Błonkoskrzydłe, błonkówki (Hymenoptera) – rząd
owadów
obejmujący ponad 110 tys. gatunków występujących na całym świecie, z wyjątkiem rejonów polarnych. Najwięcej gatunków spotyka się w
krajach tropikalnych
. Do błonkówek należą m.in.
pszczoły
,
osy
,
mrówki
,
pilarzowate
,
gąsieniczniki
, bleskotki i
trzpiennikowate
.
Błonkoskrzydłe uważane są za rząd owadów o największym znaczeniu dla gospodarki człowieka: wiele z nich odgrywa dużą rolę w zapylaniu
roślin
, inne to
pasożyty
owadów szkodliwych, będące naturalnym regulatorem ich liczebności.
Błonkówki pojawiły się prawdopodobnie w
permie
(ok. 225 mln lat temu), najstarsze kopalne okazy pochodzą ze środkowej
jury
(150 mln lat temu), a pierwsze pszczołowate z
miocenu
(od 26 do 20 mln lat temu). Rząd błonkówek dzieli się na dwa podrzędy:
rośliniarek
(Symphyta) oraz stylikowców (Apocrita).
Wygląd
Wielkość ciała błonkówek jest bardzo zróżnicowana – osiągają długość od 0,21 mm (rodzina Mymaridae) do ponad 5 cm (rodzina Pelecinidae). Większość przedstawicieli nie przekracza jednak 2,5 cm. U wielu gatunków
odwłok
oddzielony jest od tułowia trzonkowatym przewężeniem. Błonkówki to owady o 2 parach błoniastych, przezroczystych
skrzydeł
, połączonych podczas lotu specjalnymi haczykami. Owady te mają narządy gębowe typu gryząco-liżącego lub liżąco-ssącego. Na górnej stronie głowy występuje para dużych
oczu złożonych
oraz dodatkowo zwykle 3 oczy proste. Budowa
czułków
jest zróżnicowana; są one najczęściej średniej długości, niekiedy jednak dłuższe od ciała. Na końcu odwłoka samic znajduje się
pokładełko
.
Charakterystyka
Gatunki owadów należących do rzędu błonkoskrzydłych są bardzo zróżnicowane, ogólnie charakteryzują je:
- dwie pary błoniastych
skrzydeł
, chociaż np. żeńskie osobniki niektórych
os
i robotnice
mrówek
są bezskrzydłe.
- tylna para skrzydeł jest nieco mniejsza niż przednia; skrzydła z obu par połączone są ze sobą małymi haczykami, co pozwala utworzyć im jednolitą powierzchnię nośną podczas lotu.
- osobniki żeńskie zazwyczaj posiadają
pokładełko
(ovipositor)
- u większości błonkoskrzydłych dwa pierwsze segmenty połączone są ze sobą tzw. stylikiem (trzonkiem) tworząc charakterystyczne przewężenie (talia osy).
Systematyka
Błonkoskrzydłe dzielą sie na:
podrzędy
:
-
rośliniarki
(Symphyta) dzielące się na
nadrodziny
:
- ździeblarze (Cephoidea)
- Megalodontidea
- Orussoidea
- pilarze (Tenthredinoidea)
- trzpienniki (Siricoidea)
- Xyeloidea
-
trzonkówki
, stylikowce, stylikoodwłokowe (Apocrita) dzielące się na
nadrodziny
:
- Trigonalyidae
- Megalyroidea
- Aulacidae
- Evaniidae
- Ceraphronoidea
- tybelaki (Proctotrupoidea)
- Mymarommatoidea
- Stephanoidea
- grupa
owadziarki
(Parasitica)
- bleskotki (Chalcidoidea)
- galasówki (Cynipoidea)
- Evanioidea
-
gąsieniczniki
(Ichneumonoidea)
- grupa
żądłówki
(Aculeata)
-
pszczoły
(Apoidea)
- złotolitki (Chrysidoidea)
-
osy
(Vespoidea)
-
mrówki
(Formicoidea) – obecnie nie stanowią odrębnej nadrodziny, zostały wcielone do nadrodziny Vespoidea.
Przykłady
rodzin
należących do błonkoskrzydłych
Zobacz też
Alergia na jad błonkoskrzydłych
