Był synem Michała i Aurelii Russek. W literaturze i dokumentach istnieją rozbieżności co do miejsca urodzenia, pochodzenia oraz wyznania Zygmunta Berlinga. W części opracowań jako miejsce urodzenia podawana jest Limanowa, według innych wieś Dąbrówka Niemiecka^[2]. Część badaczy wskazuje na niemieckie lub szwedzkie korzenie rodziny Berlingów oraz jej przynależność do Kościoła kalwińskiego . Sam generał Berling jednak podawał w młodości w ankietach szkolnych jako swoją przynależność wyznaniową judaizm ^[2].

Działalność niepodległościowa

Od 1904 uczęszczał do szkoły powszechnej, a później do II Gimnazjum w Nowym Sączu, w którym w 1915 złożył maturę. Należał do Związku Strzeleckiego gdzie odbył pierwsze przeszkolenie wojskowe. We wrześniu 1914 zaciągnął się do Legionów Polskich , w szeregach których walczył najpierw w 2 Pułku Piechoty Legionów , potem w 4 Pułku Piechoty Legionów . W sierpniu 1915 ukończył szkołę oficerską i został mianowany chorążym. Dowodził plutonem, pełnił obowiązki dowódcy kompanii, był adiutantem batalionu. W listopadzie 1916 został mianowany podporucznikiem . Od kryzysu przysięgowego służył w Polskim Korpusie Posiłkowym jako dowódca kompanii, a później do listopada 1918 roku służył w C.K. Armii .

Służba w Wojsku Polskim

Po odzyskaniu niepodległości wstąpił do odtworzonego 4 Pułku Piechoty Legionów, gdzie został dowódcą kompanii marszowej w randze porucznika . W lutym 1920 awansował do stopnia kapitana .

Podczas wojny polsko-bolszewickiej wsławił się jako dowódca V batalionu kieleckiego w obronie Lwowa , za co został uhonorowany Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari .

W latach 1915–1920 (z przerwami) studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego .

Po wojnie pozostał w wojsku , w 1923 awansował do stopnia majora . W latach 1923–1925 studiował w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Początkowo służył jako oficer sztabowy w dowództwie 15 Dywizji Piechoty , a następnie zajmował stanowisko szefa sztabu Dowództwa Okręgu Korpusu Nr V w Krakowie .

W 1926 w trakcie przewrotu majowego stanął po stronie sanacji . W 1930 awansował na podpułkownika i dostał przydział dowódczy, początkowo w 6 Pułku Piechoty Legionów w Wilnie, a następnie jako dowódca 4 Pułku Piechoty Legionów w Kielcach, ze składu którego wyznaczył w marcu 1939 większość członków ostatniej załogi Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte . W czerwcu 1939, na własną prośbę odszedł z wojska po wyroku sądu honorowego (przeniesiony w stan nieczynny) z dniem 31 lipca w związku z głośną sprawą rozwodową (oficerski sąd honorowy uznał jego postępowanie za wyłudzenie majątku żony za zachowanie niegodne honoru oficera )^[]. Od 1 lipca 1939 odbywał praktykę w służbie cywilnej w Warszawie – w Państwowym Instytucie Rozrachunkowym.

Wojnę obronną 1939 r. spędził bez przydziału – mimo kilkakrotnych próśb skierowanych do władz wojskowych nie został zmobilizowany; ewakuowany do Brześcia wraz z Instytutem przyjechał do Wilna.

Sowiecka niewola i służba w Polskich Siłach Zbrojnych w ZSRR

Po okupacji miasta przez Armię Czerwoną w konsekwencji agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 aresztowany 4 października 1939 przez NKWD (jeszcze przed czasowym przekazaniem miasta Litwie ). Do 1940 więziony w Starobielsku , potem w Moskwie .

W obozie jenieckim w Starobielsku został zwerbowany do współpracy z NKWD^[3], następnie wraz z grupą oficerów podjął współpracę z Rosjanami^[3]. Idąc na współpracę z NKWD (w swych pamiętnikach wspomina m.in. zażyłe stosunki z zastępcą Ł. Berii , gen. W. Mierkułowem ) uniknął masakry katyńskiej dokonanej na oficerach Wojska Polskiego wiosną 1940, a następnie został skierowany wraz z grupą oficerów deklarujących chęć wspierania Sowietów do willi NKWD w Małachówce pod Moskwą , gdzie pomagał w ich weryfikacji^[3], badaniu prawdziwego stosunku do Rosji, a następnie selekcji pod kątem przydatności do służby w Armii Czerwonej . Był współautorem deklaracji hołdu i lojalności przesłanej na ręce Józefa Stalina w marcu 1941^[3].

Po agresji III Rzeszy na ZSRR i układzie Sikorski-Majski wstąpił do tworzonej przez gen. Władysława Andersa polskiej Armii, nie zrywając kontaktów z NKWD i gen. Mierkułowem.

