Chmiel
Systematyka [1]
Domena :	eukarionty
Królestwo :	rośliny
Klad :	rośliny naczyniowe
Klad :	rośliny nasienne
Klasa :	okrytonasienne
Klad :	klad różowych
Rząd :	różowce
Rodzina :	konopiowate
Rodzaj :	chmiel
Gatunek :	chmiel zwyczajny
Nazwa systematyczna
Humulus lupulus L. Sp.Pl.2:1028, 1753

Gatunek leczniczy

Kwiaty żeńskie

Szyszki

Chmiel na tyczce

Uprawa chmielu na podporach

Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus ) – gatunek byliny z rodziny konopiowatych (Cannabaceae). Występował w stanie dzikim prawdopodobnie w południowej Europie , na Bliskim Wschodzie ^[2] i w Ameryce Północnej . Jednak uprawiany przez człowieka skolonizował (jako zdziczała roślina uprawna) strefę klimatów umiarkowanych i ciepłych całej Eurazji .

Morfologia

Łodyga

Płożąca się lub pnąca, czterokanciasta, z haczykowato wygiętymi do tyłu włoskami na krawędziach. Zawsze wije się w prawo. Dorastająca w stanie dzikim do 8 m (na plantacjach nawet do 12 m).

Liście

Naprzeciwległe, długoogonkowe, o 3 do 5 klapach na pędach głównych i bocznych. Tam gdzie ukazują się kwiaty liście są dużo mniejsze, najczęściej bezklapowe. Nasada sercowata, brzegi gruboząbkowane. Powierzchnia górna szorstka.

Kwiaty

Męskie zebrane w szczytowe kwiatostany wyrastające wiechowatymi grupami z kątów liści. Kwiaty męskie z pięciodzielnym okwiatem i pięcioma pręcikami . Kwiaty żeńskie nie posiadają okwiatu , tworzą kotkowate kwiatostany przypominające szyszki roślin iglastych i tak są potocznie nazywane.

Owoc

Orzeszek .

Kłącze

Silnie wykształcone, zwane karpą.

Korzenie

System korzeniowy jest silnie rozbudowany, sięga bardzo głęboko^[3].

Biologia i ekologia

Rozwój

Roślina wieloletnia , dwupienna – na jednej roślinie wyrastają tylko kwiaty żeńskie lub tylko męskie. Co roku z podziemnej karpy wyrastają nowe pędy nadziemne i rozłogi . Roślina nie znajdując podpory płoży się.

Cechy fitochemiczne

Wewnętrzna strona przysadek kwiatów żeńskich pokryta jest gruczołowatymi włoskami wydzielającymi lupulinę , gorzkawą żywicę. Lupulina formuje się w drobne ziarenka o średnicy 0,15-0,25 mm. Zawiera żywicę (do 80%^[3]), olejki eteryczne (1–6%^[3]) i kwasy chmielowe^[2]. Dodatkowo zawiera tłuszcze, białka, wielocukrowce.

Szyszki chmielowe zawierają te same substancje czynne, tylko w innych proporcjach: olejek eteryczny (0,5–2%), składający się z ok. 20 związków terpenowych i seskwiterpenowych (m.in. humulen, mircen i kariofilen), oraz żywice (10–22%), garbniki (2–5%) i flawonoidy ^[3].

Siedlisko

W Polsce występuje w wilgotnych zaroślach , olsach i łęgach a także w starych parkach , ogrodach i ruderach. Rośnie pojedynczo lub w skupiskach.

Odmiany

Rozróżnia się dwie odmiany chmielu zwyczajnego:

• chmiel goryczkowy
• chmiel aromatyczny

Klasyfikacja opiera się na zawartości i proporcjach między zawartością żywic i olejków eterycznych.

W uprawie wyróżnia się wiele kultywarów ^[4].

Zastosowanie

• Żeńskie szyszki chmielu wykorzystywane są w piwowarstwie jako przyprawa do brzeczki.
• Roślina lecznicza : zawiera aromatyczną żywicę ( lupulinę ), olejek lotny, gorycze i inne substancje o właściwościach uspokajających, bakteriostatycznych i moczopędnych. Napar z chmielu działa skutecznie przy zasypianiu, łagodzi nadpobudliwość, ma zastosowanie w leczeniu gruczołu krokowego , usprawnia trawienie . Wyciągu z szyszek używa się na wrzody i trudno gojące się rany, ze względu na silne właściwości bakteriobójcze^[3].
• Roślina kosmetyczna: hormonalne działanie chmielu jest wykorzystywane w kosmetyce do opóźniania procesu starzenia się skóry. Wyciąg z chmielu jest używany do produkcji kremów, mleczek, lotionów oraz jako składnik kąpieli regeneracyjnych, a przede wszystkim do produkcji szamponów^[5].
• Sztuka kulinarna : młode pędy mogą mieć zastosowanie w kuchni – surowe przyrządza się jako surówki, gotowane przypominają w smaku szparagi. Pliniusz Starszy , w swojej "Historii Naturalis" wymienia chmiel jak delikatną jarzynę. Opinię tę potwierdza Marcjalis w jednym ze swoich epigramatów.

Uprawa

W Polsce historia uprawy chmielu zwyczajnego sięga IX w. Główne rejowy uprawy to południowo-wschodnie obszary kraju^[3]. Polska jest piątym na świecie i trzecim w Europie producentem chmielu po Niemczech, Stanach Zjednoczonych, Czechach i Chinach. W 2009 r. zbiory chmielu w Polsce wyniosły prawie 3 700 t i były o ponad 7 proc. większe od zbiorów w 2008 r. Chmiel uprawiany jest na obszarze 2 166 ha. Produkcją tą zajmuje się ok. 1000 gospodarstw. W samej gminie Wilków (województwo lubelskie) ponad 600 gospodarstw uprawia 40 proc. całej krajowej produkcji chmielu.^[6]

Wymagania i pielęgnacja

Miejsce pod plantację powinno być nasłonecznione i osłonięte od wiatrów. Gleba żyzna, o odczynie obojętnym do lekko zasadowego. Przed założeniem plantacji prowadzi się staranne zabiegi pielęgnacyjne ziemi, nawożenie i odchwaszczanie. Następnie co roku nawozi się i wykonuje zabiegi niszczące chwasty, szkodniki i choroby.

Rozmnażanie

Plantacje chmielu owocują do kilkunastu, nawet kilkudziesięciu lat. Uprawiane są tylko osobniki żeńskie – wytwarzające szyszki. Rośliny rozmnażane są wegetatywnie. Sadzonki pozyskuje się wiosną z ubiegłorocznych pędów.

Zbiór i przechowywanie

Kwiatostany żeńskie, zwane szyszkami, zbiera się w sierpniu. Obrywane są ręcznie lub przy pomocy maszyn do zrywania. Szyszki suszy się w temperaturze do 40 °C (do 55 °C^[3]). Szyszki chmielu należy przechowywać krótko (maksymalnie rok) w ciemnym i suchym miejscu.

Zobacz też

• Chmiel - gatunek roślin
• Piwo

Przypisy