Ciemiężyca biała
Systematyka [1]
Domena :	eukarionty
Królestwo :	rośliny
Podkrólestwo :	naczyniowe
Nadgromada :	nasienne
Gromada :	okrytonasienne
Klasa :	jednoliścienne
Rząd :	melantkowce
Rodzina :	melantkowate
Rodzaj :	ciemiężyca
Gatunek :	ciemiężyca biała
Nazwa systematyczna
Veratrum album L.

Gatunek trujący

Gatunek leczniczy

Morfologia

Ciemiężyca biała, ciemierzyca biała (Veratrum album L.) – gatunek rośliny z rodziny melantkowatych . Zasięg gatunku obejmuje Europę , Azję Mniejszą , Azję Centralną , Kaukaz oraz Syberię ^[2]. W Polsce jest rzadko spotykana, większość stanowisk skupia się w Bieszczadach . Najdalej w zachodnim kierunku sięga po Smerek i Dziurkowiec . Poza Bieszczadami spotykana jest tylko na Lubelszczyźnie i tutaj w Woli Różanieckiej znajduje się jedno z jej najliczniejszych stanowisk.

Morfologia

Łodyga

Łodyga gruba, gęsto owłosiona, dorastająca do 1,5 m wysokości, tworzy się dopiero między 10 a 25 rokiem życia.

Liście

Dolne szerokoeliptyczne, o szerokości do 100 mm, górne węższe, jajowatolancetowate, pod spodem krótko owłosione.

Kwiaty

Białawe do jasnożółtych, z zewnątrz zielonkawe, niezróżnicowane na kielich i koronę, o średnicy 10–15 mm, pachnące, zebrane w wiechowaty kwiatostan długości do 50 cm, o bocznych odgałęzieniach wydłużonych, luźnokwiatowych; w górnej części wiechy kwiaty męskie – pręcikowe, dolne obupłciowe.

Owoc

Owłosiona torebka . Nasiona płaskie, oskrzydlone.

Gatunki podobne

Liście młodych roślin są bardzo podobne do liści goryczki żółtej .

Biologia i ekologia

• Bylina , hemikryptofit . W pierwszych latach życia wytwarza tylko przyziemną rozetę liści. Kwitnie od czerwca do sierpnia, zapylana jest przez muchówki i motyle . Rośnie w wilgotnych lasach, źródliskach, na górskich łąkach. W Bieszczadach występuje na wysokości 560–1325 m n.p.m., najwyżej położone jej stanowisko znajduje się na Krzemieniu .
• Roślina trująca : Cała roślina jest silnie trująca. Zatrucie objawia się początkowo osłabieniem i zwolnieniem rytmu serca, a następnie porażeniem mięśni klatki piersiowej uniemożliwiającym oddychanie^[2]. Jest to roślina bardzo silnie trująca, już spożycie 1–2 g korzeni może być śmiertelne^[2]. Liczba chromosomów 2n = 16^[3].

Zagrożenia i ochrona

W Polsce roślina objęta ścisłą ochroną gatunkową . Zagrożona może być zmianą warunków siedliskowych (np. w wyniku osuszania terenów na których występuje), oraz zbieraniem ze stanowisk naturalnych w celach leczniczych.

Zastosowanie

Roślina lecznicza . Surowiec zielarski (z uprawy): kłącze ciemiężycy z korzeniami – Rhizoma Veratri cum radicibus. Zawiera silnie toksyczne alkaloidy sterolowe – protoweratrynę, germerynę, germinę, rubijerwinę, izorubijerwinę (do 1,5%) oraz gorzki glikozyd – weratramaryna, kwasy organiczne (weratrynowy i chelidonowy). Dawniej stosowana jako środek drażniący skórę i miejscowo znieczulający, obecnie stosowany tylko do produkcji leków gotowych i w weterynarii, jako środek żołądkowy. Wyciągi alkoholowe lub octowe były używane do zwalczania wszawicy.

Ciekawostki

Według jednej z wersji łacińska nazwa rodzaju pochodzi od słowa verare, co oznacza mówić prawdę, gdyż sproszkowany korzeń ciemiężycy wywołuje kichnięcia, co jest w przekonaniu ludowym potwierdzeniem prawdziwości słów. Do właściwości tej nawiązuje też nazwa słowacka: kychavica.

Niektórzy badacze historii starożytnej twierdzą, że są przesłanki pozwalające przypuszczać, iż przyczyną śmierci Aleksandra Macedońskiego mogło być niezamierzone przedawkowanie ciemiężycy podawanej mu jako lekarstwo.

Przypisy

Bibliografia