Został mianowany przez gen. Władysława Andersa – dowódcę Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR – szefem sztabu odtworzonej 5 Dywizji Piechoty w stopniu podpułkownika, a następnie szefem obozu przejściowego (bazy ewakuacyjno-zaopatrzeniowej) w Krasnowodsku . Był zwolennikiem pozostania oddziałów WP w ZSRR i udziału w walkach na froncie wschodnim.

Po ewakuacji Armii Polskiej na Wschodzie do Iranu pozostał w ZSRR, za co został zdegradowany i wydalony z Wojska Polskiego rozkazem gen. Władysława Andersa nr 36 z 20 kwietnia 1943, a polski Sąd Polowy skazał go 2 lipca zaocznie na karę śmierci jako dezertera. W orzeczeniu sąd uznał, że oskarżeni zbiegli z szeregów Armii Polskiej zdaniem Sądu po to, by wstąpić do Armii Sowieckiej, a więc do służby państwa, którego jednym z celów politycznych jest pozbawienie bytu niepodległego Państwa Polskiego przez wcielenie jego ziem do ZSRR i dlatego skazał oskarżonych na karę śmierci^[3].

Służba w Wojsku Polskim

W 1943 mianowany przez Józefa Stalina dowódcą 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki i awansowany do stopnia generała brygady . Oskarżany o spowodowanie znacznych strat 1 Dywizji Piechoty w bitwie pod Lenino 12 października 1943 . W marcu 1944 został dowódcą 1 Armii WP. Skonfliktowany z komunistami z CBKP i Wandą Wasilewską którzy zarzucali mu m.in. antysemityzm , dążenie do marginalizacji roli oficerów politycznych i błędne koncepcje polityczne. W tzw. "Tezach numer 1" wysunął postulat, by powojenną Polską rządziło Wojsko Polskie z pominięciem partii politycznych – miał to być rząd oparty na wojsku i wyłoniony przez wojsko – spotkało się to ze zdecydowaną krytyką CBKP. Zatwierdzał wyroki śmierci na żołnierzach swojej armii podejrzanych o sprzyjanie lub współpracę z podziemiem niepodległościowym .

Na przełomie lipca i sierpnia 1944 dowodził 1 Armią Wojska Polskiego w trakcie działań połączonych z forsowaniem Wisły i próbą uchwycenia przyczółka pod Dęblinem i Puławami , w końcowej fazie operacji brzesko-lubelskiej. Od 22 lipca 1944 był zastępcą Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego w stopniu generała dywizji .

Podczas powstania warszawskiego , po zajęciu przez Armię Czerwoną i 1 Armię Wojska Polskiego Pragi , wypełniając zarządzenie^[4][5]szefa sztabu 1 Frontu Białoruskiego gen. Michaiła Malinina (nakazujące 1 AWP wyjść do końca 15 września 1944 głównymi siłami na wschodni brzeg Wisły, jednocześnie prowadząc rozpoznanie rzeki, dokonać wyboru miejsca przeprawy desantowej, promowej i mostowej oraz przygotować się do forsowania rzeki w celu uchwycenia przyczółków na zachodnim brzegu w rejonie Warszawy) wydał rozkaz części podległych mu jednostek wojskowych (2 DP i 3 DP) przeprawić się na Czerniaków , Powiśle i Żoliborz i nawiązać kontakt z powstańcami. Przy braku wystarczającej pomocy ze strony Armii Czerwonej (osłona lotnicza, wsparcie artyleryjskie, saperskie, środki przeprawy) – żołnierze polscy przeprawiali się na pontonach na lewy brzeg. Berling dopuścił się kilku błędów operacyjnych^[4] w trakcie trwania akcji, co było jedną z przyczyn porażki – wielokrotnie nadmiernie rozpraszał siły i środki oraz sprzęt, jakimi dysponował podczas akcji, źle kalkulował przydzielanie środków przeprawowych wojskom wchodzącym do akcji, wydzielał do przepraw zbyt małe siły, aby mogły być skuteczne w obronie na drugiej stronie Wisły, oraz wybierał często niewłaściwy czas, okoliczności i rejony forsowania rzeki Wisły^[4][6][7]. Berling nie zadbał także, by w skład grup forsujących rzekę weszła większa liczba oficerów sztabowych i członków dowództwa, którzy mogliby przejąć inicjatywę w dowodzeniu na uchwyconych przyczółkach^[4].

