Chrystus w grobie (poniżej zbliżenie na część obrazu)

Hans Holbein , 1521–1522

olej na desce

30,5 × 200 cm

Muzeum Sztuki w Bazylei

Matthias Grünewald, predella Ołtarza z Isenheim

Chrystus w grobie (Ciało martwego Chrystusa w grobie) – obraz olejny Hansa Holbeina młodszego , namalowany na desce w latach 1521–1522. Ukazuje ciało martwego Chrystusa , złożone do grobu i noszące już cechy rozkładu. Dzieło przechowywane jest w Muzeum Sztuki w Bazylei .

Dzieło Holbeina przedstawia martwe ciało Chrystusa złożone w grobie po ukrzyżowaniu. O tym, że jest to Jezus, świadczą charakterystyczne rany na ciele – przekłute gwoździami dłonie i stopy oraz rana w boku, brakuje natomiast śladów po koronie cierniowej ^[1]. Poza tym ciało nie posiada żadnych atrybutów boskości, wygląda jak zwłoki zwykłego człowieka, zamęczonego na śmierć^[2]. Na obrazie widać prawą połowę ciała martwego Jezusa, ciało jest nagie, przykrywa je jedynie biały materiał, pod którym zarysowane są genitalia^[1]. Zwłoki noszą już pierwsze ślady rozkładu – twarz, ręka i stopy nabrały sinozielonego zabarwienia, usta zmarłego są blade^[3] (według niektórych przekazów Holbein miał przy malowaniu Chrystusa wzorować się na ciele topielca, którego wyłowiono z Renu^[4]). Ciało Chrystusa jest niezwykle wychudzone, jego oczy i usta pozostają otwarte (jakby sugerowały, że pomimo śmierci, Jezus nadal patrzy i przemawia^[1]). Dłoń Jezusa znajduje się w miejscu oddzielającym prawą stronę obrazu od lewej, wszystkie palce są podkurczone, jedynie palec środkowy jest wyprostowany. Obraz Holbeina akcentuje nie boską, a ludzką naturę Chrystusa – przedstawia go w momencie, w którym zetknął się on z przeznaczoną każdemu człowiekowi śmiercią.

Obraz ma nietypowy, horyzontalny układ. Jego kształt sugeruje, że być może miał służyć jako ozdoba predelli . Jest to jednak wątpliwe ze względu na perspektywę , sprawiającą, że odbiorca powinien zapoznawać się z tym obrazem pod kątem^[5]. Obraz mógł być też samodzielnym dziełem lub być przeznaczony do umieszczenia w niszy grobowca^[1].

Inspiracją do obrazu była zapewne twórczość Matthiasa Grünewalda i jego Ołtarz z Isenheim^[5] (1512–1515, Muzeum Unterlinden, Kolmar), a zwłaszcza predella do ołtarza, na której ukazane zostało złożenie Chrystusa do grobu. Ojciec Holbeina, Hans Holbein starszy , pracował do swojej śmierci w tym samym klasztorze, dla którego Grünewald namalował Ołtarz z Isenheim. Holbein młodszy mógł widzieć Ołtarz ze względu na niewielką odległość dzielącą Isenheim i Bazyleę, w której działał. Jednak Holbein młodszy, w przeciwieństwie do Grünewalda, w swoim obrazie przedstawiającym martwego Chrystusa, nie epatuje okrucieństwem i nie podkreśla jego ran^[4].

Nawiązania

Obraz Chrystus w grobie zrobił ogromne wrażenie na Fiodorze Dostojewskim podczas jego pobytu w Bazylei latem 1867 roku. Żona pisarza opisała to następująco^[6]:

Wstrząs wywołany widokiem obrazu był tak silny, że Anna Dostojewska musiała odciągnąć od niego męża, aby nie dostał on ataku epilepsji^[2]. Doświadczenie to znalazło odbicie w powieści Dostojewskiego Idiota – główny bohater powieści, książę Myszkin, ogląda reprodukcję obrazu Holbeina w mieszkaniu swojego rywala Rogożyna. Stwierdza wtedy, że widok Chrystusa poddanego brutalnej fizjologii śmierci może doprowadzić niejednego chrześcijanina do utraty wiary^[2].

Przypisy