Osobistym rozkazem Stalina wydanym 30 września 1944 Zygmunt Berling został odwołany ze stanowiska dowódcy 1 AWP. Powody odwołania nie są do końca znane – po wojnie zrodziła się legenda^[8], iż była to reakcja na decyzję Berlinga w sprawie pomocy powstaniu warszawskiemu (podtrzymywana również przez samego Berlinga, co zaznacza w wydanych drukiem wspomnieniach), jednak zwolnienie ze stanowiska nastąpiło dopiero w dwa tygodnie po wydaniu rozkazu, który był znany szefowi sztabu 1 Frontu Białoruskiego gen. Malininowi, a sam Berling działał na mocy jego wcześniejszego zarządzenia^[4]. Wersji o samodzielnej decyzji Berlinga o pomocy powstaniu warszawskiemu nie potwierdził również gen. Konstanty Rokossowski (wówczas dowódca 1 Frontu Białoruskiego, w ramach którego działała 1 Armia WP dowodzona przez Berlinga), który napisał w swoich wspomnieniach, iż o wszystkim wiedział^[8] i osobiście zatwierdził plan forsowania Wisły w rejonie Czerniakowa^[8]. Jest możliwe, iż rzeczywistą przyczyną odwołania były błędy dowódcze Berlinga w czasie ofensywy pod Dęblinem i Puławami oraz walka członków Biura Politycznego KC PPR i PKWN o wpływy u Stalina. Decyzja Stalina w praktyce zakończyła polityczną karierę Berlinga w ramach najwyższych struktur państwowych tworzonych przez ZSRR w Polsce, choć w następnych latach nadal zajmował wysokie stanowiska w wojsku i w państwie komunistycznym^[3].

Pozbawionego dowództwa armii Berlinga KRN (na wniosek Bolesława Bieruta ) wyznaczyła 25 listopada 1944 szefem Polskiej Misji Wojskowej w Moskwie . Berling odmówił przyjęcia stanowiska, a widząc represje wobec byłych partyzantów związanych z rządem londyńskim skierował do Stalina list, w którym zaatakował swoich politycznych oponentów w kraju. W odpowiedzi został wezwany do ZSRR i zmuszony do podjęcia studiów na Wyższej Wojskowej Akademii Sił Zbrojnych im. Klimenta Woroszyłowa w Moskwie . Rząd w Warszawie wraz z dowództwem Wojska Polskiego wyraziły zgodę na jego powrót do kraju dopiero po wyborach do Sejmu Ustawodawczego (sfałszowanych przez komunistów) oraz po podpisaniu zobowiązania o niezabieraniu głosu w sprawach politycznych.

10 lutego 1947 wrócił do Polski i organizował Akademię Sztabu Generalnego . 12 kwietnia 1947 został powołany na stanowisko komendanta tej uczelni wojskowej, jednak 8 października 1947 został odwołany z zajmowanej funkcji. Ponownie kierował ASG w latach 1948–1953, w tym okresie w ramach czystki wśród kadr naukowych uczelni aresztowano przedwojennych oficerów Wojska Polskiego (m.in. gen. Heliodora Cepę , płk. Jana Rzepeckiego , płk. Franciszka Skibińskiego i innych).

Na wojskowej emeryturze

W 1953 – głównie z uwagi na stan zdrowia – przeszedł na wojskową emeryturę. W latach 1953–1956 był podsekretarzem stanu w Ministerstwie Państwowych Gospodarstw Rolnych, w latach 1956 –1957 podsekretarzem stanu w Ministerstwie Rolnictwa , a od 1957 do 1970 piastował stanowisko wiceministra leśnictwa – Inspektora Generalnego Łowiectwa. Od 1956 zajmował także stanowisko prezesa Polskiego Związku Łowieckiego . W 1963 wstąpił do PZPR .

Dziedzictwo

Pomnik gen. Zygmunta Berlinga w Warszawie, obok mostu jego imienia powszechnie znanego jako Most Łazienkowski

Na cześć Berlinga nazwane zostało w Polsce Ludowej wiele ulic, mostów i innych obiektów publicznych, między innymi Most Łazienkowski w Warszawie. Na jego cześć nazywano również ulice w latach po transformacji ustrojowej . Instytut Pamięci Narodowej oficjalnie sprzeciwia się nadawaniu ulicom imienia Berlinga i dąży do zmian nazw.^[9]

Awanse

• chorąży – 20 sierpnia 1915
• podporucznik – 1 listopada 1916
• porucznik – 1918
• kapitan – 1920
• major – listopad 1923
• podpułkownik – ze starszeństwem z 1 stycznia 1931
• pułkownik – 1 maja 1943
• generał brygady – 10 sierpnia 1943
• generał dywizji – 22 lipca 1944
• generał broni – 1963

Odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
• Order Budowniczych Polski Ludowej
• Order Krzyża Grunwaldu I klasy
• Order Sztandaru Pracy I klasy
• Krzyż Niepodległości
• Krzyż Walecznych – dwukrotnie
• Złoty Krzyż Zasługi
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945
• Order Lenina – dwukrotnie ( ZSRR )
• Order Przyjaźni Narodów (ZSRR)
• Medal za Zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941-1945 (ZSRR)
• Medal "20-lecia Zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej" (ZSRR)
• Odznaka "25-lecia Zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941-1945" (ZSRR)
• Medal "30-lecia Zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej" (ZSRR)
• I inne

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

• Biuro Edukacji Publicznej IPN "Zygmunt Berling (1896–1980)" – informacja historyczna
• Odezwa Generała Zygmunta Berlinga do polskich żołnierzy w armii niemieckiej w styczniu 1944 roku